Luật
pháp quốc tế tham chiến ở Ukraine
Oona
A. Hathaway | Foreign
Affairs
DCVOnline dịch thuật
POSTED ON MARCH 22, 2022
https://dcvonline.net/2022/03/22/luat-phap-quoc-te-tham-chien-o-ukraine/
Tòa án Công lý Quốc tế ở The Hague, tháng 3 năm
2022. Frank van Beek / UN Photo
Sự phản đối cuộc
xâm lăng của Nga bằng luật pháp
Cuộc xâm lăng Ukraine của Nga là cuộc chiến
tranh phi pháp trơ trẽn nhất do một quốc gia có chủ quyền đánh chiếm một quốc
gia có chủ quyền khác kể từ Thế chiến thứ hai. Điện Kremlin mở cuộc xâm lăng rõ
ràng là đã vi phạm bổn phận cốt lõi trong Hiến chương Liên Hiệp Quốc, cấm “sử
dụng vũ lực chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của bất kỳ quốc
gia nào.” Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây đã đe dọa nếu người Ukraine
tiếp tục chống lại thì họ đang “đánh cuộc với tương lai của cương vị một quốc
gia của Ukraine.” Và có rất nhiều bằng chứng đang xẩy ra tại Ukraine cho thấy
quân đội Nga đang phạm tội ác chiến tranh trên khắp quốc gia này — gồm cả
việc nhắm mục tiêu vào dân thường.
Những hành động vi phạm pháp luật quá lớn và
khác thường này đã được đáp ứng bằng việc thi hành pháp luật khác thường không
kém. Phản ứng được thảo luận ở khắp nơi về cuộc đánh chiếm bất hợp pháp trắng
trợn là một loạt những biện pháp trừng phạt phối hợp chưa từng có của Hoa Kỳ,
Châu Âu và phần lớn những nước còn lại trên thế giới. Các biện pháp trừng phạt
đó đã được áp dụng cụ thể và trực tiếp để đáp trả việc Nga vi phạm Hiến chương
Liên Hiệp Quốc. Do đó, những lệnh trừng phạt của thế giới đã gửi một thông điệp
rõ ràng: cuộc xâm lăng Ukraine là một mối đe dọa không chỉ đối với Ukraine mà
còn đối với trật tự luật pháp quốc tế. Tham gia áp dụng những lệnh trừng phạt,
nhiều quốc gia trên khắp thế giới đang cho thấy rõ rằng họ cũng phủ nhận cuộc
xâm lăng bất hợp pháp của Nga và hành động vi phạm luật pháp của nước này.
Luật pháp quốc tế đương đại đòi hỏi những quốc
gia phản ứng lại các hành động vi phạm không phải bằng chiến tranh mà bằng điều
mà tôi và Scott Shapiro đã gọi là “đặt ra ngoài” — nghĩa là, các biện
pháp trừng phạt loại một quốc gia vi phạm pháp luật ra khỏi lợi ích của sự hợp
tác toàn cầu. Trong trường hợp này, việc đặt ra ngoài không
chỉ liên quan đến các biện pháp trừng phạt kinh tế mà còn cấm những lực sĩ người
Nga tham gia các đại hội thể thao quốc tế, cấm máy bay Nga bay vào không phận
châu Âu và Hoa Kỳ, đồng thời hạn chế khả năng đến với khán giả châu Âu của các
hãng truyền thông Nga.
Nhưng đó không phải là tất cả. Thông thường,
các tổ chức pháp lý quốc tế hấp hối bỗng hồi sinh để đáp lại cuộc xâm lăng bất
hợp pháp. Chỉ vài ngày sau cuộc chiến, công tố viên trưởng tại Tòa án Hình sự
Quốc tế (ICC) đã thông báo rằng ông đang mở một cuộc điều tra về các tội ác chiến
tranh có thể xảy ra và tội ác chống lại loài người của Nga. Ukraine cũng đã nhờ
đến Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) can thiệp vào cuộc xung đột. Và, ngày càng có
nhiều lời kêu gọi thành lập một tòa án đặc biệt để xem xét liệu có tội phạm xâm
lăng hay không. Mặc dù còn quá sớm để biết liệu có nỗ lực nào trong số này sẽ
thành công hay không, nhưng phản ứng chưa từng có tiền lệ có thể có ảnh hưởng bất
ngờ trong việc khôi phục và củng cố trật tự luật pháp quốc tế theo những cách
mà Putin không lường trước được. Thật vậy, quyết định của Ukraine dựa vào luật
pháp ngay cả khi Nga đã dựa vào vũ lực thô bạo đã nâng cao lợi thế của cuộc đối
đầu. Xung đột không chỉ đơn giản là về tương lai của Ukraine; nó là về tương
lai của trật tự pháp lý toàn cầu như chúng ta biết.
CHIẾN TRANH TỘI ÁC
CỦA PUTIN
Khi cuộc xâm lăng bắt đầu, Hội đồng Bảo an
Liên Hiệp Quốc đã cố gắng thông qua một nghị quyết lên án cuộc xâm lăng của Nga
và yêu cầu rút quân ra Nga khỏi Ukraine, nhưng Nga đã phủ quyết. Tuy nhiên, LHQ
cho đến nay vẫn đóng vai trò là trung tâm của phản ứng pháp lý quốc tế đối với
cuộc xâm lăng. Mặc dù Nga có thể dùng quyền phủ quyết của họ đối với Hội đồng Bảo
an để ngăn không cho họ ủy thác bất kỳ hành động trừng phạt nào, nhưng sự cô lập
gần như hoàn toàn của nước này tại LHQ đã diễn ra nhanh chóng và triệt để. Ngay
sau khi Nga ngăn chặn nghị quyết, Hội đồng Bảo an, làm việc theo Nghị quyết Thống
nhất vì Hòa bình đã không áp dụng từ lâu, không cho phép phủ quyết, đã chuyển vấn
đề này lên Đại hội đồng, ngay sau đó đã bỏ phiếu áp đảo yêu cầu Nga “ngay lập
tức, hoàn toàn và vô điều kiện rút tất cả các lực lượng quân sự của họ khỏi
lãnh thổ Ukraine trong các biên giới được quốc tế công nhận. ” Chỉ một
số ít các quốc gia — Belarus, Eritrea, Bắc Hàn và Syria — đã bỏ phiếu
với Nga chống lại nghị quyết này. Các quốc gia khác mà Nga có thể hy vọng sẽ ủng
hộ nó, đáng chú ý nhất là Trung Hoa, đã chọn bỏ phiếu trắng (với 34 nước khác).
Rõ ràng là Nga đang bị cô lập hơn bao giờ hết.
141 thuận, 5
chống với 35 phiếu trắng: Kết quả của cuộc bỏ phiếu của Liên Hiệp Quốc để lên
án cuộc xâm lăng của Nga vào Ukraine, ngày 2 tháng 3 năm 2022. Screenshot Un
Web Tv
Bánh xe của hệ thống tư pháp hình sự quốc tế
cũng bắt đầu quay nhanh. Vào ngày 28 tháng 2, chỉ bốn ngày sau khi cuộc xâm
lăng bắt đầu, Công tố viên ICC Karim Khan thông báo rằng ông đang xin phép để mở
một cuộc điều tra càng sớm càng tốt. Cả Nga và Ukraine đều không tham gia vào
Quy chế Rome, vốn đã tạo ra ICC và trao quyền tài phán cho nó. Nhưng vào năm
2013, Ukraine đã chấp nhận quyền tài phán của ICC một cách hợp pháp đối với các
tội phạm bị cáo buộc xẩy ra trên lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, Khan cho biết việc
này sẽ được xúc tiến nếu một quốc gia thành viên ICC đệ đơn xét về cuộc khủng
hoảng Ukraine đến văn phòng của ông. Vào ngày 2 tháng 3, Công tố viên Khan
thông báo rằng ông đã nhận được 39 đơn yêu cầu như vậy và ông sẽ tiến hành ngay
lập tức. Chưa bao giờ ICC lại phản ứng nhanh như vậy trước sự bùng nổ của một
cuộc xung đột. Thông báo này có nghĩa là các chiến binh trong nước và chỉ huy của
họ ở cả hai bên, kể cả chính Putin, có thể bị ICC truy tố vì tội ác chiến
tranh, tội ác chống lại loài người hoặc tội diệt chủng. Vì tội xâm lăng chỉ có
thể được đưa ra trong ICC chống lại các quốc gia thành viên của Quy chế Rome,
và Nga không phải là một thành viên, nên đã có những lời kêu gọi thành lập một
tòa án đặc biệt để xét xử những người Nga đã mở cuộc chiến tranh xâm lăng bất hợp
pháp ở Ukraine.
Không chịu kém, Tòa án Công lý Quốc tế thường
hành động chậm chạp cũng đã bắt đầu các thủ tục tố tụng với vận tốc thật nhanh.
Vào ngày 26 tháng 2, chỉ hai ngày sau khi cuộc xâm lăng bắt đầu, Ukraine đã nộp
đơn lên ICJ, bắt đầu các thủ tục kiện Nga. Đơn kiện này đưa ra những tuyên bố
thái quá (và vô căn cứ) của Putin về tội ác diệt chủng của Ukraine ở các vùng
phía đông Ukraine và dùng nó họ chống lại ông. Nga, với tư cách là một thành
viên ký kết Công ước Diệt chủng, đã đồng ý rằng ICJ là diễn đàn có thể giải quyết
những cáo buộc tranh chấp về tội diệt chủng được. Trong một hành động sử dụng
pháp luật biện hộ xuất sắc, Ukraine đã nắm bắt thực tế này và cho rằng tuyên bố
của Putin cung cấp cơ sở cho ICJ để phân xử xem có thực sự xảy ra bất kỳ vụ diệt
chủng nào như vậy hay không. ICJ ngay lập tức lên lịch điều trần về vấn đề này
vào ngày 7 tháng 3, nhưng Nga đã vắng mặt.
TẠI SAO LẦN NÀY LẠI
KHÁC
Theo tất cả những bản tin cho biết, Putin
không nghĩ rằng toàn cầu sẽ phản ứng đồng loạt mạnh khác thường với cuộc xâm
lăng Ukraine do ông đã gây ra. Đó là điều dễ hiểu. Xét cho cùng, Putin đang
dùng lại cuốn cẩm nang hủy diệt Ukraine mà ông đã sử dụng trong nhiều năm ở
Syria và bị phản đối rất ít. Và trong khi việc sáp nhập Crimea bất hợp pháp của
ông vào năm 2014 đã phải đối phó với những lệnh trừng phạt, thì phản ứng đó chẳng
là gì so với cơn sóng thần kinh tế đang tấn công nước Nga ngày nay.
Ông Putin không đánh giá đúng việc cả Syria và
Crimea đều không liên quan đến một thách thức táo tợn đối với nguyên tắc cốt
lõi của trật tự luật pháp quốc tế — điều cấm của Hiến chương Liên Hiệp Quốc
về việc sử dụng vũ lực chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của
bất kỳ quốc gia nào. Tại Syria, Putin đã hành động với sự đồng ý của Tổng thống
Syria Bashar al–Assad. Do đó, hành động của ông ta, tuy kinh khủng, nhưng không
vi phạm điều cấm sử dụng vũ lực của Hiến chương Liên Hiệp Quốc. Trong khi đó,
việc sáp nhập Crimea diễn ra trong một đám mây hỗn loạn và ít đổ máu. “Những
người màu xanh tí hon” mà Putin sau đó công nhận là quân đội của Nga, đã bí mật
đến bán đảo Crimea từ trước. Chính phủ và người dân Crimea, nơi đóng quân lâu đời
của Hạm đội Biển Đen của Nga, phần lớn ủng hộ sự kế thừa từ Ukraine và sự sáp
nhập của Nga. Giới lãnh đạo trên khắp thế giới gọi việc thôn tính Crimea là
— một sự vi phạm rõ ràng đối với Hiến chương Liên Hiệp Quốc — nhưng họ
đã phải mất thời gian để nhận ra chuyện gì đang diễn ra và đưa ra một chương
trình trừng phạt. Vào thời điểm đó, việc thôn tính Crimea đã trở thành ‘chuyện
đã rồi.’
Ngay cả các quốc gia độc tài thường đứng về
phía Nga cũng thấy vị trí pháp lý của họ là không thể biện hộ được.
Nhưng lần này thì khác. Không giống như ở
Syria, giới lãnh đạo Ukraine không đồng ý với việc Nga sử dụng vũ lực. Tổng thống
Ukraine Volodymyr Zelensky đang lãnh đạo đất nước ông trong thời điểm có lẽ
đáng chú ý nhất của cuộc kháng chiến và hình thành bản sắc dân tộc trong ký ức
gần đây. Ông đã biến Ukraine trở thành một biểu tượng của dân chủ và tự do trước
sự tấn công dữ dội của Nga. Những người Ukraine bình thường đã đứng lên chiến đấu
cho đất nước của họ chống lại một trong những đội quân hung ác và hùng mạnh nhất
trên hành tinh. Và họ đã truyền cảm hứng cho thế giới, ngay cả khi đối diện với
những mất mát phi thường.
Trong khi đó, cộng đồng thế giới, được sự hỗ
trợ bằng những tiết lộ thông tin tình báo nổi bật đúng lúc của Hoa Kỳ về ý định
thực của Nga, đã chứng minh rằng họ đã học được kinh nghiệm Crimea và sẵn sàng
áp dụng những biện pháp trừng phạt ngay khi Nga xâm lăng. Nhiều quốc gia ở Châu
Âu coi số phận của họ có liên quan đến Ukraine. Và hơn bao giờ hết, họ nhận ra
hòa bình hậu chiến đã trở nên mong manh như thế nào — và việc cấm sử dụng vũ lực
quan trọng như thế nào đối với an ninh tương lai của chính họ.
Ở BÊN PHẢI CỦA LUẬT
PHÁP
Rõ ràng là không có tổ chức luật pháp quốc tế
nào có thể ngăn chặn hoặc quay cuộc xâm lăng của Nga trở lại. Nhưng dù sao thì
họ cũng có sức mạnh. Cùng chung vai, các thể chế này đang gây khó khăn
cho Putin trong việc làm vẩn đục vùng nước hợp pháp và giữ được bất kỳ đồng
minh nào đứng lại với ông ta [nếu không kể Belarus, Eritrea, Bắc Hàn và Syria].
Kể từ khi cuộc xâm lăng bắt đầu, người lãnh đạo Nga đã đưa ra nhiều tuyên bố vô
căn cứ — cho rằng Ukraine đã có hành động diệt chủng ở các hai khu vực
Luhansk và Donetsk của Ukraine, rằng các lệnh trừng phạt kinh tế tương đương với
một lời tuyên chiến, rằng Nga chỉ đáp ứng yêu cầu của những người ở những
khu vực “độc lập” của Ukraine để bảo vệ họ. Nhưng những tuyên bố này đã bị lật
tẩy với những bằng chứng về tội ác chiến tranh của quân đội Nga cũng như phản ứng
thống nhất của những tổ chức luật pháp quốc tế đưa những tuyên bố của Putin ra
xem xét kỹ lưỡng.
Ukraine và đồng minh của họ đang tố ngược ván
bạc của Putin. Và họ đang dùng đến những tổ chức luật pháp quốc tế để làm điều
này.
Việc Ukraine và những nước ủng hộ họ quyết định
dựa vào Hiến chương Liên Hiệp Quốc và các tổ chức luật pháp quốc tế đánh dấu
hành động của Putin không chỉ đáng bị khiển trách về mặt đạo đức mà còn là việc
bất hợp pháp. Việc đó còn giúp cô lập Putin. Điều này giúp giải thích lý do tại
sao chỉ có các luật gia quốc tế hạ đẳng hoàn toàn phụ thuộc hoặc nhờ ân huệ của
Nga, mới bỏ phiếu ủng hộ nước này tại Đại hội đồng LHQ. Ngay cả các quốc gia độc
tài thường đứng về phía Nga cũng thấy vị trí pháp lý của họ là không thể biện hộ
được. Hai trong số các luật sư của Nga từng biện hộ cho Nga tại ICJ trong các vụ
án liên quan đến Crimea đã từ chức, tuyên bố công khai rằng “không thể đại
diện trong các diễn đàn dành riêng cho việc áp dụng luật cho một quốc gia
coi thường nó một cách ghê tởm.”
Mặc dù có rất ít triển vọng Putin sẽ phải ra
trước vành móng ngựa tại toà án ICC ở The Hague và xác suất rất nhỏ là Nga sẽ
tuân theo quyết định của ICJ, luật pháp quốc tế vẫn là một trong những vũ khí mạnh
nhất của Ukraine chống lại Nga. Luật pháp đang giúp các quốc gia ít đồng ý với
nhau thống nhất để chống lại cuộc xâm lăng. Luật pháp quốc tế đã tập hợp một
liên minh toàn cầu chưa từng có để phản đối sự can thiệp của Nga và xây dựng một
chương trình trừng phạt sẽ làm tăng cái giá Nga phải trả cho hành động xâm lăng
của Điện Kremlin. Và luật pháp đã khiến chính những quốc gia này phải hỗ trợ
Ukraine, gồm cả việc chuyển giao một số lớn vũ khí để nước này có thể tự vệ. Luật
pháp sẽ giữ liên minh các quốc gia đa dạng này lại với nhau bằng cách chứng
minh lại nhiều lần là Putin không có một lý lẽ chính đáng nào để ông có thể dựa
vào để xâm lăng Ukraine.
Ngay cả khi chính phủ của Ukraine sụp đổ, sự
lên án thống nhất và bền vững bằng luật pháp đối với cuộc xâm lăng là điều cần
thiết không những chỉ để duy trì hy vọng về một tương lai trong đó Ukraine được
tự do và độc lập mà còn để duy trì một trật tự pháp luật quốc tế được thiết lập
trên nguyên tắc bạo lực không thể là chính nghĩa.
https://jibjabpodcast.com/wp-content/uploads/2020/10/Oona-Hathaway-250-bw.jpg
Tác giả |
Oona A. Hathaway là Giáo sư Gerard C. và Bernice Latrobe Smith Luật
Quốc tế tại Trường Luật của đại học Yale.
© 2022 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng
lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: International Law
Goes to War in Ukraine | Oona A. Hathaway | Foreign Affairs | March 15,
2022.
No comments:
Post a Comment