Tại sao Ban Thiền Lạt Ma lại
quan trọng?
Antonio Terone
| The
Diplomat
Nguyễn
Thị Kim Phụng,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/07/23/tai-sao-ban-thien-lat-ma-lai-quan-trong/
https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2024/07/Ban-Thien-Lat-ma-1024x597.jpg
Ban
Thiền Lạt Ma
Các Ban
Thiền Lạt Ma và Đạt Lai Lạt Ma tự xem mình là “những người bạn tâm linh,” nhưng
mối quan hệ giữa hai nhân vật này và cộng đồng của họ không hề suôn sẻ.
Đức Ban
Thiền Lạt Ma thứ 11 của Tây Tạng, Chokyi Gyalpo, đã bị gọi bằng nhiều
cái tên khác nhau ở cả trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm “kẻ giả mạo,” “con rối
Trung Quốc,” “Ban Thiền của Giang Trạch Dân,” và “Ban Thiền Trung Quốc.”
Nhiều người
cho rằng ảnh hưởng của ông trong các vấn đề của Tây Tạng là không đáng kể. Lý
do cho quan điểm tiêu cực này bắt nguồn từ việc khi còn nhỏ, ông đã được Cộng
hòa Nhân dân Trung Hoa lựa chọn sau khi họ loại Gendun Chokyi Nyima, cậu
bé mà Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 Tenzin Gyatso đã công nhận là Ban Thiền Lạt Ma
thứ 11, vì quá trình đó thiếu thẩm quyền của chính phủ Trung Quốc.
Và kể từ
năm 1992 đến nay, người ta vẫn chưa xác định được Gendun Chokyi Nyima đang ở
đâu.
Dù vậy, việc
loại bỏ Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 do Trung Quốc bổ nhiệm, Chokyi Gyalpo, có thể
gây bất lợi cho tương lai của người Tây Tạng ở Trung Quốc và cho việc bảo vệ di
sản văn hóa Tây Tạng. Tính mạng và lợi ích của người dân Tây Tạng ở Trung Quốc
không phụ thuộc vào các thế lực và quyền lực bên ngoài vùng đất của họ, mà phụ
thuộc vào những thế lực bên trong.
Hai vị Lạt
Ma cấp cao nhất trong phái Cách Lỗ của Phật giáo Tây Tạng, vốn từng cai trị Tây
Tạng trước cuộc xâm lược của Trung Quốc, là Đạt Lai Lạt Ma và Ban Thiền Lạt
Ma. Trong ít nhất ba thế hệ vừa qua, giữa hai nhân vật này đã có những căng
thẳng về quyền hạn, lãnh thổ, và thuế khóa. Tuy nhiên, hai vị Lạt Ma này vẫn
duy trì truyền thống công nhận sự tái sinh của nhau. Do đó, không khó để hiểu tại
sao Ban Thiền Lạt Ma Chokyi Gyalpo lại quan trọng – năm nay ông 34 tuổi,
còn Đức Đạt Lai Lạt Ma sẽ tròn 90 tuổi vào ngày 06/07/2025.
Nếu Đức Đạt
Lai Lạt Ma thứ 14 chính thức công nhận Đức Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 do Trung Quốc
bổ nhiệm, Chokyi Gyalpo, điều này có thể phá vỡ thế bế tắc Trung Quốc-Tây Tạng
đã kéo dài gần 75 năm và thậm chí có thể mở đường cho Đức Đạt Lai Lạt Ma trở lại
Tây Tạng. Việc Ban Thiền Lạt Ma và Đạt Lai Lạt Ma xích lại gần nhau cũng có thể
xoa dịu những hành động của chính phủ Trung Quốc tại các khu vực của người Tây
Tạng, xoa dịu các phong trào gây bất ổn trong cộng đồng người Tây Tạng ở Trung
Quốc, và phần nào mang lại kết thúc cho các sự kiện đau buồn kéo dài suốt những
thập niên qua. Đức Đạt Lai Lạt Ma có thể noi theo tấm gương của nhà sư Việt Nam
Thích Nhất Hạnh, người đã trở về quê hương do chính phủ Cộng sản kiểm soát để sống
những ngày cuối đời.
Nhà
lãnh đạo Phật giáo Tây Tạng ở Trung Quốc
Jetsun
Lobsang Jamba Lhundup Chokyi Gyalpo Pelsangpo, hay gọi đơn giản là Chokyi
Gyalpo (Ch. Queji Jiebu), chào đời vào năm 1990 ở Huyện Gia Lê, phía bắc của
Khu tự trị Tây Tạng ngày nay, với tên gọi Gyaltsen Norbu, con trai của hai người
đến từ vùng Na Khúc. Cha mẹ ông là đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc và họ gặp
nhau lần đầu tại một trường luyện thi địa phương vào năm 1986.
Sau khi
chính phủ Trung Quốc bác bỏ quyết định công nhận Gendun Chokyi Nyima là Ban Thiền
Lạt Ma thứ 11 của Đức Đạt Lai Lạt Ma, một phái đoàn Tây Tạng được chính phủ phê
duyệt, dẫn đầu bởi Sengchen Chokyi Gyaltsen (1936-1998), một tu sĩ cấp cao của
phái Cách Lỗ, đã bắt đầu tìm kiếm những ứng viên tiềm năng. Năm 1990, trước sự
chứng kiến của nhiều quan chức cấp cao, bao gồm Chủ tịch Khu tự trị Tây Tạng
Gyaincain Norbu, Ủy viên Quốc vụ La Cán, và Giám đốc Cục Các vấn đề Tôn giáo
Dân tộc của Quốc vụ viện Hiệp Tiểu Văn, Senchen Chokyi Gyaltsen đã chọn ra
Chokyi Gyalpo từ danh sách rút gọn các ứng viên tiềm năng trong một Bình Vàng,
và chính thức tuyên bố ông là Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 của Tây Tạng. Chính phủ
Trung Quốc giao cho Chokyi Gyalpo trọng trách đại diện cho người Tây Tạng và lợi
ích của họ trong việc cải thiện quan hệ Trung Quốc-Tây Tạng.
Ngay từ
khi còn nhỏ, Chokyi Gyalpo đã sống ở Bắc Kinh, nơi ông được giáo dục cả về tôn
giáo theo truyền thống Cách Lỗ, lẫn giáo dục phổ thông, bao gồm tiếng Quan Thoại,
lịch sử Trung Quốc, và lý thuyết chủ nghĩa Marx-Lenin. Hầu hết các nghiên cứu của
ông được thực hiện tại Học viện Phật giáo Cao cấp Tây Tạng của Trung Quốc, nơi
người tiền nhiệm của ông là Ban Thiền Lạt Ma thứ 10 đã thành lập tại Bắc Kinh
vào năm 1987.
Hiện
tại, Chokyi Gyalpo là lãnh đạo Phật giáo Tây Tạng cao nhất tại Trung Quốc. Ông
được tiếp cận trực tiếp với Tập Cận Bình, chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa, và được hưởng lợi từ mối quan hệ nồng ấm với Chính phủ Trung Quốc cũng như
cộng đồng Phật giáo Trung Quốc rộng lớn.
Giống như
người tiền nhiệm, Ban Thiền Lạt Ma hiện tại thông thạo tiếng Quan Thoại, am hiểu
chính trị Trung Quốc và thế giới, đồng thời có kiến thức uyên thâm về học thuyết
và triết học Phật giáo. Ngoài ra, sự hợp tác của ông với chính quyền Trung Quốc
cũng phù hợp với đường lối của người tiền nhiệm về các chính sách ưu tiên giáo
dục cho người Tây Tạng, Hán hóa Phật giáo Tây Tạng, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của
Trung Quốc, ủng hộ Đảng Cộng sản Trung Quốc và ngăn chặn các hoạt động ly khai
phá vỡ sự hòa hợp giữa các sắc tộc.
Ngày nay,
với khả năng đại diện cho lợi ích của người Tây Tạng và theo bước chân của hai
người tiền nhiệm, Ban Thiền Lạt Ma trẻ tuổi được phép tham gia các cuộc họp cấp
cao và hội nghị chính trị quốc gia, theo đó trực tiếp làm quen với các vấn đề
nhà nước và ngoại giao. Năm 2010, ông đích thân chào đón Ngoại trưởng Singapore
George Yeo tới Trung Quốc. Ngày 10/06/2015, Tập đã tổ chức buổi tiếp kiến chính
thức với Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 của Tây Tạng tại Trung Nam Hải, trụ sở của cả
Đảng Cộng sản Trung Quốc và chính quyền trung ương Trung Quốc. Chokyi Gyalpo
cũng có nhiều chuyến đi trong nước và quốc tế (ông đã đến thăm Bangkok, Thái
Lan vào năm 2019) để phát biểu và thuyết giảng tâm linh cho các tín đồ Phật
giáo. Theo phong tục Phật giáo Tây Tạng, ông ban phước lành cho các tín đồ, tiếp
kiến, thuyết giảng, và thực hiện nhiều nghi lễ khác nhau cho cả cộng đồng tu sĩ
và cư sĩ. Ông cũng thường xuyên có các phát biểu chính trị, đề cập đến sự cần
thiết của việc người Tây Tạng phải chấp nhận một hình thức Phật giáo Hán hóa ở
Tây Tạng phù hợp với các giá trị xã hội chủ nghĩa, hệ thống pháp luật Trung Quốc,
và các nguyên tắc cốt lõi của một xã hội hiện đại.
Một
lịch sử cạnh tranh
Dù bị nhiều
người trên thế giới chỉ trích, mối quan hệ mật thiết tồn tại giữa Ban Thiền Lạt
Ma và chính phủ Trung Quốc không có gì đáng ngạc nhiên. Cả hai vị Ban Thiền Lạt
Ma trước đó, thứ 9 và thứ 10, đều là đồng minh thân cận của Trung Quốc dưới
chính phủ Quốc Dân Đảng (1911-1949) cũng như chính phủ Cộng sản sau năm 1949. Họ
cũng có mối quan hệ gây tranh cãi với các Đạt Lai Lạt Ma tương ứng của họ. Họ sống
và hoạt động từ Trung Quốc, có các tín đồ người Trung Quốc và làm việc cho
chính phủ Trung Quốc. Giống như người tiền nhiệm của ông, Ban Thiền Lạt Ma thứ
10, Chokyi Gyalpo là thành viên Ban Thường vụ Hội nghị Hiệp thương Chính trị
Nhân dân Trung Quốc và là Phó Chủ tịch Hiệp hội Phật giáo Trung Quốc, tổ chức
chính phủ hàng đầu phụ trách xử lý các vấn đề Phật giáo theo luật pháp Trung Quốc.
Hai vị Ban
Thiền Lạt Ma tiền nhiệm cũng có những lợi ích mâu thuẫn với những mối quan tâm
của các vị Đạt Lai Lạt Ma tiền nhiệm, đặc biệt là liên quan đến việc kiểm soát
và quản lý các vùng đất rộng lớn, thuế khóa và quản lý tu viện ở miền Trung Tây
Tạng. Họ ủng hộ một chương trình nghị sự tiến bộ nhằm hiện đại hóa Tây Tạng, đồng
thời hoan nghênh sự hỗ trợ và bảo vệ chính trị từ Trung Quốc. Họ cũng sống đến
cuối đời tại các thành phố của Trung Quốc, nơi họ ủng hộ nhiều sáng kiến tôn
giáo và chính trị khác nhau, cũng như lãnh đạo các tín đồ Trung Quốc.
Các Ban
Thiền Lạt Ma và Đạt Lai Lạt Ma tự xem mình là “những người bạn tâm linh,” nhưng
quan hệ giữa hai nhân vật này và các cộng đồng tín đồ và những người ủng hộ họ
hầu như không suôn sẻ. Quan hệ của họ được đặc trưng bởi sự hỗn loạn và cạnh
tranh trong phần lớn thế kỷ qua. Cũng giống như Ban Thiền Lạt Ma thứ 11, Ban
Thiền Lạt Ma thứ 10 không được Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 công nhận ngay lập tức.
Việc đề cử Gompo Tseten, cậu bé sau này trở thành Ban Thiền Lạt Ma thứ 10, được
hỗ trợ bởi ủy ban tìm kiếm của Ban Thiền Lạt Ma thứ 9 và chính phủ Quốc Dân Đảng
của Trung Hoa Dân Quốc, nhưng không phải bởi Đức Đạt Lai Lạt Ma, người khi đó
đang nhắm đến một ứng viên khác. Dù Gompo Tseten trẻ tuổi đã chính thức được
phong là Ban Thiền Lạt Ma thứ 10 tại tu viện Kumbum vào mùa hè năm 1949, phải mất
thêm vài năm Đức Đạt Lai Lạt Ma mới miễn cưỡng công nhận ông.
Hòa
giải và hợp tác
Khi Đức Đạt
Lai Lạt Ma già đi, các nhà báo và nhà phân tích trên khắp thế giới đã bắt đầu
suy đoán về tương lai của thể chế Đạt Lai Lạt Ma cũng như số phận của người Tây
Tạng. Năm 2010, phái đoàn Tây Tạng đã tạm dừng làm việc với chính phủ Trung Quốc
và các cuộc đàm phán đã không được mở lại kể từ đó.
Về phần
mình, Đức Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 đã tiếp tục xây dựng lòng tin trong cộng đồng
người Tây Tạng ở Trung Quốc để nâng cao phúc lợi và thịnh vượng của họ. Ảnh hưởng
của ông có thể được cải thiện đáng kể nếu Đức Đạt Lai Lạt Ma chính thức ủng hộ
và công nhận ông là Ban Thiền Lạt Ma hợp pháp. Nếu Đạt Lai Lạt Ma thành công mở
ra cuộc đối thoại với Ban Thiền Lạt Ma, để hiểu được tầm nhìn của ông và thừa
nhận vai trò lãnh đạo của ông ở Trung Quốc, thì Đạt Lai Lạt Ma có thể có cơ hội
cải thiện quan hệ Trung Quốc-Tây Tạng, cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống
của người Tây Tạng và bảo vệ ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng. Điều này cũng có thể
hạn chế khả năng xảy ra phản ứng bạo lực trước tin tức về sự ra đi của Đức Đạt
Lai Lạt Ma trong tương lai.
Vai trò
truyền thống của Ban Thiền Lạt Ma như một nhân vật chủ chốt trong việc công nhận
hóa thân của Đạt Lai Lạt Ma đã được người Tây Tạng cũng như các quan chức Trung
Quốc hiểu rõ. Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 và chính quyền lưu vong có thể lựa chọn
tiếp tục truyền thống tìm kiếm hóa thân tiếp theo. Tuy nhiên, điều cực kỳ khó xảy
ra là chính phủ Trung Quốc sẽ cho phép tìm kiếm hóa thân tiếp theo của Đạt Lai
Lạt Ma trong các khu vực Tây Tạng do họ kiểm soát mà không có sự can dự của
chính Trung Quốc. Cũng rất có thể chính phủ Trung Quốc và giới lãnh đạo Tây Tạng
ở Trung Quốc sẽ quyết định lựa chọn và công nhận người kế vị Đức Đạt Lai Lạt Ma
theo các tiêu chuẩn và luật pháp của riêng họ, với sự tham gia của Ban Thiền Lạt
Ma thứ 11 hiện tại.
Con
đường phía trước?
Suốt hàng
chục năm, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã cố gắng để tăng cường đối thoại với Bắc Kinh
nhưng không thành công. Tuy nhiên, vẫn còn một vài lựa chọn cuối cùng mà ông có
thể theo đuổi. Đạt Lai Lạt Ma có thể đề nghị chính thức công nhận Chokyi Gyalpo
là hóa thân hợp pháp của Ban Thiền Lạt Ma thứ 10. Ông cũng có thể đề nghị hợp
tác với Bắc Kinh trong việc lựa chọn người kế nhiệm mình là Đức Đạt Lai Lạt Ma
thứ 15, nếu giải pháp này được hai bên đồng ý. Nếu những hành động này thành
công, chúng sẽ mang lại lợi ích đáng kể cho cả hai bên. Đức Đạt Lai Lạt Ma sẽ
được đánh giá cao vì hành động có trách nhiệm và hòa bình, trong khi Bắc Kinh sẽ
phải xem xét nghiêm túc việc đáp ứng một số mong muốn của Đạt Lai Lạt Ma nhằm cải
thiện phúc lợi và bảo vệ di sản văn hóa của người Tây Tạng ở Trung Quốc. Đức Đạt
Lai Lạt Ma thậm chí có thể gây sức ép yêu cầu Bắc Kinh tiết lộ thông tin và
thương lượng việc trả tự do cho Gendun Chokyi Nyima và gia đình ông. Bằng cách
công nhận Ban Thiền Lạt Ma thứ 11, Đạt Lai Lạt Ma sẽ gửi thông điệp đến tất cả
người Tây Tạng rằng đã đến lúc phải tiến về phía trước, chấp nhận tình hình và
chào đón Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 như một nhà lãnh đạo hợp pháp hành động vì lợi
ích của người Tây Tạng.
Cuối cùng,
Đức Đạt Lai Lạt Ma có thể xem xét đàm phán với Bắc Kinh để có thể trở lại Tây Tạng
sống những năm cuối đời, như Thích Nhất Hạnh đã làm ở Việt Nam. Xét đến ảnh hưởng
sâu sắc của hoạt động vì hòa bình lấy cảm hứng từ Phật giáo của Thích Nhất Hạnh
đối với Đạt Lai Lạt Ma, ông có thể làm theo hành động cuối cùng của vị thiền sư
Việt Nam, người đã qua đời tại chùa Từ Hiếu ở Việt Nam vào năm 2022 ở tuổi 95.
Trong những năm 1960, thầy Thích Nhất Hạnh, một nhà sư tích cực hoạt động xã hội
và chính trị, đã kiên trì vận động ở cả trong và ngoài nước cho một giải pháp
hòa bình cho cuộc chiến ở Việt Nam. Ông miễn cưỡng chọn sống lưu vong vào năm
1966, năm mà ông công khai “Đề xuất Năm điểm để Chấm dứt Chiến tranh,” vì sợ bị
trả thù, bị tống giam, hoặc thậm chí là bị sát hại khi trở về quê hương.
Tuy nhiên,
bất chấp nỗi sợ hãi đó, vào cuối đời, ông đã trở về Việt Nam vào năm 2019, chấm
dứt cuộc sống lưu vong và hoàn thành mong ước được ở lại quê hương. Nếu Đức Đạt
Lai Lạt Ma noi gương Thích Nhất Hạnh và trở về sống những ngày cuối đời ở Tây Tạng,
ông cũng có thể an nghỉ trên quê hương mình và khép lại cuộc đời lưu vong dài đằng
đẵng. Tây Tạng hiện là một phần của Trung Quốc, nhưng nó vẫn là vùng đất tổ
tiên của người Tây Tạng, và nó vẫn có thể được một Ban Thiền Lạt Ma giám sát về
mặt tinh thần dưới sự chúc phúc của “người bạn tâm linh” Đạt Lai Lạt Ma.
--------------------------
Antonio
Terrone là
Giáo sư Giảng dạy tại Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Châu Á tại Đại học Northwestern.
Trước đây ông là Trợ lý Giáo sư Nghiên cứu Phật giáo Tây Tạng tại Viện Nghiên cứu
Tôn giáo Sau Đại học tại Đại học Quốc lập Chính trị ở Đài Bắc, Đài Loan.
Nguồn: Antonio Terone,
“Why
the Panchen Lama Matters,” The Diplomat, 09/07/2024
----------------------
Cuộc chiến xác định người kế vị Đức Đạt Lai Lạt Ma
Nguồn:
Lobsang Sangay, “The Battle for the Soul of the Dalai Lama,” Foreign Affairs,
6/11/2023
Biên
dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Để
kiểm soát Tây Tạng, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã tiến vào cõi tâm linh. Năm
1954, Mao Trạch Đông, nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc, đã gặp Tenzin
Gyatso, khi … Continue reading Cuộc chiến
xác định người kế vị Đức Đạt Lai Lạt Ma
No comments:
Post a Comment