Ba
cuộc chia cắt – Ba cách trở về
Kiều Thị An Giang | Diễn
Đàn Thế Kỷ
https://diendantheky.net/kieu-thi-an-giang-ba-cuoc-chia-cat-ba-cach-tro-ve/
Tôi
là người chứng kiến hai cuộc “thống nhất” của hai quốc gia. Một quốc gia tôi được
sinh ra. Một quốc gia tôi trưởng thành và cũng là quê hương thứ hai của tôi.
Khi
giải phóng miền Nam, tôi còn nhỏ, hầu như không có dấu ấn gì đặc biệt. Ngoài việc
bà tôi năm nào cũng nuôi một đàn lợn béo như tranh, để “thằng An giải phóng miền
Nam về cưới vợ”. Ngày cờ đỏ sao vàng bay trên nóc dinh Độc lập, bà giết hết lợn,
khao cả xóm.
Vì
cậu tôi không về nữa…
Thống
nhất nước Đức thì tôi đã đủ nhận thức để hiểu chuyện gì xảy ra. Không phải với
tư cách người đương thời, mà là, cái nhìn tỉnh táo của người đi qua hai cuộc
chiến của hai quốc gia mà tôi đều yêu thương gọi là Tổ quốc.
Xin
có vài nhận định thế này:
I.
Khi đất nước bị chia làm hai: nỗi đau không của riêng ai
Trên
bản đồ chính trị thế giới hiện đại, hiếm có quốc gia nào trải qua một nỗi đau lịch
sử giống nhau đến thế: cùng một dân tộc, một ngôn ngữ, một cội rễ – lại bị chia
đôi bởi những đường vĩ tuyến, bức tường bê tông, hay dòng sông lịch sử.
Ba
quốc gia: Việt Nam, Đức, và Triều Tiên – là ba minh chứng rõ ràng nhất cho vết
cắt chiến tranh để lại.
•
Việt Nam: chia cắt từ năm 1954 theo Hiệp định Genève, sau chiến thắng Điện Biên
Phủ.
•
Đức: chia cắt sau Thế chiến II, thành Đông và Tây Đức – hai nửa đại diện cho
hai cực của Chiến tranh Lạnh.
•
Triều Tiên: sau năm 1953, Hiệp định đình chiến thiết lập đường ranh giới quân sự
giữa Bắc – Nam tại vĩ tuyến 38.
Nhưng
điều đặc biệt nằm ở chỗ: trong khi Bắc – Nam
Hàn vẫn tiếp tục đối đầu căng thẳng như hai kẻ thù truyền kiếp, thì Đức đã thống
nhất trong ôn hòa, còn Việt Nam thì về một mối bằng một cuộc chiến tranh kéo
dài suốt hai thập kỷ.
Vì
sao lại khác biệt đến thế?
II.
Đức và Việt Nam: Hai con đường thống nhất- hai số phận hậu chiến
1. Cách
thức thống nhất: Bạo lực hay đối thoại?
Việt
Nam (1975)
Việt
Nam thống nhất sau một cuộc chiến dài hơn 20 năm. Chiến tranh kết thúc ngày
30/4/1975 bằng chiến thắng quân sự của miền Bắc. Dù được ghi nhận là một chiến
thắng “thống nhất đất nước”, nhưng đây cũng là một thống nhất bằng vũ lực.
Cái
giá phải trả là rất lớn: khoảng 3 triệu người Việt Nam thiệt mạng (tính cả quân
và dân hai miền), hơn 300.000 liệt sĩ phía Bắc, và hàng trăm ngàn quân nhân miền
Nam thiệt mạng hoặc mất tích.
Đức
(1990)
Ngược
lại, Đức thống nhất mà “không tốn một viên đạn”. Sự
kiện Bức tường Berlin sụp đổ vào ngày 9/11/1989 là kết quả của phong trào biểu
tình ôn hòa, sự tan rã của Liên Xô, và khát vọng tự do của người dân Đông Đức.
Ngày
3/10/1990, nước Đức thống nhất về mặt pháp lý: Cộng hòa Dân chủ Đức (Đông Đức)
chính thức sáp nhập vào Cộng hòa Liên bang Đức (Tây Đức), với mô hình dân chủ
và kinh tế thị trường.
2. Thái
độ với bên kia sau thống nhất
Việt
Nam:
Sau
thống nhất, chính quyền mới ở miền Nam được tái cơ cấu toàn diện dưới mô hình
XHCN. Hàng trăm ngàn quân nhân, công chức chế độ cũ bị đưa vào trại cải tạo –
có người bị giam nhiều năm.
Cải
tạo công thương nghiệp tư nhân, cải tạo tư tưởng văn hóa cũng được triển khai.
Một
số chính sách được thực hiện với mục đích “xây dựng xã hội mới”, nhưng để lại tổn
thương dai dẳng, nhất là ở những người từng sống và phục vụ chế độ Sài Gòn.
Đức:
Dù
trên thực tế Tây Đức là bên “thắng cuộc”, nhưng nhà nước Liên bang Đức không tiến
hành trả thù.
Chính
sách “hòa nhập, không loại trừ” được triển khai:
•
Cán bộ, công chức Đông Đức được xem xét tái hòa nhập.
•
Chỉ một số ít bị loại trừ do liên quan đến Stasi – cơ quan mật vụ Đông Đức.
•
Không có trại cải tạo, không có án tù hàng loạt.
3. Chi
phí tái thiết: Ai chịu gánh nặng?
Đức:
Sau
thống nhất, Tây Đức chấp nhận gánh toàn bộ chi phí tái thiết Đông Đức – một
vùng đất trì trệ, thiếu hạ tầng và tụt hậu kinh tế.
•
Chính phủ chi hơn 2.000 tỷ euro trong ba thập kỷ để hiện đại hóa miền Đông.
•
Thuế đoàn kết (Solidaritätszuschlag) được áp dụng từ năm 1991– người
dân Tây Đức phải đóng thêm 5,5% thuế thu nhập để hỗ trợ miền Đông.
•
Các thành phố như Leipzig, Dresden, hay Erfurt dần hồi sinh, nhưng khoảng cách
phát triển vẫn chưa xoá hẳn.
Việt
Nam:
Sau
thống nhất, Việt Nam bước vào giai đoạn bao cấp, bị cấm vận từ phía Mỹ và
phương Tây, chiến tranh biên giới với Campuchia (1978) và Trung Quốc (1979)
càng làm nền kinh tế kiệt quệ.
•
Từ 1975 đến 1985 là giai đoạn cực kỳ khó khăn, lạm phát ba chữ số, thiếu đói diện
rộng.
•
Phải đến Đổi mới 1986, Việt Nam mới bắt đầu phục hồi kinh tế bằng cách chuyển
sang kinh tế thị trường định hướng XHCN.
•
Hơn 10 năm sau chiến tranh mới thực sự mở cửa giao thương, và đến năm 1995,
quan hệ Việt- Mỹ mới được bình thường hóa.
III.
Bắc- Nam Hàn: Một vết rạn chưa lành
So
với Đức và Việt Nam, bán đảo Triều Tiên là biểu tượng của sự chia cắt chưa thể
hàn gắn. Hai miền vẫn ở trong trạng thái chiến tranh lạnh, dù Hiệp định đình
chiến đã ký từ 1953, thậm chí đối đầu, “kẻ thù truyền thống”…
•
Không có thống nhất.
•
Không có tiến trình hòa giải thực chất.
•
Triều Tiên và Hàn Quốc phát triển theo hai hướng hoàn toàn đối lập: một bên độc
tài khép kín, một bên dân chủ thịnh vượng.
Thậm
chí đến hôm nay, Hàn Quốc và Triều Tiên vẫn không có đại sứ quán tại nhau, đường
dây nóng chỉ hoạt động trong thời gian ngắn, và mỗi khi có sự kiện chính trị lớn,
căng thẳng quân sự lại gia tăng.
IV.
Nhìn lại: Thống nhất không phải là đích đến
Không
có con đường thống nhất nào là hoàn hảo.
•
Đức mất 30 năm và hàng ngàn tỷ euro để Đông – Tây
hòa nhập.
•
Việt Nam phải hy sinh rất nhiều, cả về người, về thời gian phát triển, và những
vết thương tâm lý chưa lành.
•
Triều Tiên – Hàn
Quốc thì vẫn đang sống trong nỗi chờ đợi mỏi mòn.
Nhưng
điều quan trọng là: thống nhất chỉ là điểm khởi đầu.
Quan
trọng hơn là chúng ta đối xử với quá khứ như thế nào.
•
Khoan dung không có nghĩa là quên.
•
Nhìn thẳng vào lịch sử không có nghĩa là kết tội.
•
Một quốc gia trưởng thành là quốc gia biết học từ nỗi đau – để không ai bị bỏ lại
phía sau.
V.
Và hôm nay, chúng ta viết tiếp trang sử ấy…
Chúng
ta đang ngồi đây, viết lại lịch sử bằng trái tim.
Không
phải để lên án, càng không phải để phán xét.
Chỉ
là để nhắc nhau: nếu đã có một ngày đau thương chia đôi đất nước, thì cũng phải
có một ngày đủ bao dung để nối lại nhau bằng tình yêu và sự thật.
Người
Việt mình từng là bên thắng – hay bên thua – thì giờ cũng cùng đi chợ,
cùng trả tiền điện, cùng đau đáu cho tương lai con cái, cùng chung nhau đại dịch
Covid, và
giờ đây, chung lưng chống lại quả bom thuế quan đang chờ phát nổ.
Thống
nhất thật sự, không đến từ súng đạn hay hiệp định.
Nó
đến từ một cái nắm tay giữa hai thế hệ, giữa hai ký ức, giữa hai miền đã từng đổ
máu vì không thể hiểu nhau.
VI. Điều
nước Đức dạy ta không phải là chiến thắng – mà là nghệ thuật chung sống
Nước
Đức ngày nay – dù đã thống nhất gần bốn thập kỷ – vẫn còn những khác
biệt khó xoá giữa Đông và Tây. Những khoảng cách thu nhập, niềm tin chính trị,
và cơ hội phát triển không thể biến mất sau một đêm. Nhưng điều đáng quý là: họ
không tìm cách phủ nhận sự khác biệt, mà học cách chung sống với nó.
Chính
phủ Đức không cố tô vẽ lịch sử hay dựng lại bức tường vô hình giữa hai miền.
Thay
vào đó, họ làm điều giản dị nhưng khó nhất:
•
Hàn gắn bằng chính sách, không phải bằng khẩu hiệu.
•
Đối thoại bằng công bằng, không phải bằng định kiến.
•
Đối xử với quá khứ như một phần để hiểu nhau, chứ không phải để kết tội nhau.
Và
trên hết – họ làm điều đó một cách kiên định, như một chủ trương xuyên suốt
quốc gia:
“Không
có bên thắng – bên thua, chỉ có một nước Đức”.
Đó
cũng là điều mà Việt Nam – quê hương của mình – đang cần:
•
Một tinh thần nhân văn để chữa lành.
•
Một chính sách nhất quán để bao dung.
•
Một sự dũng cảm để không khoét sâu vào vết thương thắng – thua, mà học
cách nhìn nhau như những người cùng đi qua giông bão.
Thống
nhất không khép lại quá khứ – thống nhất mở ra trách nhiệm sống chung với
ký ức.
Và
chỉ khi nào người Việt thôi hỏi nhau: “Anh là ai trong cuộc chiến?”
Mà
bắt đầu hỏi nhau: “Mai này, con cháu mình sẽ sống trong một đất nước thế nào?”
Thì
khi ấy, thống nhất mới thật sự bắt đầu.
Bức
tường Berlin sụp đổ, 1989
https://diendantheky.net/wp-content/uploads/2025/04/800px-Angela_Merkel_2019_cropped.jpg
Người
dân Đức đã bầu Angela Merkel– một nhà hóa học lượng tử đến từ Đông Đức làm Thủ
tướng của nước Đức sau thống nhất suốt 16 năm (2005 – 2021)
Tháng
Tư, 2025
Kiều Thị An Giang
No comments:
Post a Comment