Hòa hợp dân tộc: 100
tiếng nói đồng bào - Bài 1: Cuộc chiến ký ức
Tiến sĩ Nguyễn Phương Mai
Gửi
cho BBC News Tiếng Việt từ Sydney, Úc
30
tháng 4 năm 2025
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/clyw051jpkno
Nửa
thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày chiến tranh chấm dứt, cơ hội hòa giải giữa những
người Việt từng ở các phía khác nhau của cuộc chiến đã bị bỏ lỡ, câu chuyện hòa
hợp vẫn còn ngổn ngang. BBC News Tiếng Việt xin trân trọng giới
thiệu loạt bài viết của Tiến sĩ Nguyễn Phương Mai, trích xuất từ nghiên cứu
công phu của bà thông qua các cuộc phỏng vấn, nói chuyện với 100 người Việt thuộc
nhiều độ tuổi, với xuất thân, trải nghiệm khác nhau.
Hồi
ký một người lính
Tôi
sinh ra sau chiến tranh và chỉ bắt đầu biết đến khái niệm hòa hợp dân tộc vào
năm 2000.
Tất
cả bắt nguồn từ một sự kiện trong gia đình: ông cụ thân sinh của tôi qua đời vì
bệnh ung thư.
Những
ngày cuối cùng nằm trong viện, ông nhờ tôi ghi chép lại lời kể của mình. Có lẽ
ông đã hy vọng mình sống đủ lâu để viết thành một cuốn hồi ký.
Câu
chuyện thoạt đầu là những nốt thăng khi ông hồi tưởng lại thời thanh xuân. Đó
là những ngày tháng mà con dân nước Việt quy tụ lại dưới ngọn cờ dân tộc chủ
nghĩa đánh đuổi thực dân Pháp, bất kể đảng phái chính trị, bất kể tư sản hay
nông dân, bất kể doanh nhân hay nghệ sĩ.
Ông
nhớ lại sự xả mình và tinh thần quyết tử của một chàng trai đang tuổi đôi mươi.
Tự nguyện chia tay người vợ mới cưới, với trái tim trẻ trung ấy, con đường cách
mạng giành tự do cho non sông mới chính là lẽ sống.
Ông
càng yếu, thuốc càng nhiều, thì mạch chuyện càng trầm lại. Bắt đầu xuất hiện những
cái chết đầu tiên. Hết giặc Pháp đến giặc Mỹ, hồi ức của ông bắt đầu dày đặc những
lần "giết chết" và "thoát chết". Lớp lớp huy chương lát đường
cho người lính bước lên vị trí chỉ huy, từ kẻ tuân lệnh thành người ra lệnh.
Có
những hôm ông nói được duy nhất một câu: "Trận đó điều một trung đội ra,
chết non nửa. Xong thằng Chiến trung đội trưởng mang về một cái mũ của bọn kia
(lính Việt Nam Cộng Hòa) còn bê bết máu. Nó vừa đái vào vừa tru lên khóc."
Nói xong ông nằm im cả tiếng cho đến lúc tôi phải về đi học. Không phải vì mệt.
Ngoài
những trang tôi ngồi bên cạnh để viết còn có những trang ông tự cầm bút khi tôi
chưa kịp vào viện. Các dòng chữ của một người mắc bạo bệnh từ nắn nót rõ ràng
chuyển dần sang xô lệch, méo mó. Câu cuối cùng có chữ to bằng ngón tay cái, nguệch
ngoạc như trẻ con lớp vỡ lòng.
Một
mạng người = một mạng người
Trước
ngày ông mất vài hôm, chị gái tôi kể rằng mỗi lần vào viện, ông cứ nắm chặt tay
chị, giọng run rẩy: "Lan ơi, mày cứu tao." Chị tôi hoảng hốt hỏi có
đau lắm không thì để gọi bác sĩ.
Nhưng
đó không phải là nỗi đau thể xác. Ông bảo: "Suốt mấy ngày nay tao cứ thấy
một đàn ma quỷ đứng chờ tao ở ngoài cổng bệnh viện. Chúng nó muốn bắt tao. Mày
phải cứu tao."
Tôi
không biết tại sao một vị đại tá đã đi qua ba cuộc chiến, một quân nhân đã cầm
súng chinh phạt ở những chiến trường khốc liệt nhất như Quảng Trị, Khe Sanh, một
người lính mà cuộc đời là chuỗi dài của những khoảnh khắc vào sinh ra tử, cách
cái chết chỉ bằng sợi tóc… nhưng cuối đời ông lại sợ những hồn ma?
Tôi
cũng không biết liệu bầy ma quỷ ấy là những sinh linh chưa được hóa kiếp của những
người lính bên nào chiến tuyến? Họ là những thanh niên ông buộc phải gửi vào
cõi chết? Hay họ là những chàng trai đã chết bằng viên đạn của chính ông và những
người đồng đội của mình?
Liệu
có phải khi chuẩn bị đối mặt với ngày phán xử, ông đã nhận ra rằng một mạng người
= một mạng người?
Những
tháng ngày dài chờ chết khiến sự ra đi của người đàn ông trong nhà không còn là
một cú sốc tinh thần cho người ở lại. Nhưng bất chấp cuộc sống đã ổn như bình
thường, tôi là nhân vật duy nhất trong nhà cứ nửa đêm là la hét trong mơ. Khi mẹ
lay tỉnh dậy, tôi không hề biết mình đã khiến mọi người tỉnh giấc.
Mẹ
lên chùa thỉnh về một loại lá cây, cứ tối xuống là đốt dưới gầm giường. Đốt được
vài ngày thì tôi yên.
Nhưng
có một điều mà tôi chưa bao giờ kể cho mẹ và chị biết. Suốt 25 năm qua, ông vẫn
liên tục quay về trong giấc mơ của tôi, cứ vài tháng một lần, dù ban ngày tôi
không hề suy nghĩ hay trăn trở quá nhiều về người cha đã mất khi tôi còn non trẻ.
Trong những giấc mơ ấy, ông cũng không nói gì, chỉ đứng yên mà nhìn.
Tại
tàng thức của tôi thích trỗi dậy? Tại tôi áy náy vì cuốn hồi ký chưa xong? Tại
ông chưa đành lòng dứt mối nợ cha con? Hay tại vong hồn ông còn chưa siêu
thoát?
Nếu
thế giới tâm linh ấy có thật, một nhà khoa học như tôi có thể làm gì?
*****
Hòa hợp dân tộc:
100 tiếng nói đồng bào - Bài 2: Hòa giải đã lỡ, hòa hợp đang chờ
Tiến sĩ Nguyễn Phương Mai
Gửi
cho BBC News Tiếng Việt từ Sydney, Úc
1
tháng 5, 2025
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ceqre0519llo
Hình
:
Tổng
Bí thư Tô Lâm, người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam, gần đây có đưa ra các
thông điệp về hòa giải, hòa hợp.
Ở
phần tiếp theo trong loạt bài về hòa hợp dân tộc, Tiến sĩ Nguyễn Phương Mai
chia sẻ những ý kiến nổi bật từ những người được phỏng vấn. Những câu chuyện
riêng, những góc nhìn đôi khi đối lập nhau phản ánh một cách sinh động sự đa dạng
trong quan điểm, trong cách diễn giải, trong trải nghiệm của mỗi người tham
gia. Nó cũng cho thấy tính chất phức tạp của vấn đề hòa giải, hòa hợp sau nửa
thế kỷ kể từ khi chiến tranh kết thúc.
·
Bài 1: Cuộc chiến ký ức
Ghi
chú của tác giả: Loạt
bài viết này chia sẻ những kết quả sơ bộ của một nghiên cứu độc lập, tập trung
vào chủ đề hòa hợp dân tộc trong ba khía cạnh: hiện trạng, nguyên nhân và giải
pháp. Con số 100 tượng trưng cho trăm trứng từ bào thai của mẹ Âu Cơ. Một trăm
người Việt tuổi từ 25 đến 99, từ đủ mọi nẻo đường của cuộc sống đã góp tiếng
nói vào dòng chảy của những câu chuyện này.
Những
phần trong ngoặc kép là lời của nhân vật. Tất cả đều ẩn danh. Mọi liên tưởng chỉ
là trùng lặp tình cờ và không chính xác.
Thế
nào là hòa giải - hòa hợp?
Trong
tiếng Anh, thuật ngữ reconciliation (hòa giải) rất thông dụng,
nhưng trong tiếng Việt thì ta lại thấy có hai thuật ngữ thường đi liền kề nhau:
hòa giải và hòa hợp.
Tuy
có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng tất cả những người được phỏng vấn đều đồng
ý rằng, "việc chúng ta quen miệng nói hòa hợp - hòa giải là một trật tự
sai logic".
Ông
Nguyễn Cao Kỳ - từng là thủ tướng, phó tổng thống và là một tướng lĩnh Việt Nam
Cộng hòa - trở về TP HCM vào năm 2004.
Hòa giải
là buông súng. Hòa hợp là bắt tay.
Luồng
ý kiến chủ đạo cho rằng "hòa giải xảy khi các bên đang đánh nhau tự nguyện
đồng ý đàm phán để chấm dứt xung đột".
"Đó
là trường hợp của Mỹ và Việt Nam. Vì có Hiệp định Paris năm 73 mà Mỹ đã rút
quân trong danh dự. Họ buông súng. Hai năm tiếp theo chỉ có người Việt đánh
nhau với người Việt, một bên vẫn do Mỹ tài trợ, một bên vẫn do Liên Xô và Trung
Quốc tài trợ."
"Giữa
những người Việt với nhau không hề có hòa giải. Cuộc chiến đã kết thúc năm 75 bằng
sức mạnh chứ không phải bằng thương lượng. Một bên toàn thắng. Vậy nên họ không
cần hòa giải, mà chỉ là giải giáp. Sau giải giáp thì mới là những nỗ
lực để hòa hợp."
“Hòa
hợp là xóa bỏ hận thù. Để xóa bỏ hận thù thì cả hai bên cần được chia sẻ câu
chuyện của mình, nói lên thân phận của mình, ai sai thì nhận lỗi, ai oan khiên
thì được đền bù.” “Tại Nam Phi cũng như nhiều nước khác đều có các ủy ban hòa hợp
dân tộc mang tên Truth committee (Ủy ban sự thật).” “Không thể
có hòa hợp nếu không có sự thật.”
Hòa giải
là bắt tay. Hòa hợp là chung sống hòa thuận.
Tuy
nhiên, một số người cũng chỉ ra rằng, cách hiểu của Việt Nam hơi khác cách hiểu
của thuật ngữ này trong khoa học.
"Reconciliation (hòa
giải) chính là toàn bộ quá trình mà ở Việt Nam vẫn gọi là hòa hợp. Đó là quá
trình xóa bỏ hận thù, thấu hiểu nhau, tha thứ cho nhau, chấp nhận sự khác biệt
và cùng đồng lòng xây dựng tương lai chung."
"Còn
hòa hợp thì chắc hơi khó để tìm từ tương đương trong tiếng Anh. Có lẽ là 'harmony'
(hòa thuận) chăng?"
"Nó
chỉ sự chung sống hài hòa, tuy có sự khác biệt nhưng không có đối kháng và hận
thù. Bất kỳ xã hội nào cũng mong muốn được như vậy chứ không chỉ những cộng đồng
từng xảy ra chiến tranh."
No comments:
Post a Comment