Bác
học Nguyễn Xuân Vinh – Chân dung từ một nhà văn
Đỗ Trường -
Saigon Nhỏ
29 tháng 8, 2022
https://saigonnhonews.com/van-hoa-van-nghe/bac-hoc-nguyen-xuan-vinh-chan-dung-tu-mot-nha-van/
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2022/07/Screenshot-2022-07-24-000446.jpg
Giáo
sư Nguyễn Xuân Vinh (file photo)
Hè năm nay đến thật sớm. Tháng Bảy, có những
lúc nhiệt độ ngoài trời đã đẩy cái nóng ở châu Âu lên đến gần 40 độ. Vì vậy, buộc
tôi phải tìm về với biển Sint Philipsland – Holand. Nắng gió nơi đây thêm phần
hứng khởi cho việc câu cua, nhặt hào. Đang rung rinh, phấn khích chợt có tin nhắn
từ Cali của một bác nhà văn già: Giáo sư, nhà văn Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh
đã qua đời. Tôi lặng đi vài giây.
Dẫu biết rằng,
cái qui luật tự nhiên đó không ai có thể tránh khỏi, nhất là GS Nguyễn Xuân
Vinh đã ở tuổi 92. Tuy nhiên, một thiên tài khoa học không gian mất đi để lại sự
luyến tiếc trong lòng người. Nhất là nhà văn Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh gốc
gác có cùng quê ngoại Nam Định. Do vậy, tôi liền tìm đọc sâu về ông.
Và từ đó tôi
nhận ra: Sự tưởng tượng và liên tưởng của nhà văn dường như có mối quan hệ đặc
biệt, mang tính logic với tư duy toán học. Và mối quan hệ, tính logic này đã
làm nên chân dung bác học, nhà văn Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh. Thật vậy, với
ông, nếu toán học gói ghém cái cụ thể nhất, thì văn thơ mở cái trừu tượng của
không gian vũ trụ. Hay nói một cách khác, văn thơ Toàn Phong đã vạch ra chân trời,
buộc toán học Nguyễn Xuân Vinh mở ra con đường đi đến.
Và cái
đích ấy, chính là sự phát minh phương pháp quỹ đạo tối ưu từ toán học Nguyễn
Xuân Vinh để đưa các phi thuyền Apollo lên được Mặt trăng, rồi thu hồi các phi
thuyền con thoi trở về Trái đất an toàn. Vâng, có thể nói, ông đã trộn văn vào
toán, trộn tình vào lý, trộn trừu tượng vào cái cụ thể để làm nên những điều kỳ
diệu nhất cho khoa học, và cuộc sống: “Đời tổng hợp bởi muôn làn sóng
cuộn/ Mà tình anh là quỹ tích của không gian/ Kiếp nhân sinh là hàm số tuần
hoàn/ Nên quanh quẩn trên vòng tròn lượng giác.“ (Sóng Nước).
Giáo sư Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh
khi còn trong quân ngũ và sau này
Nguyễn
Xuân Vinh đã từng tham gia giảng dạy, thuyết trình nhiều năm ở các trường đại học
lớn, và hội nghị quốc tế khắp nơi trên thế giới. Với nhiều công trình nghiên cứu
không gian, và về toán học như vậy, tài năng, tên tuổi ông nổi bật trong giới
khoa học vũ trụ thế giới. Và với tôi, ông là một nhà khoa học lớn nhất của Việt
Nam từ trước đến nay.
Song song
viết sách, báo khoa học, Nguyễn Xuân Vinh làm thơ, viết truyện, bút lực thật mạnh
mẽ tài hoa, với thể loại văn học đa dạng. Tác phẩm nào của ông cũng để lại những
trang văn đẹp, sâu sắc với tư tưởng mới, và truyền cái sinh khí đó đến người đọc
một cách sinh động.
Những tác
phẩm: Đời phi công, Theo ánh tinh cầu, Tìm nhau từ thuở, và Đời vui
toán học… là góc cạnh, cho từng giai đoạn gắn liền với cuộc sống của
Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh. Nhưng nếu buộc phải đưa ra một lời nhận định, lời
bình thì với tôi, Đời phi công là tác phẩm tiêu biểu nhất của
ông, xét về cả nội dung lẫn hình thức nghệ thuật. Và đây cũng là tác phẩm viết
về Không quân hay, lãng mạn nhất mà tôi đã được đọc. Đọc nó, tôi hiểu thêm được
phần nào về sự hình thành, củng cố Không lực VNCH (giai đoạn 1955-1962). Và
không dừng lại ở đó, tác phẩm Đời phi công còn làm người đọc
thấy được phẩm chất, tâm hồn nhà khoa học Nguyễn Xuân Vinh dưới khía cạnh một
nhà văn.
Có thể
nói, Đời phi công là cuốn sách độc đáo. Độc đáo bởi, văn học sử
Việt dường như chưa có cuốn truyện dài nào hay, sâu sắc được viết dưới hình thức,
nghệ thuật thư từ. Và chín bức thư ấy, là chín chương sách gói gọn hồn vía, tự
sự, với hành động, diễn biến tâm lý nhân vật. Nếu người viết không có tài thực
sự, thì có sự trùng lặp hành động, tâm lý… dẫn đến chín chương tiểu thuyết ấy sẽ
“lại gạo” trở về chín trang thư sến, nhạt phèo. Do vậy, sử dụng hình thức, nghệ
thuật thư từ để làm nên một tác phẩm văn học, ngoài tài năng, tìm tòi còn cần đến
sự can đảm của tác giả nữa.
Tuy nhiên,
khi đi sâu vào nghiền ngẫm, chợt cho tôi một suy nghĩ, Đời phi công thật
ra là những trang hồi ký về một giai đoạn của tác giả mà thôi. Và câu hỏi được đặt
ra: Tại sao Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh phải sử dụng thủ pháp nghệ thuật thư từ
để viết tác phẩm này. Đây là thể loại dường như chưa có ai thử bút và rất khó
thành công cho tiểu thuyết, truyện dài. Nhưng để cái lãng mạn, hào hoa ấy của
người phi công (hay nghề phi công) đến với giới trẻ một cách nhanh, sâu sắc nhất,
buộc nhà văn phải dùng thể loại, thủ pháp này.
Do vậy,
không chỉ cô Phượng, mà nhà văn có thể tưởng tượng ra những cô Thu, Lan, hay
Đào, Cúc… khác, nhằm xây dựng, thiết lập thành đối tượng, nhân vật giao tiếp.
Và thông qua nhân vật này, nhà văn muốn cài cắm cái tư tưởng của mình đến người
đọc. Và quả thực, với tác phẩm Đời phi công, nhà văn Nguyễn Xuân
Vinh đã thành công. Ông đánh đúng vào tâm lý khát khao cái mới của giới trẻ, và
hun đúc thêm tình yêu quê hương, đất nước cho họ ở giai đoạn đó.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2022/08/Doi_Phi_Cong-640x1041-1.jpg
Hình bìa sách “Đời Phi Công”
Đời phi
công được viết,
in ấn, phát hành năm 1959, khi tác giả Nguyễn Xuân Vinh đang là Tư lệnh Không
quân, một lực lượng non trẻ, mới hình thành. Sự ra đời tác phẩm này mở ra cho
thế hệ trẻ một ước mơ, một con đường bay về phía chân trời. Cho nên, tôi nghĩ,
tính văn học cùng yếu tố chính trị đã làm nên tác phẩm Đời phi công.
Và từ đó, ta có thể thấy, ngoài giá trị văn học, tác phẩm này còn mang lại cái
giá trị lịch sử chân thực, sâu sắc về những ngày đầu chiến tranh.
Có thể
nói, không chỉ trong thơ văn, mà cái tư tưởng canh tân, giải thoát cho đất nước
bằng khoa học kỹ thuật đã có rất sớm trong Nguyễn Xuân Vinh. Bởi, ngay từ khi
bước chân vào đời, ông đã nhận ra cái yếu kém, cũng như tư tưởng hủ lậu của con
dân đất Việt, kể cả tầng lớp thanh niên: “Em chắc vẫn thường thấy, anh
nói rằng, nước mình thiếu ngành chuyên môn và phần đông thanh niên mắc phải bệnh
trọng văn khinh võ. Một ngày kia mình sẽ phải tiến kịp với mọi người.
Một ngày kia mình phải có một quân đội hùng mạnh.” (Đời phi công –
chương 1).
Cho
nên, để thực
hiện được những ước mơ, khát vọng đó, đối với Nguyễn Xuân Vinh văn thơ như một
công cụ phá bỏ quan niệm cổ hủ ấy. Với biện pháp tu từ, hình ảnh so sánh hai
người lính trước đây, và ngày nay, ông cho ta thấy cái giá trị của khoa học đối
với người lính trong chiến tranh, cũng như xây dựng, bảo vệ đất nước. Và chỉ có
sự học hỏi để thay
đổi nhận thức của con người, mới hy vọng mang lại tương lai tươi sáng, và cường
thịnh. Do vậy, khoa học là con đường tất yếu để Nguyễn Xuân Vinh lựa chọn:
“Cũng vì thế mà anh muốn trở thành một phi công và hơn thế
nữa một phi công quân sự. Em cũng đừng vội kêu lên anh là xếp bút nghiên để
khoác chiến bào. Trong thời ly loạn này dĩ nhiên mang nhung phục là bổn phận tất
cả các thanh niên, nhưng câu chuyện xếp bút nghiên chỉ là câu chuyện cổ khi mà
người tráng sĩ chỉ biết độc có một chuyện mài gươm dưới trăng, hát Bài ca chính
khí, để rồi sáng hôm sau nghe tiếng tì bà giục lên ngựa, cố uống cạn chén rượu
bồ đào cho say túy lúy trước khi ra đi. Người quân nhân hiện nay hơn lúc nào hết
phải học hỏi nhiều cho mình mỗi ngày một tiến.” (Đời phi
công, chương 1)
Bằng lời văn nhẹ nhàng, lồng hình ảnh vào không gian lãng
mạn như thổi hồn vào chiều thu Paris, Nguyễn Xuân Vinh đưa tuổi trẻ đến gần hơn
với tình yêu ánh sáng của khoa học. Vâng, có thể nói, thủ pháp lấy thiên nhiên,
cảnh vật để miêu tả tâm trạng của Nguyễn Xuân Vinh không mới, song đọc nó làm
tôi nhớ đến những trang thơ tuyệt đẹp về Mùa thu Paris của Cung Trầm Tưởng. Âu
đây cũng là tài năng của nhà văn Nguyễn Xuân Vinh vậy. Đoạn văn dưới đây, không
chỉ chứng minh điều đó, mà còn gợi lại cuộc sống đầy hứng khởi, thi vị trong
cái không gian tĩnh lặng của người học viên không quân, qua những hình ảnh ẩn dụ
này:
“Anh viết thư này cho em trong một quán rượu giữa khu
Latin, một buổi chiều thu buồn về chầm chậm. Có qua Ba Lê và lạc vào khu sinh
viên này em mới có thể hiểu được rằng tại sao người ta có thể ngồi viết thư
trong một quán rượu. Dọc theo hai bên đại lộ St. Michel từ đầu sông Seine tới
vườn Luxembourg người ta chỉ thấy quán rượu, hiệu sách và sạp bán báo. Nói là
quán cà phê thì đúng hơn vì thường thì ai cũng chỉ gọi cà phê hơn là gọi rượu.
Vào trong quán tìm một bàn trong một góc kín đáo nhất, gọi một tách cà phê rồi
trầm ngâm nhìn thiên hạ là một trong những cái thú của người sinh viên ở Ba Lê.
Trong quán được sưởi ấm, một cái ấm vừa đủ để khách không
đến nỗi co ro vì cái hàn bao la bên ngoài, nhưng cũng chỉ ấm đến độ người ta
còn thấy trống trải nếu ngồi cô quạnh một mình.” (Đời phi
công, chương 2)
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2022/08/GettyImages-162098277.jpg
Giáo
sư Nguyễn Xuân Vinh và gia đình, 1965 (ảnh: George Crouter/The Denver Post via
Getty Images)
Đến với khoa học không chỉ dừng lại ở việc học, mà còn là
sự tìm tòi, khám phá. Do vậy, Nguyễn Xuân Vinh dường như đã thi vị hóa từng
hành động trong mỗi chuyến bay, để truyền cảm hứng ấy đến với giới trẻ chăng?
Có thể nói, Nguyễn Xuân Vinh là một nhà văn có cái nhìn và quan sát tỉ mỉ. Từ
những đặc điểm ấy, đã giúp cho lời văn của ông gợi cảm, giàu chất thơ khi miêu
tả cảnh vật thiên nhiên hay nội tâm nhân vật. Thật vậy, cái giọng văn truyền cảm,
mộc mạc ấy, bật lên những hình ảnh rất đẹp trên trang viết Nguyễn Xuân Vinh:
“Nắng chiều đã tắt hẳn, ánh đêm đã dâng lên. Dưới trăng dải
mờ mờ, ánh đèn phi trường huyền ảo. Anh nhìn về phía chiếc xe vô tuyến cuối
sân, đợi một ánh đèn xanh. Trong sương đêm mờ mờ một ánh đèn xanh chớp chớp gọi.
Anh cho phi cơ từ từ ra sân. Hai hàng đèn chạy thẳng tắp. Địa bàn chỉ hai trăm
tám mươi độ.
Xa xôi là gió Đại Tây Dương đưa lại. Thêm một ánh đèn
xanh chớp trong đêm. Anh nhìn một lần chót trong phòng lái. Mấy kim lân tinh chập
chờn. Một đám mây đen lướt qua làm ánh trăng rằm mờ lại. Anh ấn tay ga. Thêm một
lần nữa cánh gió quay tít lôi chiếc phi cơ chạy miết vào trong đêm. Thêm một lần
nữa thân người phi công được giao cho nhịp máy. Chiếc phi cơ nhẹ nhàng cất
cánh. Bóng trăng xuyên qua kẽ mây in hình phi cơ lên nền xi măng đang chạy miết.” (Đời
phi công, chương 3)
Với lời văn tự sự, Nguyễn Xuân Vinh từ thi vị hóa tình
yêu đi đến lãng mạn hóa vùng trời bay. Rồi ông trộn tình yêu vào cái lãng mạn ấy,
tạo một chất xúc tác dẫn đến phản ứng nội tâm sâu sắc cho người đọc, nhất là giới
trẻ:
“Anh đã cất cánh lúc trăng rằm vừa mọc làm mờ ánh sao
hôm. Phi cơ sẽ trở về phi trường khi trăng còn đương chếch trên đỉnh đầu. Tuy
em không ở gần anh nhưng anh tin rằng em đã cùng anh bay trong ánh trăng rằm
đêm nay dưới trời Bắc Phi. Còn thấy giận anh nữa không, em Phượng?” (Đời
phi công, chương 3)
Không có trí tưởng tưởng, và liên tưởng chắc chắn không
thể trở thành nhà văn. Những đặc điểm này, không thể tìm, không thể học, mà dường
như thiên bẩm vậy. Cho nên, đọc và nghiên cứu Nguyễn Xuân Vinh, ta có thể thấy,
sự (bác học) thiên phú ấy không chỉ về khoa học tự nhiên, mà còn ở cả khía cạnh
văn chương. Và tất nhiên, sự thiên phú ấy chưa đủ làm nên một Nguyễn Xuân Vinh,
nếu không có sự học tập, và nỗ lực tìm tòi nghiên cứu, sáng tạo đến tận cùng của
ông.
Tôi không rõ, khi ngồi vào buồng lái, người phi công có
được mộng mơ suy tưởng hay phải tập trung tuyệt đối? Nhưng đọc những trang văn,
hình ảnh với thủ pháp nghệ thuật nhân cách hóa, thông qua sự tưởng tượng và
liên tưởng đến nỗi đau, và tương lai mịt mù của đất nước và con người, được viết
khi người pilot, nhà văn Nguyễn Xuân Vinh bay qua những xóm làng sa mạc ở Phi
châu, làm cho tôi rất khoái cảm. Thật vậy, đoạn trích dưới đây, sẽ cho ta thấy
rõ điều đó, và chứng minh thêm tài năng, trí tưởng tượng và liên tưởng phong
phú của nhà văn Nguyễn Xuân Vinh:
“Trên trời có muôn vàn vì sao, biết vì sao nào dẫn lộ
trong đêm sáng trăng mờ này? Bầu trời trong suốt như pha lê. Vài màn sương mỏng
lượn lờ trên thôn xóm. Thấp thoáng còn vài ánh đèn. Mỗi ánh đèn nhỏ bé loãng
trong không gian mơ hồ biểu hiệu cho cả một gia đình. Trong đánh đèn le lói kia
anh nhìn thấy cả một người cha đang ngồi đọc sách bên khung cửa, một người mẹ
đang tính đến những dự định ngày mai và vài đứa nhỏ đang say sưa giấc ngủ.
Có những ánh đèn từ những mái nhà khác vắng bóng người
cha. Bà mẹ goá ngồi rầu rĩ bên thềm nhìn vao đêm tối như để tìm lấy một chút
ánh sáng cho tương lai. Và còn nhiều ánh đèn khác. Trên quãng đường bay này phi
cơ đã lướt trên ngàn vạn gia đình. Người phi công theo dòng đời trên mây đường
trường ngang dọc có bao giờ nghĩ đến dừng ở một gia đình nào đâu?” (Đời
phi công, chương 3)
Tuy là một nhà khoa học luôn tìm tòi, khám phá cái mới,
song hồn vía Nguyễn Xuân Vinh đeo nặng cái nếp cũ hồn xưa. Cho nên, đọc thơ văn
viết về lính của ông làm tôi nhớ đến hình ảnh người chinh phu xưa của Đặng Trần
Côn. Trở về mái nhà xưa, cày bừa, trồng cấy sau chiến tranh, ước mơ giản dị ấy
của Nguyễn Xuân Vinh cũng là ước vọng của hàng trăm, hàng ngàn những người lính
từ xưa đến nay:
“Anh tin rằng, anh sẽ là một trong những người lính chiến
đấu đến cùng để giữ lại một phần đất. Anh không dám nghĩ nhiều đến một ngày
kia, khi khắp ruộng đồng cùng vang ca những khúc hát thanh bình, anh rời bỏ
quân ngũ để về dọn lại thềm nhà cũ, xới lại mảnh vườn xưa, và dựng lên một mái
tranh nho nhỏ, trả lại một chút nào niềm vui đã mất của người mẹ hiền.” (Đời
phi công, chương 8).
Dù có xáo trộn thể loại, đổi mới thi pháp, song những
thiên truyện Nguyễn Xuân Vinh vẫn mang hồn vía truyền thống cổ, với những cái kết
có hậu. Văn ông giàu chất thơ, cùng những hình ảnh, lời văn rất đẹp. Có thể
nói, Nguyễn Xuân
Vinh là một trong những nhà văn tài năng hàng đầu của Việt Nam
về sử dụng biện pháp tu từ. Đoạn kết thiên truyện Đời phi công dưới
đây gói gọn toàn bộ đặc điểm ấy của thi ca Nguyễn Xuân Vinh:
“Anh ngồi viết cho em một buổi chiều nắng vàng chưa tắt.
Ba năm về trước anh đã hứa những gì với em, chắc em còn nhớ. Chỉ độ hai tuần nữa
anh sẽ gặp lại em. Nét cười có phác hồn tang hải, mái tóc có phai màu sương gió
nhưng anh vẫn còn là anh của em như độ nào. Anh rời em một ngày đông lạnh lẽo ở
Hà Thành và sẽ gặp lại em vào cuối một mùa xuân ở đô thị Sàigòn. Non nước kinh
kỳ đà rời chỗ, còn em của anh có khác xưa không?”
Một
tài liệu nghiên cứu khoa học của Giáo sư Nguyễn Xuân Vinh (file photo)
Vâng, nhà văn Nguyễn Xuân Vinh không chỉ vẽ ra đường bay
cho phi thuyền Apollo lên Mặt trăng, mà ông còn vẽ ra con đường ngắn nhất từ
trái tim đến với trái tim con người bằng thơ văn của mình. Và Đời phi
công dù là thể loại tiểu thuyết, hay bức thư dài, hoặc là những trang
hồi ký… hoàn toàn không hề đổi thay giá trị đối với người đọc. Bởi, nó được tiết
ra từ những cảm xúc chân thật nhất của nhà văn Nguyễn Xuân Vinh.
Như một kinh nghiệm sống nhà văn muốn gửi đến những người
phi công tương lai, hay thế hệ trẻ vậy. Và có thể nói, Nguyễn Xuân Vinh luôn
luôn gắn liền văn thơ, khoa học với cuộc sống và tình yêu. Do vậy, sách của ông
dù là khoa học, hay văn chương luôn gây cho người đọc cảm giác rung động nhẹ
nhàng, thú vị. Và tôi xin mượn Tình Hư Ảo, một bài thơ điển hình
như vậy của ông để kết thúc bài viết này. Bài thơ khá dài, song có bố cục logic
chặt chẽ, hồn vía toán học rất thú vị, do vậy tôi không thể cắt, trích đoạn:
Anh tìm em trên vòng tròn lượng giác,
Nét diễm kiều trong tọa độ không gian.
Đôi trái tim theo nhịp độ tuần hoàn,
Còn tất cả chỉ theo chiều hư ảo.
Bao mơ ước, phải chi là nghịch đảo,
Bóng thời gian, quy chiếu xuống giản đồ.
Nghiệm số tìm, giờ chỉ có hư vô,
Đường hội tụ, hay phân kỳ giải tích.
Anh chờ đợi một lời em giải thích,
Qua môi trường có vòng chuẩn chính phương.
Hệ số đo cường độ của tình thương,
Định lý đảo, tìm ra vì giao hoán.
Nếu mai đây tương quan thành gián đoạn,
Tính không ra phương chính của cấp thang.
Anh ra đi theo hàm số ẩn tàng,
Em trọn vẹn thành phương trình vô nghiệm
___________
Leipzig,
ngày 29 Tháng Tám 2022
No comments:
Post a Comment