“Cái cảm giác đè nặng bên trong tôi là
vô vọng về dân tộc Việt”
Trần Văn
Thủy
Posted on 08/10/2022 by Boxit
VN
https://boxitvn.online/?p=81716
|
ĐỌC
VÀ SUY NGẪM... BUỒN VÀ ĐAU! *** “CÁI CẢM GIÁC ĐÈ NẶNG
BÊN TRONG TÔI LÀ VÔ VỌNG VỀ DÂN TỘC VIỆT" Trần Văn Thuỷ Bài phỏng
vấn đạo diễn Trần Văn Thuỷ đăng trên báo Đoàn kết của Việt kiều tại
Pháp tháng 10-1990. Nhiều báo mạng và Youtube nước ngoài gần đây làm sống lại
cuộc phỏng vấn này và nhà văn Dạ Ngân vừa mang về trang FB của mình. BVN
xin đăng lại từ FB Dạ Ngân nhằm chúc mừng đạo diễn Trần Văn Thủy nhân dịp ông
được nhận giải thưởng Bùi Xuân Phái. Bauxite
Việt Nam |
LTS: Đạo diễn Trần Văn Thủy (TVT) đã
được nhiều người mến mộ qua những bộ phim như “Hà Nội trong mắt ai” và “Chuyện
tử tế”.
Ông vừa
làm cuộc hành trình khắp Tây Âu và hoàn thành bộ phim mới mang tên “Thầy bói
xem voi” gồm hai tập: “Chuyện đồng bào” và “chuyện vặt xứ người”.
Đây là
bộ phim tài liệu video về tình cảnh người Việt Nam ở nước ngoài. Bộ phim không
có hy vọng được chiếu ở Việt Nam, như đạo diễn cho biết. (Tạp chí Đoàn Kết).
Sau đây là một đoạn trích cuộc phỏng vấn
giữa tạp chí Đức Việt và đạo diễn. Bài đăng trên báo Đoàn kết (của Việt kiều tại
Pháp) số 10-90.
***
PV: Anh đi khắp nơi như vậy, chứng kiến
cuộc sống của người Đức, Pháp, Bỉ hoặc Anh, ý…, điều gì làm anh xao động nhất?
TVT: Cái cảm giác đè nặng bên trong tôi là vô vọng về dân tộc
Việt. Tôi nói điều này thì cũng không đúng lắm, có thể là thất lễ và mất
lòng nhiều người, nhưng nó là sự thật.
Tôi xin
nói, thật lòng như thế này: Khi còn ở trong nước, tôi cứ nghĩ các khuyết tật mà
xã hội Việt Nam có, thí dụ quan liêu, cửa quyền, bắt người khác giống mình, áp
đặt ý kiến, là do cơ chế của một thứ “chủ nghĩa Xã Hội”.
Sau này ra
ngoài, đi nhiều, tiếp xúc nhiều, nhất là những báo chí của phe chống cộng đủ thứ,
tôi thấy không ít chuyện kinh hoàng. Ai mà không giống mình thì dằn mặt, đánh
hoặc bắn.
Thế tôi mới
ngỡ rằng cái bệnh hiếp đáp nhau, dẫm đạp lên nhau, bắt người khác phải phục
tùng mình, phải chăng là chứng bệnh của dân tộc Việt Nam.
Nếu như đó
là bệnh của một chế độ chính trị thì có thể sửa được. Khi nó không còn hiện diện
hoặc thay đổi thì những điều xấu ấy mất đi.
Nhưng nếu
đó là những khuyết tật của dân tộc thì thật là điều đau đớn vô cùng.
Nếu chỉ
tính từ thế kỷ XV với sự xuất hiện của nhân vật Nguyễn Trãi, đến nay có thể nói
qua gần năm thế kỷ, có nhiều chuyện gần như ta phải làm lại từ đầu.
Đè nặng lên tôi nhất vẫn là cái cảm giác dân tộc
mình khó mà khá lên được, khó lòng đuổi kịp các nước, dù là những nước trung
bình trên thế giới. Đó là sự thật, ai càng yêu nước càng buồn nhiều.
PV: Chúng ta có thể đi xa hơn một
chút được không? Hiện tình là vậy thì lỗi lầm bắt đầu từ đâu?
TVT: Câu hỏi của anh làm tôi nhớ lại một
lần đối thoại ngắn ngủi với một nhà báo cộng sản Pháp. Trong một buổi chiêu đãi
báo chí tại Hà Nội cuối năm 1987, nhà báo nọ nâng ly chúc mừng hai bộ phim của
tôi (“Hà Nội Trong Mắt Ai” và “Chuyện Tử Tế”) được công chiếu.
Rồi ông
nhún vai bảo rằng: “Nhưng công bằng mà nói, các ông đổ lỗi cho chính phủ, cho
nhà nước của các ông nhiều quá”.
Tôi hỏi:
“Ông là người ngoại quốc, có thể ông có cái nhìn tinh tế hơn”?
Ông ta lại
nhún vai: “Cũng chẳng có gì đáng gọi là tinh tế cả. Phương ngôn Pháp của chúng
tôi có câu: “Nhân dân nào,
chính phủ nấy”. Các ông rất xứng đáng với chính phủ của các ông!”
PV: Thế nhưng tại sao anh lại nhắc đến
Nguyễn Trường Tộ trong hai tập phim? Anh chờ đợi gì ở hình ảnh đó?
TVT: Như mọi người đều biết, dưới triều Tự
Đức, Nguyễn Trường Tộ đã điều trần như thế nào mà cuối cùng cũng bị bỏ qua. Đừng
quên rằng lúc ấy sự chênh lệch giữa hai nước Việt Nam và Pháp về nhiều phương
diện không lớn như bây giờ.
Khoảng
cách giữa văn minh và lạc hậu cũng không quá xa như bây giờ. Lúc ấy chúng ta
không bị tụt lùi lại như hiện nay đang đứng hàng cuối cùng trong tính số của
Liên Hợp Quốc.
Tôi lấy “sự
kiện Nguyễn Trường Tộ” làm mốc thời gian vì tôi muốn so sánh thật sự trình độ của
Việt nam, tương quan của Việt Nam với thế giới lúc Nguyễn Trường Tộ làm điều trần
với hôm nay, nếu quan niệm rằng một công trình khoa học, một bài báo, một vở kịch,
một cuốn phim,… đều là những bản điều trần kiểu mới. Qua đó mới thấy mình tụt
quá xa!
Vừa rồi đi
dạo ngang qua nhà thờ chính ở Frankfurt này, nghe nói nó đã được xây từ 500 năm
rồi. Ở xứ mình chẳng có gì
anh ạ. Cứ triều đại này lên thì đạp nát hết cái cũ, cuối cùng đất nước bị tàn
phá tan tành hết, không còn gì.
.
PV: Lúc thực hiện phim, anh đã gặp
bao nhân tài Việt Nam. Giả sử nhân tài Việt Nam được trọng dụng, đất nước sẽ
khá lên chứ?
TVT: Tất nhiên là khá chứ! Tuy nhiên từng
người Việt Nam một thì rất khá không kém ai, nhưng nếu người Việt gộp lại thì
có khi chẳng làm được gì cả.
Còn làm sao để đất nước khá lên, phải có một thể
chế xã hội, kinh tế, chính trị hỗ trợ cho việc phát huy tài trí.
Nếu bây giờ
chúng ta có một chính phủ tiến bộ thật sự, tôi nghĩ rằng điều đầu tiên cần làm
ngay là phải gấp rút xây dựng một bộ luật, đưa vào luật của những nước tiến bộ,
dựa trên nghiên cứu truyền thống, phong tục đạo đức của dân tộc.
Tập trung
mọi sức lực làm chuyện đó xong rồi tập trung ngay vào việc giáo dục luật pháp
cho dân chúng, từ già đến trẻ nhỏ. Làm cật lực trong 5 năm, y như việc xóa nạn
mù chữ trong thời kháng chiến chống Pháp.
Tôi nghĩ
đó là còn đường ngắn nhất để xã hội Việt Nam trở thành một xã hội tiến bộ, tích
cực, phát huy được mọi tài năng.
Nếu làm được điều ấy thì họa chăng sau này không
còn phe phái nào, lực lượng nào có thể dắt mũi dân tộc này đi vào con đường sai
lầm.
Nhưng tôi
nghĩ đó chỉ là ảo tưởng, một điều ước xa vời. Những người có quyền, chuyện đầu
tiên họ nghĩ là củng cố quyền lực của họ, quy luật của trò chơi mà anh.
Nếu một bộ
máy nhà nước chỉ nghĩ đến mục đích duy nhất là làm sao cho người dân sống sướng,
sống khá lên, con người thương yêu nhau hơn, hiền hòa, hướng (thiện hay
thương?) thì chắc tình hình bây giờ đã khác.
Tôi nói điều
này với nỗi đau của riêng tôi. Trong những năm chiến tranh 66-67-68, trên đường
vào chiến trường miền Nam, đi qua vùng tuyến lửa Vĩnh Linh, tôi thấy sự hy sinh
to lớn khủng khiếp của con người.
Anh biết
không, ban đêm bất chấp mưa bom, pháo sáng sáng rực, xe bị lầy, dân ở đây đã gỡ
cửa nhà, bàn ghế đem ra lót cho xe vượt lầy. Ngồi trên xe mà thấy nhói trong
tim.
Lẽ ra sau
khi chiến tranh kết thúc, dân vùng này chắc chắn phải được miễn thuế trong nhiều
năm hoặc một chính sách đãi ngộ hợp lí nào đó, hay là một sự chia sẽ tối thiểu.
Thế nhưng
tôi vô cùng thất vọng khi những năm sau trở lại vùng này, dân ở đây lại sống lầm
than hơn xưa và vẫn tiếp tục là nạn nhân của chế độ quan liêu cửa quyền, vẫn
nghèo xác xơ.
.
PV: Trong tất cả những khái niệm, từ
ngữ thường được dùng đến bây giờ, như “tự do”, “độc lập”, “hạnh phuc”, “dân chủ”,
“tình thương”, “cách mạng”, “vĩ đại”, “vinh quang”, “nỗi đau”, “căm thù”, “hòa
giải”, “đoàn kết”…, từ ngữ nào đối với anh có ý nghĩa nhất?
TVT: Tôi có thể nói ngay với anh rằng một
cái từ mà chúng ta phải phụng sự – mà đó là một từ cũ rích – từ “con người”.
Chúng ta
hãy trở về với những từ thật đơn giản, nguyên thủy hơn, như từ “con người”.
Trong muôn loài thì có loài người. Trong rất nhiều loại con thì có “con người”.
Trong vũ trụ thì con người chỉ là một thực thể nào đó.
Nếu Lưu
Quang Vũ còn sống, chắc anh còn viết được nhiều hơn về những điều này. Từ những
tác phẩm cách đây 10-15 năm, Vũ đã từng viết: “Đừng có đánh mất mình tức là đừng
có đánh mất con người”.
Nhìn kỹ lại
cách mạng của Pháp 1789, đến nay đã 200 năm, lịch sử cũng không làm điều gì
khác hơn là vật lộn với con người. Hãy tránh dùng mỹ từ anh ạ.
.
PV: Thế còn anh nghĩ gì về ‘đổi mới’?
TVT: Câu hỏi này làm tôi nhớ lại câu hỏi
của nhà báo Úc đã hỏi tôi cách đây hơn 2 năm sau liên hoan phim ở Đã Nẵng.
Anh biết
không, lúc đó tôi trả lời là không riêng gì tôi mà phần lớn bạn bè của tôi đều
nghĩ rằng: “Đổi mới tức là trở lại một số những cái cũ đã bị vùi dập hoặc bỏ
quên”.
Đơn giản
thôi, ông thấy cái gì đổi mới tại Việt Nam?
Tư nhân
thì được kinh doanh, bác sỹ thì được mở phòng mạch, thầy giáo đôi nơi thì được
mở trường tư, in lại sách cũ, trình bày lại một số nhạc phẩm thời xưa, mở rộng
một số chính sách về đối ngoại, cho một số được đi du học hoặc du lịch tự túc… thì tôi thưa với ông rằng trước
75 tại miền Nam hay ở Hà Nội trước 54, tất cả những cái đó đều không phải là
chuyện gì cả!
Như thế
thì rõ ràng, đổi mới là trở lại những cái cũ đã bị bỏ quên chứ còn gì nữa. Nghe
xong câu trả lời cà chớn đó của tôi, ông ta mỉm cười.
.
PV: Tôi nhận thấy trong tất cả những
phim của anh mà tôi được xem từ trước đến giờ, anh rất thích dùng một chữ mà bản
thân tôi cũng rất thích, đó là chữ “Tâm”. Trong “Hà Nội Trong Mắt Ai”, thì có
ngòi bút tả Thanh thiên, viết lên trời xanh một chữ tâm, trong “Thầy Bói Xem
Voi” thì có “nếu tâm còn sáng”… Anh có thể khai triển thêm được không?
TVT: Chuyện này coi vậy mà nó lai rai lắm
anh ạ!
Sau nhiều
năm chiến tranh, xã hội Việt Nam chúng ta có nhiều đổ vỡ về vật chất lẫn tinh
thần.
Đổ vỡ vật
chất – nói cho cùng – nếu chúng ta có chính sách đúng đắn tận dụng nhân tài,
tranh thủ được đầu tư của trong nước lẫn ngoài nước thì cũng có thể dần dần
khôi phục được.
Nói đến chữ “Tâm” tức là nói đến đạo đức xã hội,
nói đến lòng người. Nhưng sụp đổ tinh thần sau bao năm chiến tranh, sau bao
nhiêu sai lầm, tôi e rằng không bao giờ
có thể xây dựng lại được.
Đối với
người Việt Nam, cái mất mát lớn nhất bây giờ là lòng tin. Giả sử bây giờ nếu có
ngoại xâm lần nữa, tôi ngờ ít mấy ai sẵn sàng hy sinh tất cả, sẵn sàng đem hết
tất cả những gì mình có ra làm chướng ngại vật chống chiến xa như hồi kháng chiến
chống Pháp năm 1946.
Người ta
đã qua nhiều lần hy vọng rồi lại thất vọng, nên nếu ngay như bây giờ có một minh
quân xuất hiện thì chả có mấy ai tin.
Cái khó nhất
hiện nay trong xã hội Việt Nam là làm sao khắc phục được lòng người. Đó là chữ
“Tâm”.
.
PV: Có một ý nữa chung quanh chữ
“Tâm”, anh còn nhớ người nhạc sĩ mù trong “Hà Nội Trong Mắt Ai”? Mắt có thể mù
nhưng lòng còn trong sạch, tức là tâm còn sáng, thì vẫn còn có thể thấy được những
điều mà người khác chưa chắc đã thấy.
TVT: Kỳ rồi, trong một cuộc phỏng vấn ở
Anh, người ta đã hỏi tôi “điều gì làm tình hình Việt Nam khó đến như vậy”?!
Vì tôi
không phải là người nghiên cứu kinh tế, chính trị, nên tôi chỉ có thể trả lời họ
bằng những cảm nhận của một người làm điện ảnh có cơ hội cọ xát với nhiều giới.
Thật ra
mình có thể kể cho họ về đủ thứ nguyên nhân – kinh tế, chính trị, lịch sử, dân
trị… – nhưng với tôi,
nguyên nhân lớn nhất hiện nay làm cho xã hội Việt Nam trì trệ là bệnh “SỢ” vẫn đang bao trùm.
Người ta
đánh mất chính mình, người ta sống không thật. Nếu những người lãnh đạo mà có
những cố vấn trung thực thì đất nước mới khá lên được.
Anh còn nhớ
trong “Hà Nội Trong Mắt Ai”, trong đoạn về Quang Trung, tôi có nói rằng: “Quốc gia chỉ có thể trường tồn
và hưng thịnh khi kẻ thường dân dám nói với bề trên điều ngay thẳng và người có
quyền uy phải biết nghe kẻ dưới mình điều phải trái.”
Thật ra
tôi chưa dám bàn tới chữ “Tâm” vì chữ “Tâm” còn cao hơn thế! Một đạo đức trung bình của xã hội như lòng trung thực mà còn chưa có
thì miễn bàn về chữ “Tâm”.
‐‐
Đạo diễn vừa
nhận giải Bùi Xuân Phái , 7/10/2022.
Nguồn: FB
Dạ Ngân
.
No comments:
Post a Comment