Liana
Fix và Michael Kimmage - Foreign Affairs
Trần Anh Trực dịch
Tháng Ba
11, 2022
https://nghiencuulichsu.com/2022/03/11/neu-nga-thua-cuoc-thi-sao/
Sự thất bại cho Moscow cũng không phải
là một chiến thắng rõ ràng cho phương Tây
https://nghiencuulichsudotcom.files.wordpress.com/2022/03/tat01-protest-helsinki.jpg?w=551&h=367
Biểu tình ở Helsinki, Phần Lan. Ảnh: Mikko
Stig / Lehtikuva via Reuters
Tổng thống
Nga Vladimir Putin đã mắc sai lầm chiến lược khi xâm lược Ukraine. Ông đã
đánh giá sai quan điểm chính trị của nước Ukraine, vốn dĩ không hề chờ đợi
một cuộc giải phóng bởi những người lính Nga. Ông ta đã đánh giá sai về Hoa
Kỳ, Liên minh Châu Âu và một số quốc gia — bao gồm Úc, Nhật Bản, Singapore
và Hàn Quốc — mà tất cả đều có khả năng hành động thống nhất đối với
cuộc chiến tranh này, và tất cả những quốc gia này hiện đang nhìn về thất
bại của Nga ở Ukraine. Hoa Kỳ cùng các đồng minh và đối tác đang áp đặt những
tốn kém khắc nghiệt lên Moscow. Mỗi cuộc chiến đều là một cuộc chiến
tranh giành dư luận, và cuộc chiến của Putin ở Ukraine – trong
thời đại của truyền thông đại chúng – đã dán nhãn Nga với một cuộc tấn công vô
cớ nhằm vào một nước láng giềng ôn hòa, với hàng loạt thảm họa nhân đạo và
nhiều tội ác chiến tranh.
Những sai
lầm chiến thuật của quân đội Nga cũng không kém phần quan trọng so với sai
lầm chiến lược của Putin. Đối chiếu lại những đánh giá trong
giai đoạn đầu của một cuộc chiến tranh, chắc chắn ta có thể nói
rằng việc lập kế hoạch và hậu cần của Nga là không đầy đủ và việc
thiếu thông tin cung cấp cho binh lính và thậm chí cho các
sĩ quan ở cấp cao hơn đã hủy hoại tinh thần chiến đấu
của họ. Cuộc chiến được dự kiến là sẽ kết thúc nhanh chóng,
với một cuộc tấn công chớp nhoáng có thể tiêu diệt chính phủ Ukraine
hoặc khiến họ phải đầu hàng, sau đó Moscow sẽ áp đặt nền
trung lập đối với Ukraine hoặc thiết lập quyền thống trị của Nga lên
nước này. Bạo lực tối thiểu có thể làm trung hòa các biện pháp
trừng phạt tối thiểu. Nếu chính phủ Ukraine sụp đổ nhanh
chóng, Putin có thể tuyên bố rằng ông đã đúng: bởi
vì Ukraine không sẵn sàng hoặc không thể tự bảo vệ mình, chứ
họ không phải là một quốc gia thực sự –
như Putin đã nói.
Nhưng
Putin sẽ không thể giành chiến thắng trong cuộc chiến này theo cách
mà ông đã ưu tiên lựa chọn. Thật vậy, có một số cách mà cuối
cùng ông ta có thể thua. Ông ta có thể đưa quân đội
của mình sa lầy vào một cuộc chiếm đóng vô ích và tốn kém ở Ukraine,
làm suy giảm tinh thần của binh lính Nga, tiêu tốn tài nguyên và không
mang lại lợi ích gì ngoài vòng hào quang rỗng tuếch của nước Nga
vĩ đại và một quốc gia láng giềng sẽ trở nên nghèo đói
và hỗn loạn. Ông ta có thể kiểm soát một phần đối với
các khu vực miền đông và miền nam Ukraine và cũng có thể có
cả Kyiv, trong khi phải chiến đấu với lực lượng nổi dậy Ukraine hoạt động
từ phía tây và sa lầy vào cuộc chiến tranh du kích trên khắp đất nước
– một kịch bản làm ta nhớ đến chiến tranh du kích đã từng diễn ra ở
Ukraine trong Thế chiến II. Đồng thời, ông sẽ chứng kiến sự suy
thoái kinh tế dần dần của Nga, sự cô lập ngày càng
tăng, và ngày càng không có khả năng tạo ra phồn vinh
mà các cường quốc nào cũng phải có để đứng vững. Và, quan trọng nhất
là, Putin có thể mất sự ủng hộ của người dân và giới
tinh hoa Nga, những người mà ông dựa vào để khởi động chiến
tranh và duy trì quyền lực của mình, mặc dù Nga không phải
là một quốc gia dân chủ.
Putin dường
như đang cố gắng tái lập một số hình thức của chủ nghĩa đế quốc
Nga. Nhưng khi thực hiện canh bạc phi thường này, dường như ông
ta đã không chịu nhớ lại những sự kiện đã tạo nên
sự kết thúc của đế chế Nga. Sa hoàng cuối cùng của
Nga, Nicholas II, đã thua trong cuộc chiến với Nhật Bản vào năm 1905.
Sau đó, ông trở thành nạn nhân của Cách mạng Bolshevik, không chỉ mất
vương miện mà cả mạng sống của mình. Bài học là: những kẻ thống
trị chuyên quyền không thể thua trong các cuộc chiến và vẫn
là những kẻ chuyên quyền.
TRONG CUỘC CHIẾN NÀY, KHÔNG CÓ PHE NÀO
THẮNG
Putin khó
có thể thua cuộc chiến ở Ukraine trên chiến trường. Nhưng
ông ta có thể thua khi cuộc chiến gần như kết thúc và câu hỏi
sẽ là, Chuyện gì bây giờ? Hậu quả khôn lường và được đánh
giá thấp của cuộc chiến vô nghĩa này sẽ khiến Nga khó lòng tiêu
hóa. Và việc thiếu kế hoạch chính trị cho thời gian sau
— có thể so sánh với những thất bại trong kế hoạch xâm lược
Iraq của Hoa Kỳ — sẽ góp phần khiến đây trở thành một
cuộc chiến bất khả thắng.
Ukraine sẽ không
thể đẩy lui quân đội Nga trên đất Ukraine. Quân đội
Nga thuộc một đẳng cấp khác với Ukraine, và tất nhiên, Nga còn
là một cường quốc hạt nhân, trong khi Ukraine
thì không. Cho đến nay, quân đội Ukraine đã chiến đấu
với quyết tâm và kỹ năng đáng ngưỡng mộ, nhưng trở ngại thực
sự để chặn bước tiến của Nga vẫn chính là bản chất của cuộc chiến. Thông
qua các cuộc tấn công bằng tên lửa và oanh tạc từ trên không, Nga
có thể san bằng các thành phố của Ukraine, từ đó đạt được ưu
thế trên chiến trường. Nga có thể thử sử dụng
vũ khí hạt nhân ở quy mô nhỏ để đạt được
hiệu quả tương tự. Nếu Putin đưa ra quyết định này, không
có gì trong hệ thống chính trị Nga có thể ngăn cản ông ấy. Nhà sử học
La Mã Tacitus [ND: thế kỷ I sau CN] viết về các chiến thuật
chiến tranh của La Mã, và gán những lời sau đây cho nhà lãnh đạo chiến
tranh người Anh Calgacus, “họ đã tạo
ra một sa mạc và gọi đó là hòa bình”.
Dù vậy,
ông ta không đơn giản có thể rời khỏi sa mạc. Putin đã gây
chiến vì lợi ích của vùng đệm do Nga kiểm soát nằm giữa ông
ta và trật tự an ninh châu Âu do Mỹ đứng đầu. Ông
ta sẽ không thể từ chối việc xây dựng một cơ cấu chính trị để đạt được
mục đích của mình và duy trì một mức độ trật tự nhất
định ở Ukraine. Nhưng
người dân Ukraine đã cho thấy rằng họ không muốn bị chiếm đóng. Họ sẽ chống
trả quyết liệt — thông qua các hành động kháng cự hàng
ngày và thông qua một cuộc nổi dậy bên trong Ukraine hoặc chống lại chế độ bù nhìn
miền Đông Ukraine do quân đội Nga thiết lập. Tương tự như cuộc
chiến chống Pháp 1954–1962 của Algeria. Pháp lúc đó là cường quốc
quân sự vượt trội. Tuy nhiên, người Algeria đã tìm
cách để tiêu diệt quân đội Pháp và giành lấy sự ủng
hộ ở Paris cho cuộc chiến.
Chiếm đóng Ukraine sẽ tốn kém không lường
trước được.
Có lẽ Putin
có thể cùng nhau xây dựng một chính phủ bù nhìn với Kyiv là thủ đô,
một Vichy của Ukraine [ND: đại bản doanh của chính phủ Pháp sau khi Hitler
chiếm Paris]. Ông có thể tập hợp sự hỗ trợ cần thiết
từ cảnh sát mật để khuất phục dân chúng của thuộc địa Nga
này. Belarus là một ví dụ về một quốc gia chạy theo chế độ chuyên
quyền, sự trấn áp của cảnh sát với sự hậu thuẫn của quân đội
Nga. Đây là một mô hình khả thi cho một miền đông Ukraine do Nga cai
trị. Tuy nhiên, trên thực tế, đó chỉ là mô hình trên giấy tờ. Một
Ukraine bị Nga hóa có thể tồn tại trong ảo tưởng hành chính ở Moscow,
và các chính phủ chắc chắn có khả năng hành động theo những tưởng tượng
hành chính của họ. Nhưng nó không bao giờ có thể hoạt động
trong thực tế, do quy mô rộng lớn của Ukraine và do lịch sử gần đây của đất
nước này cho thấy.
Trong các bài phát biểu của mình về Ukraine,
Putin dường như đã chìm đắm say sưa vào thời gian ở giữa thế kỷ XX. Ông bận tâm đến chủ nghĩa
dân tộc của người Ukraine gốc Đức trong thập niên 1940. Do đó, ông đề cập đến Quốc
xã Ukraine và mục tiêu của ông là “phi phát xít hóa”
Ukraine. Ukraine có các yếu tố chính trị cực hữu. Tuy
nhiên, điều mà Putin không nhìn thấy hoặc cố ý bỏ qua
là ý thức về quốc gia dân tộc phổ biến hơn và mạnh mẽ hơn
nhiều đã xuất hiện ở Ukraine kể từ khi nước này
tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào năm 1991. Phản ứng quân sự của
Nga đối với cuộc cách mạng Maidan năm 2014 ở Ukraine, vốn
đã quét sạch một chính phủ tham nhũng thân Nga, là một động
lực bổ sung cho cảm giác gắn kết về tinh thần quốc gia. Kể từ khi
cuộc xâm lược của Nga bắt đầu, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã tỏ ra
hoàn hảo trong việc khơi dậy chủ nghĩa dân tộc Ukraine. Việc chiếm đóng của
Nga sẽ nâng cao ý thức về lòng yêu nước, bằng cách tôn vinh những người hy sinh
vì chính nghĩa — như việc đã xảy ra khi đế quốc Nga chiếm đóng
Ba Lan vào thế kỷ XIX.
Vậy thì, để đạt được
hiệu quả, việc chiếm đóng sẽ phải là một dự án chính trị lớn,
diễn ra trên ít nhất một nửa lãnh thổ của Ukraine. Nó sẽ tốn
kém khôn lường. Có lẽ Putin đã nghĩ đến điều
gì đó giống như Hiệp ước Warsaw, qua đó Liên
Xô cai trị nhiều quốc gia châu Âu khác nhau. Điều đó cũng tốn
kém – nhưng không đắt đỏ bằng việc kiểm soát một khu vực có nội loạn, được
trang bị tận răng bởi nhiều đối tác nước ngoài và đề phòng
những tổn thương do Nga gây ra. Một nỗ lực như vậy sẽ làm
ngân khố của Nga cạn kiệt.
Điều khủng khiếp của cuộc chiến này sẽ
làm hại Putin.
Trong khi
đó, các biện pháp trừng phạt mà Hoa Kỳ và các nước châu Âu áp đặt lên Nga sẽ khiến
Nga bị cô lập trong nền kinh tế toàn cầu. Đầu tư ngoại quốc
sẽ giảm. Tư bản sẽ khó tiếp cận hơn nhiều. Chuyển giao công
nghệ sẽ cạn kiệt. Các thị trường sẽ đóng cửa với Nga,
có thể bao gồm cả thị trường khí đốt và dầu mỏ, vốn là những
nguyên liệu với nguồn thu nhập không thể thiếu để Putin có thể hiện đại
hóa nền kinh tế Nga. Nhân tài kinh doanh và quản lý sẽ chạy ra
khỏi Nga. Hiệu quả lâu dài của những chuyển đổi này là có thể dự đoán
được. Như nhà sử học Paul Kennedy đã lý luận trong tác phẩm Sự trỗi dậy và sụp đổ của các
đại cường quốc, những quốc gia vốn đã có xu hướng sa vào các cuộc chiến
tranh sai trái, chịu gánh nặng tài chính và do đó tự làm suy giảm sự tăng
trưởng kinh tế – mạch máu sinh tồn của một cường quốc. Trong trường hợp
Nga không thể khuất phục Ukraine, thì họ cũng có thể hủy hoại chính
mình trong quá trình đó.
Một ẩn số quan
trọng dẫn đến hậu quả của cuộc chiến này là công chúng
Nga. Chính sách đối ngoại của Putin đã được ưa chuộng trong nước. Ở Nga,
việc sáp nhập Crimea được tán thành. Những quyết định của Putin
không hấp dẫn tất cả người Nga, nhưng nó lại hấp dẫn nhiều người. Điều
này cũng có thể vẫn xảy ra trong những tháng đầu của cuộc chiến
của Putin ở Ukraine. Nhưng thương vong của Nga sẽ làm mọi
người động lòng, và cũng sẽ tạo ra một sự khích lệ,
như trong tất cả các cuộc chiến tranh, để làm cho thương
vong trở thành mục đích tuyên truyền và gây nên sức ép với cuộc chiến. Một
nỗ lực toàn cầu nhằm cô lập Nga có thể đẩy lùi nước này bằng
cách tạo vách ngăn ra thế giới bên ngoài, khiến người Nga phải xác định
lại bản sắc quốc gia của họ xuất phát từ sự bất bình và phẫn nộ.
Tuy nhiên,
có nhiều khả năng hơn là nỗi kinh hoàng của cuộc chiến này sẽ quật
ngược lại Putin. Người Nga đã không xuống đường để phản đối
các vụ đánh bom của Nga vào Aleppo, Syria năm 2016 với hậu quả là thảm
họa nhân đạo mà các lực lượng Nga đã sinh ra trong cuộc nội
chiến của đất nước này. Nhưng Ukraine có một ý nghĩa hoàn
toàn khác đối với người Nga. Có hàng triệu gia đình Nga-Ukraine
liên kết với nhau. Hai nước có sự gắn kết về văn hóa, ngôn ngữ và tôn
giáo. Thông tin về những gì đang xảy ra ở Ukraine sẽ tràn
vào Nga thông qua mạng xã hội và các kênh khác, gây ra sự đối nghịch
của tuyên truyền và làm mất uy tín của các dư luận viên. Đây
là một tình huống khó xử về đạo đức mà Putin không thể giải
quyết bằng đàn áp. Sự đàn áp cũng có thể phản tác
dụng theo đúng nghĩa của nó. Nó thường có trong lịch sử Nga:
hãy hỏi người Liên Xô thì biết.
NGUYÊN NHÂN THUA THIỆT
Hậu quả của
việc Nga thua Ukraine cũng khiến châu Âu và Mỹ phải đối mặt
với những thách thức cơ bản. Giả sử một ngày
nào đó Nga buộc phải rút quân, thì việc xây dựng lại Ukraine, với
mục tiêu chính trị là tiếp nhận nước này gia nhập EU và NATO, sẽ là một
nhiệm vụ khổng lồ. Và phương Tây không được để Ukraine thất
bại một lần nữa. Mặt khác, một hình thức kiểm soát yếu kém của Nga đối
với Ukraine có thể đồng nghĩa với một khu vực rạn nứt, mất ổn định,
chiến tranh liên tục, với các cơ cấu chính quyền hạn chế hoặc
không hiệu quả, ở sát nách phía đông của NATO. Thảm họa nhân đạo
sẽ không giống như bất cứ điều gì mà châu
Âu đã chứng kiến trong nhiều thập niên.
Đáng lo ngại
không kém là viễn cảnh về một nước Nga suy yếu và bị sỉ nhục,
chứa đựng những xung lực phục thù theo chủ nghĩa xét lại
giống như những gì đã mưng mủ ở Đức sau Thế chiến I. Nếu
Putin duy trì quyền lực của mình, Nga sẽ trở thành một quốc gia
đầy khổ nạn, một siêu cường bất hảo với một đội quân yếu kém về vũ khí quy ước,
nhưng có một kho vũ khí hạt nhân vẫn còn nguyên vẹn. Tội lỗi
và vết nhơ của cuộc chiến Ukraine sẽ ở lại với chính trường
Nga trong nhiều thập niên; hiếm khi một quốc gia thu được lợi lộc từ một
cuộc chiến bị thất bại. Sự vô ích của những chi phí bỏ ra
cho một cuộc chiến đã thua, thiệt hại nhân mạng, và sự suy
giảm địa chính trị sẽ định hình đường lối của Nga và chính
sách đối ngoại trong nhiều năm tới, và sẽ rất khó để hình
dung một nước Nga tự do sẽ trỗi dậy sau những khủng khiếp của cuộc chiến
này.
Ngay cả khi
Putin mất kiểm soát với Nga, nước này cũng khó có thể nổi
lên như một nền dân chủ thân phương Tây. Nó có thể tan
rã, đặc biệt là ở vùng Bắc Caucasus. Hoặc
nó có thể trở thành một chế độ độc tài quân sự có vũ khí hạt
nhân. Các nhà hoạch định chính sách sẽ không sai khi hy vọng về một
nước Nga tốt đẹp hơn và vào thời gian mà một nước Nga hậu
Putin có thể thực sự hội nhập vào châu Âu; họ nên
làm những gì có thể để giải quyết vấn đề này,
ngay cả khi họ đã chống lại cuộc chiến của Putin. Tuy nhiên, thật
là ngu ngốc nếu họ không chuẩn bị cho những khả năng đen tối
hơn.
Lịch sử đã chỉ ra
rằng việc xây dựng một trật tự quốc tế ổn định
là vô cùng khó khăn với một cường quốc theo chủ nghĩa phục thù
dân tộc vốn đã bị sỉ nhục, mà nó lại gần ở trung tâm, đặc biệt
là một nước với tầm cỡ và trọng lượng như nước Nga. Để làm
được việc đó, phương Tây sẽ phải áp dụng cách tiếp cận liên tục
cô lập và ngăn chặn . Giữ cho Nga xuống cấp
và Hoa Kỳ có mặt sẽ trở thành ưu tiên của châu Âu
trong một kịch bản như vậy, vì châu Âu sẽ phải chịu gánh nặng
chính trong việc đối phó với một nước Nga bị cô lập sau một cuộc chiến đã thua ở Ukraine; Về phần
mình, Washington rốt cục muốn tập trung vào Trung Quốc. Ngược lại, Trung
Quốc có thể cố gắng tăng cường ảnh hưởng của mình đối
với một nước Nga đang suy yếu – dẫn đến việc thành hình khối và sự thống
trị của Trung Quốc mà phương Tây muốn ngăn chặn vào đầu những năm
2020.
TRẢ BẰNG MỌI GIÁ?
Không ai ở
ngoài nước Nga muốn Putin thắng trong cuộc chiến ở Ukraine. Tốt
hơn hết là ông ta thua cuộc. Tuy nhiên, sự thất bại của Nga cũng
không có lý do gì để ăn mừng. Nếu Nga ngừng xâm lược,
thì bạo lực đã gây ra cho Ukraine sẽ là một chấn
thương kéo dài nhiều thế hệ; và Nga sẽ không thể sớm quên việc
xâm lược có thể trở lại bất cứ lúc nào. Hoa Kỳ và châu Âu nên tập trung
vào việc khai thác những sai lầm của Putin, không chỉ bằng cách củng cố liên
minh xuyên Đại Tây Dương và khuyến khích châu Âu hành động
theo mong muốn lâu dài của họ về chủ quyền chiến lược,
mà còn phải gây ấn tượng cho Trung Quốc về bài học thất bại của
Nga: thách thức các chuẩn mực quốc tế, chẳng hạn như chủ quyền của các quốc gia, luôn đi kèm
với chi phí, và chủ nghĩa phiêu lưu quân sự sẽ làm suy yếu các
quốc gia nào ấp ủ nó.
Nếu một
ngày nào đó Hoa Kỳ và châu Âu có thể giúp
khôi phục chủ quyền của Ukraine, và nếu họ có thể đồng
thời thúc đẩy Nga và Trung Quốc cùng hiểu về trật tự quốc tế,
thì sai lầm lớn nhất của Putin sẽ trở thành cơ hội cho
phương Tây. Nhưng họ sẽ phải trả một cái giá cực kỳ cao.
-------------------
NGUỒN :
A Defeat for Moscow Won’t Be a Clear Victory for the West
By Liana
Fix and Michael Kimmage
March 4,
2022
No comments:
Post a Comment