Dmytro
Dontsov: Từ tên tội đồ “phát xít” của Liên Xô đến nhà tư tưởng dân tộc của
Ukraine
Hiểu
về vận mệnh của dân tộc Ukraine qua cuộc đời của một con người.
Hình : https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1384/2022/03/cong-an-xa-2-.jpg
Sau khi
Ukraine chính thức trở thành một quốc gia độc lập vào năm 1991, hàng loạt đường
phố tại đây rũ bỏ những cái tên cũ của các tướng lĩnh hay lãnh đạo chính trị
Soviet.
Không ít
những thay đổi trong số đó gây ra những tranh cãi, nhưng tranh cãi nhất là việc
một con đường được đổi tên thành Dmytro
Dontsov - một nhân vật rất ít người Ukraine thời điểm đó biết đến.
Một số người
Ukraine tự hào kể về ông như là một nhà dân tộc chủ nghĩa trung kiên, người đặt
nền móng cho tư tưởng dân tộc chủ nghĩa Ukraine.
Một số
khác lại thẳng thừng gọi ông là “thằng Phát-xít” (Fascist). Dù vậy, những người
Ukraine sống qua triều đại Soviet không lạ gì với kiểu chụp mũ “Phát-xít” để loại
bỏ mọi lý luận, di sản hay quan điểm của một người.
Vậy Dmytro Dontsov là ai?
Sử gia chuyên
nghiên cứu về Ukraine - Tiến sĩ Trevor
Erlacher - cùng quyển sách nghiên cứu sử đang trở thành tiêu điểm những
ngày qua - “Ukrainian Nationalism in the Age of Extremes: An
Intellectual Biography of Dmytro Dontsov” (Chủ nghĩa Dân tộc Ukraine trong Thời đại Cực đoan: Một tiểu sử của
Dmytro Dontsov), có thể sẽ cho chúng ta một vài cái nhìn sâu sắc và rõ ràng
hơn về chủ nghĩa dân tộc Ukraine.
***
“Chủ nghĩa
Dân tộc Ukraine trong Thời đại Cực đoan” không phải là một tác phẩm
sử truyền thống (thường được gọi là “traditional history”, nghiên cứu dưới góc
độ vĩ mô). Ngược lại, cuốn sách này đi vào chính cuộc đời của nhà
lý luận Dmytro Dontsov (1883 - 1973) để hiểu về sự phát triển “từ dưới lên” của
lịch sử, vì sao Dontsov lại “chọn” làm người Ukraine, những yếu tố nào đã ảnh
hưởng đến quyết định và tầm nhìn của ông, từ chuyện tình yêu cho đến các sự kiện
chính trị.
https://www.luatkhoa.org/wp-content/uploads/2022/03/image-1-1024x555.jpeg
Giới thiệu
cuốn sách trên trang web của Viện Nghiên cứu Ukraine tại Đại học Harvard
(HURI). Ảnh chụp màn hình.
Có thể
nói, Erlacher hoàn thành xuất sắc việc truyền tải sự phức tạp của lịch sử thời
đại cực đoan (chỉ giai đoạn cuối thế kỷ 19 cho đến giữa thế kỷ 20 với các phong
trào dân tộc bùng nổ khắp thế giới) thông qua chính cuộc đời của Dmytro
Dontsov.
***
Dmytro Dontsov, trước tiên, “chọn” là một người
Ukraine trong thời đại cực thịnh của các Sa hoàng Nga.
Theo mô tả
của Trevor Erlacher, đối với Dontsov, trở thành một người Ukraine trong thời điểm
đó cũng giống như việc gia nhập vào một nhóm tôn giáo thiểu số bị bao vây bởi
vô vàn những chiến dịch Nga hóa (Russification) chính thức và không chính thức,
khi mà người Ukraine bị xem không khác gì hơn là những người Nga “hoang mang”
(confused) hay “phản trắc” (traitorous).
Dựa trên
các thông tin, bằng chứng lịch sử vĩ mô, cũng như những khó khăn mà bản thân
Dontsov phải đối mặt với những người Nga “thượng đẳng”, Tiến sĩ Erlacher lý giải
vì sao Dontsov dần đón nhận và tin tưởng vào giá trị dân tộc chủ nghĩa Ukraine.
Bản thân
Dontsov cũng là một nhà Marxist.
Tuy nhiên,
phiên bản Marxist của ông bị các nhà Marxist “chính thống” người Nga xem như
“tà đạo”. Còn đối với Dontsov, tự thân những lời rao giảng của người Nga về chủ
nghĩa Marx và sự đại đồng của các dân tộc đã có tính đế quốc (imperialist
interpretation). Quá trình tham gia vào các hoạt động chính trị dân tộc chủ
nghĩa của Dmytro Dontsov càng khiến ông tách biệt với các nhà Marxist người Nga
và dân tộc Nga nói chung.
Đây được
xem là mầm mống của tư tưởng cận phát-xít của Dontsov trong tương lai.
Tuy nhiên,
thay vì hoàn toàn chỉ trích Dontsov, tác giả Erlacher cho chúng ta thấy một bức
tranh chi tiết, thể hiện đúng sự phức tạp và khó khăn của những nhà dân tộc chủ
nghĩa Ukraine. Đó là những người bị kẹt lại giữa Đức Quốc xã và Liên Xô, hai chế
độ không hề thua kém nhau ở bất cứ mặt nào, đặc biệt là sự bạo tàn và chuyên chế.
Trevor
Erlacher từ đó chứng minh sự phát triển đa diện của chủ nghĩa dân tộc Ukraine.
Một mặt,
các tác phẩm phổ biến và kêu gọi cho dân tộc chủ nghĩa Ukraine của Dontsov đã
thuyết phục được rất nhiều thanh niên trai tráng tham gia vào Tổ chức của những
người theo dân tộc chủ nghĩa Ukraine (Organization of Ukrainian Nationalists),
từ đó tập hợp chống lại sự thống trị của chính quyền phong kiến Ba Lan trước
1917 và sau đó là Liên Xô.
Nhưng cũng
mặt khác, sau khi Hitler và Mussolini lên đỉnh vinh quang, Dontsov lại nhìn thấy
một hình mẫu để người Ukraine đi theo.
Một mặt, từ
những năm 1906 - 1911, Dontsov từng viết để bảo vệ người Do Thái khỏi những
nhóm dân tộc chủ nghĩa Ukraine, về việc chính quyền Nga đã đầu độc và xuyên tạc
mối quan hệ giữa người Ukraine và người Do thái ra sao.
Nhưng cũng
mặt khác, Dontsov dần dần trở nên bài Do Thái hơn với từng bước tiến của chủ
nghĩa cực hữu tại Đức và Ý.
Giáo sư
Erlacher còn tìm thấy những điểm thú vị hơn trong cuộc đời của Dontsov, mà từ
đó càng làm rõ thế tiến thoái lưỡng nan của người Ukraine trong con đường xây dựng
danh tính dân tộc và đấu tranh cho nó.
Một trong
số đó có thể kể đến mối quan hệ tri thức - tình cảm giữa Dontsov và nhà thơ
Ukraine nổi tiếng Olena Teliha.
https://www.luatkhoa.org/wp-content/uploads/2022/03/image.png
Dmytro
Dontsov và Olena Teliha. Ảnh: pravvysektor.info.
Được
Dontsov truyền cảm hứng, Teliha tin tưởng và kỳ vọng vào một nhà nước Ukraine độc
lập khỏi cả Ba Lan, Liên Xô hay các chính quyền khác trong khu vực với sự trợ
giúp của Đức Quốc xã. Tuy nhiên, sau khi trở về Kyiv vào năm 1941 và lãnh đạo tờ
Ukrainian Writers' Guild khi nơi này đang do Đức Quốc xã kiểm soát, Olena
Teliha lại bắt đầu một cuộc chiến thông tin của của mình với Đức Quốc xã. Bà cuối
cùng bị Gestapo (lực lượng cảnh sát mật của Đức Quốc xã) bắt và sát hại tại
Babi Yar, Kyiv.
***
Đồng hành
cùng Dmytro Dontsov, Tiến sĩ Erlacher cho chúng ta thấy một mặt trận tư tưởng
và một cuộc chiến vì Ukraine đa màu, đa sắc. Dù Dmytro Dontsov được xem là một
trong những nhà tư tưởng dân tộc chủ nghĩa quan trọng nhất của Ukraine, luôn có
một bộ phận đáng kể trí thức Ukraine phản đối những lý tưởng mà ông đề ra.
Erlacher
cũng không ngần ngại chỉ ra một sự thật về Dontsov: khi mà các tác phẩm của ông
tiếp tục truyền cảm hứng cho những Olena Teliha và hàng trăm ngàn thanh niên
Ukraine khác đấu tranh quên mình cho một nhà nước Ukraine độc lập, bản thân ông
lúc đó lại đang làm việc cho Reinhard Heydrich Institute - một viện nghiên cứu
Đông Âu do chính quyền Nazi hậu thuẫn tài chính ở Prague.
Quyển sách
sẽ không phải là một lời biện hộ cho Dmytro Dontsov hay tư tưởng dân tộc cực
đoan Ukraine trong quá khứ. Tuy nhiên, nó cho chúng ta thấy cái gốc chủ nghĩa
dân tộc Ukraine được xây dựng từ rất nhiều nền tảng khác nhau: từ mong mỏi đấu
tranh chống lại chủ nghĩa thực dân (anti-colonial) cho đến kỳ vọng về một nhà
nước phúc lợi.
Sau nửa thế
kỷ sống trong các chiến dịch tuyên truyền của chính quyền Soviet, lịch sử của
dân tộc Ukraine đã trở nên quá ngắn ngủi và mờ nhạt, và quá trình “phi Soviet
hóa” (De-Sovietisation) thật ra lại vô cùng cần thiết để người Ukraine có thể
cân nhắc xem họ nên làm gì và nên xây dựng danh tính của mình ra sao trong thời
đại mới.
Và ngay ở
thời điểm này, khi mà chủ nghĩa đế quốc của Nga một lần nữa đe dọa sự tồn vong
của Ukraine, những nhà tư tưởng dân tộc như Dmytro Dontsov sẽ trở lại với đời sống
chính trị của người dân nước này. Quyển sách của Tiến sĩ Erlacher là một bổ
sung vô cùng cần thiết và khách quan để những người ngoài như chúng ta thấu hiểu
và cảm thông cho vận mệnh của dân tộc Ukraine.
Độc giả
quan tâm có thể tìm mua cuốn sách “Ukrainian Nationalism in the Age of
Extremes: An Intellectual Biography of Dmytro Dontsov” qua trang web của Viện Nghiên cứu Ukraine, Đại học Harvard
hoặc trên Amazon.
Bài viết
nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang, đăng vào tối thứ Ba hàng tuần. Bài cộng
tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban
biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang, rất mong chờ bài viết của bạn.
No comments:
Post a Comment