TỪ GÀ, CHUỐI ĐẾN THỊT BÒ : BẢY CUỘC THƯƠNG CHIẾN GIỮA MỸ VÀ CHÂU ÂU (Minh Phương / RFI)

 

Từ gà, chuối đến thịt bò : Bảy cuộc thương chiến giữa Mỹ và châu Âu

 Minh Phương  -  RFI

Đăng ngày: 29/07/2025 - 11:44

https://www.rfi.fr/vi/qu%E1%BB%91c-t%E1%BA%BF/20250729-b%C3%A0i-%C4%91%E1%BB%A3i-b%C3%A1c-chinh-s%E1%BB%ADa-%E1%BA%A1-t%E1%BB%AB-g%C3%A0-chu%E1%BB%91i-%C4%91%E1%BA%BFn-th%E1%BB%8Bt-b%C3%B2-cu%E1%BB%99c-th%C6%B0%C6%A1ng-chi%E1%BA%BFn-gi%E1%BB%AFa-m%E1%BB%B9-v%C3%A0-ch%C3%A2u-%C3%A2u

 

Sau nhiều lời đe dọa áp đặt và trả đũa thuế quan lẫn nhau, châu Âu và Mỹ rốt cuộc cũng đạt được thỏa thuận hôm 27/07. Tuy nhiên đây không phải là lần đầu tiên hai nền kinh tế đối đầu với nhau. Trong suốt chiều dài lịch sử, đã có tới bảy cuộc thương chiến giữa hai bờ Đại Tây Dương. 

 

HÌNH :

Cờ của Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu được trưng bày vào ngày 10 tháng 3 năm 2014 tại trụ sở EU ở Bruxelles. AFP - GEORGES GOBET

 

1. Đại chiến gia cầm 

 

 

Cuộc thương chiến đầu tiên giữa Mỹ và châu Âu xảy ra vào năm 1963. Hoa Kỳ đã tận dụng Đệ Nhị Thế Chiến để hiện đại hóa ngành công nghiệp chăn nuôi gia cầm của mình. Sau chiến tranh, thị trường châu Âu tràn ngập gà giá rẻ đến từ Mỹ, đến mức mà 50% sản lượng gà được tiêu thụ ở châu lục này khi đó đều là gà Mỹ. Trước sự cạnh tranh bị coi là không lành mạnh này, Cộng đồng Kinh tế châu Âu (CEE), dưới sự thúc đẩy của Pháp và Đức, đã thiết lập các rào cản thuế quan vào năm 1962 thông qua Chính sách Nông nghiệp Chung.

 

Washington cũng không chần chừ gì mà tung ngay biện pháp đáp trả. Năm 1963, tổng thống Johnson áp đặt mức thuế 25% đối với một số sản phẩm châu Âu, trong đó có các xe tải nhỏ của Volkswagen, một biện pháp vẫn còn hiệu lực cho đến ngày nay. Vụ việc đã biến thành một vấn đề ngoại giao nghiêm trọng, đến mức thượng nghị sĩ J. William Fulbright, người có thể xem là “tiền thân” của Donald Trump, đã đe dọa rút quân đội Mỹ khỏi Liên Minh Bắc Đại Tây Dương (NATO). Trả lời phỏng vấn nhiều năm sau đó, ông Konrad Adenauer, khi đó là thủ tướng Đức, cho biết rằng cuộc xung đột này đã chiếm gần một nửa các cuộc trao đổi của ông với tổng thống Kennedy. Vụ thương chiến về gà chiếm vị trí quan trọng ngang hàng với các hồ sơ như khủng hoảng Berlin hay sự kiện Vịnh Con Heo (Cuba). Điều này cũng cho thấy rõ ràng rằng từ lâu Washington đã coi sự hiện diện của Mỹ trong NATO như một điều kiện để mặc cả với các đồng minh của mình. 

 

 

2. Cuộc xung đột chuối 

 

Cuộc thương chiến thứ hai bắt đầu vào năm 1993, khi Bruxelles thiết lập Tổ chức Thị trường chung về Chuối (OCMB) và áp thuế quan đối với chuối nhập khẩu từ các nước Mỹ Latinh, để tạo lợi thế cho nông dân ở các nước cựu thuộc địa của châu Âu ở châu Phi, vùng Caribê và Thái Bình Dương. Hoa Kỳ lập luận rằng điều này đi ngược lại các quy tắc của thương mại tự do. Nhưng vấn đề thực chất ở chỗ hầu hết các đồn điền chuối ở Mỹ Latinh hồi đó đều thuộc sở hữu của các công ty Mỹ. 

 

Washington đã đưa vụ kiện lên Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO), và với sự ủng hộ của các nước Mỹ Latinh, Hoa Kỳ đã giành chiến thắng vào năm 1997. Tuy nhiên, châu Âu vẫn kiên quyết với lập trường của mình, dẫn đến việc Mỹ áp đặt các biện pháp trả đũa trị giá 191,4 triệu đô la vào năm 1999. Phải đến tháng 12/2009, hai bên mới đạt được thỏa thuận tại Genève, Thụy Sĩ, khi Liên Hiệp Châu Âu đồng ý giảm thuế nhập khẩu chuối từ 176 xuống còn 114 euro mỗi tấn. Một sự “đầu hàng” đánh dấu chiến thắng của tự do thương mại trước mô hình hậu thực dân của châu Âu, đồng thời cho thấy rõ sức mạnh áp đảo của Washington trong các cuộc xung đột thương mại.

 

 

3.  Đấu tranh cho thịt bò không hormone

 

Mọi việc bắt đầu vào năm 1989, khi Cộng đồng Kinh tế châu Âu quyết định cấm sử dụng 6 loại hormone tăng trưởng trong chăn nuôi bò để bảo vệ sức khoẻ của người tiêu dùng. Quyết định này đã khiến các nhà chăn nuôi Mỹ, Canada và Úc không thể đưa thịt bò vào châu Âu, từ đó khơi mào một cuộc chiến căng thẳng trong Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO).

 

Cuộc đối đầu lên đến đỉnh điểm vào năm 1999, khi WTO đứng về phía các bên khiếu nại, cho phép Hoa Kỳ áp đặt thuế trả đũa nhắm vào hàng hóa của châu Âu với giá trị 116,8 triệu đô la mỗi năm. Các mặt hàng bị trừng phạt đều là các sản phẩm biểu tượng của châu Âu, như phô mai của Pháp, jambon Ý hay sôcôla Bỉ. Cuộc chiến thương mại này còn được đánh dấu bởi sự kiện đình đám khi cựu nghị sĩ châu Âu José Bové cho phá dỡ một cửa hàng McDonald’s ở Millau, Pháp, như một hành động phản đối mang tính biểu tượng. Phải đến năm 2011, hai bên mới đạt được thỏa hiệp khi Bruxelles đồng ý nhập khẩu thịt bò “sạch” từ Mỹ, không chứa hormone, và đổi lại Washington gỡ bỏ trừng phạt với EU. Đây là bằng chứng cho thấy châu Âu có thể kiên cường đối đầu với “Chú Sam” khi liên quan đến các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm. 

 

 

4. Chiến tranh thép 

 

Để thúc đẩy ngành công nghiệp thép của Mỹ, vào năm 2002, tổng thống George W. Bush đã áp dụng mức thuế từ 8 đến 30% đối với thép nhập khẩu từ nước ngoài. Nguyên nhân là do thép nhập khẩu vào Mỹ đã tăng đột biến trong khoảng thời gian đó, khiến hơn 30 nhà sản xuất thép của Mỹ đã phải nộp đơn xin phá sản. Tuy nhiên, cũng có người cho rằng đằng sau quyết định áp thuế này còn là động cơ chính trị vì những bang được hưởng lợi đa phần đều là những bang dao động (swing state) trong các cuộc bầu cử tổng thống. 

 

Canada và Mêhicô được miễn thuế vì nếu không, Hoa Kỳ sẽ phải chịu các hình phạt theo Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Ngoài ra, một số quốc gia khác như Achentina, Thái Lan và Thổ Nhĩ Kỳ cũng được miễn, nhưng châu Âu thì không may mắn như vậy. Để trả đũa, châu Âu đã đe dọa áp thuế đối với một loạt sản phẩm của Mỹ trị giá 2,2 tỷ đô la (khoảng 3,85 tỷ đô la hiện nay), từ cam Florida đến xe máy Harley Davidson. Vài ngày trước khi châu Âu áp đặt những mức thuế này, Bush đã dỡ bỏ thuế thép vào năm 2003. 

 

 

5. Không chiến Boeing-Airbus

 

Đây là cuộc xung đột thương mại dài nhất trong lịch sử của Tổ Chức Thương Mại Thế Giới. Trong suốt 17 năm, châu Âu và Hoa Kỳ liên tục cáo buộc lẫn nhau trợ cấp trái phép cho các tập đoàn hàng không hàng đầu của mình. Một cuộc chiến tiêu hao kéo dài, và giai đoạn cuối cùng diễn ra từ năm 2016 đến 2021, thể hiện quy luật leo thang không khoan nhượng của các biện pháp trừng phạt thương mại.

 

WTO, trọng tài của trận đấu khổng lồ này, ban đầu đưa ra phán quyết có lợi cho Hoa Kỳ vào năm 2016, cho phép áp đặt các biện pháp trừng phạt lên tới 10 tỷ đô la nhằm đáp trả các khoản trợ cấp mà châu Âu dành cho Airbus. Washington đã nắm lấy cơ hội này vào năm 2019, áp thuế 7,5 tỷ đô la nhắm vào châu Âu, không chỉ với máy bay Airbus mà còn với các mặt hàng như phô mai parmesan và rượu cognac.

 

Châu Âu phản công vào cuối năm 2020, sau khi nhận được sự chấp thuận từ WTO để áp đặt các biện pháp trừng phạt trị giá 4 tỷ đô la đối với Boeing và các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ. Cuối cùng, cuộc chiến trên không này đã đi đến hồi kết vào tháng 06/2021, khi tổng thống Mỹ khi đó là Joe Biden và chủ tịch Uỷ Ban Châu Âu Ursula von der Leyen ký một lệnh đình chiến kéo dài 5 năm. Một thỏa thuận ngừng bắn về thương mại không hẳn là một chiến thắng cho bên nào, mà đúng hơn là dấu hiệu của sự kiệt sức, nhất là trong bối cảnh ngành hàng không Trung Quốc trỗi dậy, làm thay đổi cục diện cạnh tranh toàn cầu.

 

 

6. Đại chiến Trump lần thứ nhất 

 

Việc Donald Trump đắc cử tổng thống Mỹ năm 2016 đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương. Hai năm sau, ông Trump áp thuế lên thép (25%) và nhôm (10%) của châu Âu, viện dẫn lý do “an ninh quốc gia”. Châu Âu đáp trả bằng cách áp thuế đối với rượu bourbon, xe Harley-Davidson và hàng loạt sản phẩm khác, chủ yếu nhắm vào các bang nơi Trump có nhiều cử tri ủng hộ trong kỳ bầu cử tổng thống … Cuộc leo thang căng thẳng chỉ chấm dứt sau khi Joe Biden đắc cử. Tuy nhiên, ông Biden cũng chỉ tạm thời đình chỉ các mức thuế quan chứ không xóa bỏ hoàn toàn. 

 

 

7. Bất đồng về Đạo Luật Giảm Lạm Phát (Inflation Reduction Act) 

 

Kế hoạch khí hậu trị giá 369 tỷ đô la của Mỹ thông qua Đạo luật IRA đã khiến châu Âu phải cảnh giác. Dưới lớp vỏ của những tham vọng xanh, IRA che giấu một chính sách bảo hộ thuần túy của Mỹ. Các khoản trợ cấp khổng lồ cho các ngành công nghiệp xanh của Mỹ thu hút các nhà đầu tư, những người trước đây đã giúp châu Âu dẫn đầu trong cuộc đua công nghệ xanh. Châu Âu đã đáp trả bằng Đạo luật “Công nghiệp Không phát thải ròng” (Net-Zero Industry Act) và trao quyền cho các cơ quan công quyền được phản ứng lại các khoản trợ cấp của Mỹ, nhằm giữ chân các nhà đầu tư tại châu Âu.

 

(Theo tuần báo Pháp Le Point)