Nguyễn
Giang
bbcvietnamese.com
3-7-2015
Hồi
nhỏ ở Hà Nội tôi đến thăm nhà một người bạn và thấy ảnh ông Fidel Castro treo
giữa nhà, nơi trang trọng.
Ba
của bạn ấy là một bác sỹ, từng đi thăm Cuba và được chụp ảnh chung với ông
Fidel và đem về nhiều kỷ vật, hình ảnh từ 'quốc gia cộng sản anh em' ở Tây
Bán Cầu, theo quan niệm một thời trong giới chức Hà Nội.
Gần
đây hơn, một lãnh đạo Việt Nam sang thăm Cuba còn nhắc chuyện hai nước 'bên
canh bên thức' vì hòa bình thế giới.
Nhưng
từ một thời gian qua, cả Cuba lẫn Việt Nam đều bận tấp nập để tăng cường
quan hệ với chính 'đế quốc Mỹ', kẻ thù ý thức hệ trong nhiều thập niên của cả
Havana và Hà Nội.
Và
các hoạt động đó tăng tốc từng ngày, từng giờ.
Tháng
Bảy này Hoa Kỳ và Cuba tuyên bố sẽ mở đại sứ quán của cả hai bên.
Cũng
trong tháng, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên sẽ vào Tòa Bạch Ốc,
điều chưa từng ai nghĩ có thể xảy ra.
Trước
hết ta cần làm rõ bối cảnh của quan hệ nồng ấm Cuba với Hoa Kỳ để có thể gợi
ra một số ý cho Việt Nam.
'Giã
từ vũ khí'
Tiến
triển trong quan hệ Cuba và Mỹ đã không thể diễn ra nếu không có những chuyển
biến rộng hơn ở khu vực Nam Mỹ từ một thập niên qua.
Như
ta biết, vấn đề lớn nhất của giới cầm quyền các nước châu Mỹ La tinh từ ngày
độc lập khỏi thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha luôn là cái bóng quá to của
ông kẹ Hoa Kỳ.
Trong
suốt thế kỷ 20, châu lục giàu đẹp này bị kẹt giữa hai làn đạn 'thân Mỹ và chống
Mỹ'.
Như
một anh bạn Columbia ở London nói với tôi, người Nam Mỹ từng "có thể đi từ
Mexico City đến Santiago de Chile không cần phiên dịch" nhưng họ "nói
cùng ngôn ngữ Tây Ban Nha nhưng không hề nói cùng một thứ tiếng".
Khắp
nơi là xung đột, nội chiến lâu dài, gây rỉ máu toàn xã hội, hoặc biến cách
cộng đồng thành băng đảng ma tuý.
Các
vấn đề giai cấp, tôn giáo, sắc tộc (giữa nhóm gốc Âu và gốc bản địa) rất khác
nhau về liều lượng ở mỗi nước nhưng chúng đều bị trộn vào chủ đề phe phái, 'chống
đế quốc' hay theo Hoa Kỳ để nhận viện trợ.
Các
nước Colombia, Argentina, Chilê, Brazil thì còn chịu ít nhiều ảnh hưởng từ phe
tả châu Âu (Pháp, Tây Ban Nha, Ý) nhưng Cuba đi theo một hướng khác hẳn, cực
đoan hơn là thân Liên Xô.
Khủng
hoảng tên lửa Cuba 1962 là bước ngoặt, tạo thêm chia rẽ khu vực.
Phe
ủng hộ Fidel Castro cũng có nhưng phe phản đối cho rằng quyết định phiêu lưu của
ông ta đã kéo Tây Bán Cầu tới bờ vực hủy diệt.
Hiển
nhiên, Hoa Kỳ cũng có đầy trách nhiệm trong công tác hỗ trợ các chính quyền
quân phiệt hoặc các nhóm bán vũ trang thiên hữu.
Thái
độ bao vây 'tới cùng' với Cuba của Washington sau cuộc cách mạng 1953 cũng là
động lực cho Havana càng kiên trì theo Moscow và để kinh tế hòn đảo này rơi
vào tình trạng suy sụp vì mô hình lạc hậu.
Nhưng
gần đây, tình hình đã biến chuyển.
Trên
600 triệu người dân ở toàn vùng, sống trong hơn 20 xứ sở nói tiếng Tây Ban
Nha, Bồ Đào Nha, tiếng Anh, Pháp nếu tính cả một số đảo quốc nhỏ, nay dần dần
bỏ xa ý thức hệ.
Nội
chiến Columbia sau 50 năm nay bắt đầu có cơ hội chấm dứt.
El
Salvador, một thời là chiến trường hai phe (1979-1992) nay có nền kinh tế tăng
trưởng cao (GDP bằng 30 tỷ USD trên 6 triệu dân), thu nhập bình quân gấp bốn
lần Việt Nam, nước có cuộc chiến đã chấm dứt hàng chục năm trước mà vẫn còn cố
gắng thoát nghèo.
Nước
lớn nhất vùng, Brazil cũng công nghiệp hoá nhanh chóng và vươn lên vị trí cường
quốc khu vực với tiếng tăm lên cao trên thế giới: vào nhóm BRIC, đăng cai World
Cup và sắp tới là Olympics.
Argentina,
nước đậm chất Âu nhất tại khu vực, thì không chỉ có vị tân Giáo hoàng Francis
nổi tiếng bình dân mà còn sản sinh ra nhiều ngôi sao thể thao, cả bóng đá và
tennis.
Tư
tưởng và tình cảm
Nhưng
quan trọng hơn cả là thay đổi trong tư tưởng.
Ông
Oliver Stuenkel, một nhà bình luận ở Sao Paulo, Brazil gần đây có nói trên
kênh DW của
Đức rằng cả châu lục ngày nay "không còn một nhà chính trị cánh tả nào
nghiêm túc tin vào thuyết chống Mỹ".
Thay
vào ý thức hệ thiên tả hoặc cộng sản, người ta cần làm ăn, cần đầu tư nước
ngoài và có thể nói, châu Mỹ La tinh thay cho cầm súng vì các cuộc chiến.
Tính
thực dụng trong kinh tế, gồm cả nhu cầu thu hút đồng tiền từ Hoa Kỳ, Canada và
EU, để cân bằng lại đồng tiền Trung Quốc ngày một mạnh, khiến toàn vùng Nam Mỹ
chuyển hướng.
Nhưng
Cuba vẫn đóng một vai trò quan trọng, gần như là 'chìa khóa' mở thêm các cánh
cửa tâm lý cho Hoa Kỳ vào Nam Mỹ.
Nói
như Jacob Parakilas trên trang Prospect, bình thường hóa với Cuba sẽ giúp Hoa Kỳ
thêm uy tín và sức mạnh trong bang giao với các nước châu Mỹ La tinh còn lại,
nơi dư âm về cuộc cách mạng Cuba vẫn còn được phái tả và người bình dân ngưỡng
mộ.
Nhưng
nhà Castro cũng có những nhượng bộ cụ thể.
Ông
Fidel Castro thì đã nghỉ hưu nhưng em ông, chủ tịch Raul Castro, cũng tuyên bố
sẽ về hưu năm 2018, mở đường cho một thế hệ lãnh đạo Cuba mới mẻ.
Như
vậy, quả là những nhà lãnh đạo quá tuổi thượng thọ của Cuba đã 'giã từ vũ khí'
vì một tương lai bình thường hơn cho quốc gia.
Cuba có nhiều cơ hội trở thành giàu có
và an toàn, thịnh vượng và dân chủ hóa hơn nhiều so với Việt Nam những năm tới.
Là
nước dân số không đông (11 triệu), dân số trẻ, đa số là người gốc Âu, có học
cao, có văn hóa gắn chặt với Âu Mỹ, lại có viễn cảnh nhận nhiều đầu tư (riêng
bang Texas dự tính sẽ đổ vào Cuba hàng tỷ USD), tôi tin Cuba sẽ cất cánh.
Một
khi đã bình thường hóa với Hoa Kỳ, Cuba cũng không phải lo về an ninh nữa vì
vùng biển Caribean đã và đang không có tranh chấp, căng thẳng gì.
Cuba
vừa mời Total của Pháp vào khai thác dầu khí trong vùng biển của mình và được cả
thế giới hoan nghênh.
Cùng
lúc, tình hình của Việt Nam lại không được như vậy.
Nhìn
từ bên trong, Việt Nam chịu sức ép dân số với trình độ tay nghề rất kém, và
hệ thống giáo dục, y tế đầy vấn đề.
Bác
sỹ Cuba đi sang nhiều nước chữa bệnh còn Việt Nam chưa đủ trình độ tiếng Anh
cho y tá, hộ lý giành thị phần dịch vụ bệnh viện ở châu Âu mà Philippines
đang chiếm lĩnh.
Đất
không rộng nhưng địa hình phức tạp và cơ sở hạ tầng vốn đang được xây dựng ồ ạt
lại hay hỏng hóc, đổ vỡ vì thiếu tư duy khoa học và quản lý tệ.
Bộ
máy ở Việt Nam quá đông quan, đa số vẫn bám vào tư duy cũ, có thể vì ngoại ngữ
còn yếu nên việc hiểu biết quốc tế không thể bằng quan chức Cuba luôn thành thạo
hai ngôn ngữ quốc tế là Tây Ban Nha và Anh.
Động
lực của cải cách ở̉ Việt Nam đã hết đà, chưa thấy một 'cú hích' mới trong lúc
lại phải bỏ hàng tỷ USD ra tăng cường quân bị, mua tàu ngầm, nhập phi cơ, thuyền
tuần tra biển vì áp lực an ninh khu vực.
Về
môi trường xung quanh, khác với Cuba luôn được cả châu Mỹ La tinh mến mộ,
Việt Nam tuy là thành viên của ASEAN nhưng khối này đang chia rẽ và Campuchia,
Thái Lan, Myanmar đang ngày một mặn mà với Bắc Kinh chứ không phải với Hà
Nội.
Trở
lại câu chuyện ban đầu về những người Việt Nam yêu mến Cuba.
Có
người từng lo 'Cuba mất chủ nghĩa xã hội' và thế là Việt Nam không còn 'người
bạn cùng canh thức'.
Đây
là một tình cảm đáng quý của một thời, nhưng thực tế những năm tới thì chắc cần
có thêm các bạn Cuba lo lắng cho Việt Nam hơn là ta lo cho họ.
No comments:
Post a Comment