Việt
Nam khó xử khi đối mặt với kỷ nguyên Trump vì thặng dư thượng mại với Mỹ
Zachary Abuza | RFA
2024.11.11
Khi
mà công chúng Việt Nam tò mò theo dõi cuộc bầu cử Mỹ thì giới lãnh đạo Hà Nội
có lẽ lại nhìn kết quả với tâm trạng lo lắng.
Trong
khi chính sách “ngoại giao cây tre” của Hà Nội trong việc xây dựng mối quan hệ
chiến lược cân bằng với các cường quốc trên toàn cầu đã mang lại cho họ sự thoải
mái nhất định, thì Việt Nam lại dễ bị tổn thương hơn nhiều so với hầu hết các
quốc gia khác ở Đông Nam Á, trước những thay đổi trong chính sách kinh tế và
thương mại của Hoa Kỳ, chưa kể đến chính sách an ninh.
Thặng
dư thương mại thường xuyên và ngày càng tăng của Việt Nam với Hoa Kỳ hiện có thể
sẽ là vấn đề hàng đầu trong mối quan hệ song phương.
Năm
2017, năm đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống Trump, Việt Nam có thặng dư thương mại
38,3 tỷ USD với Hoa Kỳ. Theo dữ
liệu của Cục Thống kê dân số Hoa Kỳ, đến năm 2020, năm cuối cùng ông
Trump nắm quyền nhiệm kỳ trước, thặng dư thương mại đã tăng lên 69,7 tỷ USD.
Điều
đó đã khiến chính quyền Trump gán cho Việt Nam cái mác “nước thao túng tiền tệ”.
Dù chính quyền Biden nhanh chóng giải quyết tranh chấp tiền tệ với Hà Nội,
nhưng thâm hụt thương mại tiếp tục phình to.
Năm
2023, Hoa Kỳ thâm hụt 104,6 tỷ USD thương mại song phương với Việt Nam và trong
chín tháng đầu năm nay, thâm hụt thương mại đã lên tới 96 tỷ USD.
Điều
đáng ngạc nhiên nhất trong câu chuyện này, và cũng là thứ sẽ thu hút sự chú ý của
chính quyền sắp tới, là việc Việt Nam không hề gia tăng nhập khẩu từ Mỹ.
Năm
2017, Hoa Kỳ xuất khẩu 8,1 tỷ USD hàng hóa sang Việt Nam. Xuất khẩu vào năm
2022 là 11,3 tỷ USD, nhưng sau đó đã giảm, tổng cộng chỉ còn 9,8 tỷ USD vào năm
2023. Hoa Kỳ xuất khẩu nhiều dịch vụ sang Việt Nam để bù đắp một phần thâm hụt
song phương, nhưng dù sao, Hà Nội đã không khôn ngoan khi để thâm hụt thương mại
gia tăng.
Cảng
Đình Vũ ở Hải Phòng, Việt Nam, 6 tháng 9 năm 2024. (Nhac Nguyen/AFP)
Vào
ngày 2 tháng 8, Bộ Thương mại Hoa Kỳ quyết định không trao cho Việt Nam quy chế
“kinh tế thị trường”.
Đây
là ưu tiên hàng đầu đối với chính quyền Hà Nội và đại sứ quán của họ ở
Washington. Việt Nam đã thuê một công ty luật để thay mặt mình vận động hành
lang các đồng minh của Mỹ như Nhật Bản, Australia và Canada, để xếp Việt Nam
vào hạng nền kinh tế thị trường.
Đừng
kỳ vọng sự tiến triển
Hà
Nội “thất vọng” với quyết định này, nhưng thật ngây thơ khi nghĩ rằng trong một
năm bầu cử mà các bang chiến trường lại là các bang công nghiệp ở vùng trung
tây, Washington sẽ xếp nước này vào loại nền kinh tế thị trường, trong khi phần
lớn nền kinh tế Việt Nam vẫn được bảo hộ hoặc thuộc sở hữu nhà nước.
Báo Economist xếp
hạng Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng lớn thứ tư từ những sự thay đổi của chính
quyền Trump, khi thặng dư thương mại của nước này với Hoa Kỳ lớn thứ ba chỉ sau
Trung Quốc và Mexico.
Trong
khi quy chế nền kinh tế thị trường vẫn là ưu tiên ngoại giao của Việt Nam, Hà Nội
chắc chắn sẽ không đạt được tiến triển nào trong những năm tới.
Công
nhân lắp ráp xe máy tại nhà máy Northstar Precision Việt Nam ở tỉnh Vĩnh Phúc,
ngày 30 tháng 8 năm 2023. (Nhac Nguyen/AFP)
Việt
Nam sẽ muốn tiếp tục theo đuổi hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ.
Các
hiệp định thương mại tự do là một trong những chương trình nghị sự chính sách
quan trọng của Việt Nam, nước này đã tham gia bốn Hiệp định thương mại tự do
(FTA) đa phương, bao gồm Hiệp định thương mại tự do ASEAN, FTA ASEAN-EU, RCEP,
cũng như các FTA song phương với Vương quốc Anh, Hàn Quốc. , và Nhật Bản.
Thế
nhưng, Hà Nội cũng không nên hy vọng gì ở lĩnh vực này.
Khi
chính quyền Trump rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương vào năm
2017, họ đã đưa ra triển vọng về một hiệp định thương mại song phương, nhưng
chưa bao giờ thực hiện.
Điều
đó phần nào giải thích tại sao Hoa Kỳ chỉ là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ 11
vào Việt Nam– mặc dù một số khoản đầu tư của Hoa Kỳ đi qua ngả Singapore. Nếu
các công ty lo ngại về khả năng áp thuế cao, như Trump đã tuyên bố, điều đó sẽ
làm giảm thêm đầu tư trực tiếp vào Việt Nam.
Đối
với Việt Nam, tầm quan trọng của việc giao thương với Hoa Kỳ là không phải là
nói quá. Xuất khẩu sang Hoa Kỳ chiếm 22,1% GDP của Việt Nam, trong đó tổng kim
ngạch xuất khẩu chiếm hơn 80% GDP, khiến Việt Nam rất dễ bị tổn thương trước
các tác động bên ngoài.
Thường
trực Ban bí thư Lương Cường (giữa), Tổng bí thư Tô Lâm (phải), Thủ tướng Phạm
Minh Chính (trái) trước lễ khai mạc khoá họp của Quốc hội tại Hà Nội hôm
21/10/2024. AFP
Thặng
dư thương mại với Hoa Kỳ còn quan trọng vì một lý do khác: nó xóa bỏ thâm hụt
thương mại khổng lồ hàng năm của Việt Nam với Trung Quốc.
Trong
khi thương mại đang trở thành vấn đề khó chịu trong mối quan hệ song phương, Hà
Nội đã chủ động liên hệ với chính quyền sắp tới.
Vào
tháng 9, Tập đoàn Trump đã đạt được thỏa thuận đầu tư một tỷ USD vào một sân
golf và khách sạn ở tỉnh Hưng Yên, ngoại ô Hà Nội. Hưng Yên là quê hương của Tổng
Bí thư Tô Lâm và những nhân vật chủ chốt thân cận của ông.
Bỏ
qua vấn đề nhân quyền
Những
vấn đề nhức nhối truyền thống trong mối quan hệ song phương – bao gồm nhân quyền,
quyền lao động, tự do tôn giáo – lại không phải là vấn đề đối với chính quyền
Trump.
Về
lĩnh vực nhân quyền vốn đã bị hạn chế rất nhiều và dự kiến sẽ trở nên tồi tệ hơn
trước Đại hội Đảng Cộng sản lần thứ 14 vào tháng 1 năm 2026, Hà Nội sẽ vui mừng
khi trong bốn năm sắp tới sẽ không chịu sức ép về vấn đề này.
Có
lẽ trở ngại duy nhất mà Việt Nam sẽ gặp phải trong vấn đề nhân quyền nằm ở phía
các công ty công nghệ.
Các
yêu cầu nội địa hóa việc lưu trữ dữ liệu, và vô số luật quản lý mạng xã hội của
Việt Nam không được các gã khổng lồ công nghệ Hoa Kỳ hoan nghênh. Nếu có bất kỳ
sự phản kháng nào đối với Hà Nội thì nó sẽ xảy ra ở lĩnh vực này và phần lớn là
được thúc đẩy bởi lợi ích doanh nghiệp.
Về
mặt năng lượng và môi trường, Việt Nam sẽ có mối quan hệ phức tạp với chính quyền
mới, cả hai đều phủ nhận biến đổi khí hậu và không muốn bị ràng buộc bởi các hiệp
định đa phương về giảm khí CO2.
Đối
với một quốc gia như Việt Nam, hiện đang phải hứng chịu ngày càng nhiều các cơn
bão lớn và an ninh lương thực bị đe dọa do xâm nhập mặn vào Đồng bằng sông Cửu
Long, điều này là rất đáng lo ngại.
Nhưng
Việt Nam đã đi ngược lại kế hoạch chuyển đổi năng lượng của mình và thay vào đó
tiếp tục xây dựng các nhà máy nhiệt điện than. Hà Nội sẽ phải đối mặt với sự cắt
giảm đáng kể trong hỗ trợ tài chính của Hoa Kỳ cho quá trình chuyển đổi năng lượng.
Có
lẽ lĩnh vực mà hai bên có thể hợp tác nằm ở các khoáng sản chủ chốt.
Sau
vụ va chạm năm 2010 giữa một tàu đánh cá Trung Quốc và tàu tuần tra của Lực lượng
Bảo vệ Bờ biển Nhật Bản gần quần đảo Senkaku, Trung Quốc đã tạm thời cắt xuất
khẩu khoáng sản đất hiếm sang Nhật.
Dù
điều này đã dẫn đến sự phát triển khai thác mỏ đất hiếm ở nhiều quốc gia khác,
nhưng Trung Quốc vẫn tiếp tục nắm gần như độc quyền tinh chế loại khoáng sản
này.
Việt
Nam có trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai sau Trung Quốc, ước tính khoảng 22 triệu
tấn. Tuy nhiên, đất nước này có khả năng tinh chế rất hạn chế. Hiện nay, các điều
kiện đầu tư vào lĩnh vực này vẫn rất kém.
Dịch
chuyển địa chính trị
Người
dân Việt Nam có xu hướng thích Trump vì lập trường cứng rắn với Trung Quốc, điều
này dẫn đến việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng sang các nước như Việt Nam và Ấn Độ.
Nhưng
trên thực tế, Việt Nam bị gắn chặt với chuỗi cung ứng của Trung Quốc, và bất kỳ
cuộc đối đầu thương mại hoặc quân sự lớn hơn nào cũng sẽ có hại cho nền kinh tế
Việt Nam.
Hoa
Kỳ và Việt Nam có rất ít hợp tác về khía cạnh an ninh, do đó Hà Nội khó có thể
cảm nhận được ngay lập tức, tác động từ những thay đổi chính sách đột ngột của
Hoa Kỳ. Việt Nam sẽ âm thầm tiếp tục hiện đại hóa quốc phòng và đa dạng hóa chuỗi
cung ứng.
Hình
mô phỏng quả sầu riêng nằm trên các gói bánh sầu riêng của Việt Nam tại một
trung tâm mua sắm ở Bắc Kinh, ngày 10 tháng 1 năm 2020. (Mark Schiefelbein/AP)
Cho
dù Hà Nội đã vận dụng một cách lão luyện chính sách ngoại giao đa cực, dẫn đến
việc không quá phụ thuộc vào Washington, nhưng có một điều không thể chối cãi,
không ai duy trì hòa bình và an ninh ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương nhiều
hơn Hoa Kỳ.
Việt
Nam cũng sẽ phải thích ứng với bất kỳ cấu trúc an ninh khu vực mới nào phát
sinh từ sự thiếu vắng vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ dưới thời Trump, người đã
công khai bày tỏ thái độ coi thường các liên minh và quan hệ đối tác.
Việc
Mỹ triệt thoái có thể dẫn đến sự hung hăng từ Trung Quốc, bởi quốc gia này quá
lớn và có khả năng đe dọa đơn phương.
Nhật
Bản, Hàn Quốc và Đài Loan sẽ phải đánh giá lại mối quan hệ của họ với
Washington và sẽ phải chịu trách nhiệm nhiều hơn về an ninh của chính mình.
Nhưng họ cũng sẽ phải tăng cường hợp tác an ninh với các nước như Việt Nam.
Chính
quyền Trump sẽ đẩy nhanh việc hình thành trật tự thế giới đa cực, điều mà Hà Nội,
với quan hệ đối tác gần đây với nhóm các nước đang phát triển BRICS, muốn thấy.
Đồng
thời, Việt Nam nhận thức được rằng trật tự quốc tế dựa trên luật lệ sẽ bị suy yếu
trong những năm tới.
-----------------------------------------
*Zachary
Abuza là giáo sư tại Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ ở Washington và là trợ
giảng tại Đại học Georgetown. Các quan điểm thể hiện trong bài viết này là của
riêng tác giả và không phản ánh quan điểm của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, Trường Đại
học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ, Đại học Georgetown hay RFA.
----------------------
Tin,
bài liên quan
Blog
Cộng
sản Việt Nam bị giằng co trong nước trước lựa chọn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
Bang
giao Việt – Mỹ: Từ những nốt trầm bế tắc có dẫn đến sự đóng băng quan hệ?
Cố
vấn Mỹ sang Việt Nam và triển vọng nâng tầm quan hệ Việt - Mỹ
Khước
từ nâng cấp quan hệ với Mỹ, Việt Nam ngả về hướng nào?
Tính
thời cơ trong bang giao Việt – Mỹ “hậu Harris”
No comments:
Post a Comment