Phát triển bền vững:
Một tương lai phi thực ?
09/10/2023
https://tiasang.com.vn/dien-dan/phat-trien-ben-vung-mot-tuong-lai-phi-thuc/
Các Mục
tiêu Phát triển Bền vững chắc chắn vẫn là một giấc mơ phi thực tế. Chúng được
các nước nghèo coi là “giúp các nước giàu hơn thanh lọc lương tâm khi họ kiên định
cố gắng hợp pháp hóa các trật tự địa chính trị và tân tự do” vốn là nguyên nhân
gây ra đau khổ cho họ.
Tính đến
cuối tháng tám này, đã hơn một thập kỷ liên tục tôi tham dự các Hội thảo Quốc tế
về các Vấn đề khẩn cấp của Hành tinh được tổ chức hằng năm tại Sicily, thành phố
lịch sử Erice. Sau ba năm gián đoạn bởi đại dịch Covid-19, hội thảo được tổ chức
trở lại dưới sự chủ trì của giáo sư Antonino Zichichi, trong khuôn khổ Quỹ
Ettore Majorana và Trung tâm Văn hóa Khoa học nhằm thúc đẩy một nền khoa học
minh bạch, không biên giới. Trong 56 năm qua, Hội thảo đã đón tiếp hơn 132.000
nhà khoa học từ 140 quốc gia với các hội nghị, hội thảo, lớp học và seminar.
Năm nay, lần
đầu tiên giáo sư Zichichi, nay đã 94 tuổi, không trực tiếp tham dự được và
chúng tôi rất nhớ sự hiện diện của ông. Tuy nhiên, thay vào đó, ông vẫn chào
đón chúng tôi bằng một đoạn video trong phần khai mạc hội thảo. Sự vắng mặt của
ông và một số thành viên thân thiết là một sự thiếu hụt. Tuy nhiên, nhiều gương
mặt mới cũng mang đến cho hội thảo lần thứ 55 những sự mới mẻ.
Các chủ đề
được thảo luận lần này khá đa dạng về các mối đe dọa và thách thức của hành
tinh của chúng ta đang phải đối mặt:
– Vũ khí hạt
nhân, kiểm soát vũ khí và sự chuyển giao an ninh toàn cầu, bao gồm các bài thuyết
trình về tình hình ở ba khu vực: phương Tây, Trung Đông, Trung Á và Đông Á.
– Nguồn gốc
của đại dịch COVID-19, với các bài thuyết trình thú vị, cung cấp nhiều thông
tin cũng như giới thiệu về các biến thể của SARS-CoV-2.
– Thị trường
dầu mỏ và quá trình chuyển đổi năng lượng, các khía cạnh khác nhau của cuộc khủng
hoảng dầu mỏ và những hạn chế đối với quá trình chuyển đổi năng lượng theo
chính sách cắt giảm lượng khí nhà kính xuống gần 0 nhất có thể.
– Cơ sở hạ
tầng quan trọng, bao gồm các vấn đề cụ thể về thu và trữ carbon và những điểm yếu
của cơ sở hạ tầng nước.
– Những
thách thức về an ninh mạng gắn với các cuộc khủng hoảng hiện nay, cùng với những
lo ngại về tương lai và những thách thức của công nghệ thông tin.
– Tiến độ
thiết kế và phát triển các lò phản ứng hạt nhân loại nhỏ, sự tồn tại của chúng
có vai trò quan trọng trong chính sách năng lượng tương lai của Việt Nam.
– Ô nhiễm
và khủng hoảng nước, bao gồm các báo cáo cập nhật về nguồn nước ngầm, hạn hán
cũng như nghiên cứu thú vị về tác động của ô nhiễm nước do chì đến sự phát triển
của trẻ nhỏ.
– Các chất
gây ô nhiễm môi trường và sức khỏe trẻ em, bao gồm nghiên cứu về tác động của
các hóa chất gây rối loạn nội tiết và chiến lược hóa học cho phát triển bền vững.
Vì người
tham dự chủ yếu là các học giả, cố vấn và giám đốc điều hành từ các nước phát
triển, chủ yếu từ phương Tây, nên các quan điểm được trình bày trong Hội thảo
thường được nhìn từ một phía. Điều này minh họa rõ cho những khó khăn để có thể
có nhận thức chung thống nhất trên toàn cầu về những vấn đề khẩn cấp mà thế giới
đang phải đối mặt và những ưu tiên cần được giải quyết. Toàn cầu hóa và sự tiến
bộ nhanh chóng của truyền thông đã khiến nhân loại chợt nhận ra sự bất công khủng
khiếp đang thống trị thế giới trong nhiều thế kỷ qua. Tốt nhất bạn nên sinh ra ở
Geneva hơn là ở Dhaka. Tôi e rằng, đây mới chính là tình trạng khẩn cấp của
hành tinh mà chúng ta đang phải đối mặt. Nhưng sự mất cân đối về số lượng người
có đặc quyền và bị thiệt thòi lớn đến mức dường như không dễ điều chỉnh được.
Những xung đột bạo lực có thể sẽ phủ bóng đen lên tương lai của thế giới. Tất
nhiên, những quan điểm bi quan như vậy có thể chẳng có ý nghĩa gì hơn là những
lời lan man của một ông già và tôi hy vọng rằng chúng ta không cần phải để ý đến
những lời như vậy… Nhưng tôi muốn dành bài viết này để nói về những cái nhìn
đó, đôi lúc có một chút cực đoan, không gì có thể khiến tôi hạnh phúc hơn việc
được chứng minh rằng những luận điểm của mình là sai.
--------------------------
Chủ nghĩa dân túy và sự trượt dốc của
cánh hữu đã trở thành mối đe
dọa đối với các chế độ tân tự do hiện đang
thống trị châu Âu, nơi
những ký ức về chủ nghĩa phát xít vẫn
chưa hoàn toàn phai nhạt.
-------------------------------------
Chúng ta
hãy bắt đầu với một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất; quan niệm cho rằng
dân chủ là vốn có của sự phát triển bền vững. Quả thực, những trang huy hoàng
nhất của văn hóa phương Tây, từ Hy Lạp của Pericles đến Lumières, đã ủng hộ
“giáo lý” rằng quản trị dân chủ không chỉ cần thiết để đạt được trạng thái phát
triển bền vững mà còn là một phần của mục tiêu phát triển bền vững mà chúng ta
đang theo đuổi. Người phương Tây coi đây là điều hiển nhiên và về nguyên tắc họ
có lý do chính đáng cho niềm tin của mình. Tuy nhiên, gần đây, trên thực tế,
dân chủ dường như rất mong manh trong một thế giới toàn cầu hóa, nơi việc thao
túng và tẩy não dân chúng trở nên dễ dàng hơn với các phương tiện truyền thông
gần như là tức thời với độ bao phủ toàn cầu. Chủ nghĩa dân túy và sự trượt dốc
của cánh hữu đã trở thành mối đe dọa đối với các chế độ tân tự do hiện đang thống
trị châu Âu, nơi những ký ức về chủ nghĩa phát xít vẫn chưa hoàn toàn phai nhạt;
Nhiệm kỳ Tổng thống của Trump ở Mỹ đã cho thấy nền dân chủ đã trở nên bất lực
như thế nào trong việc ngăn chặn sự lừa dối để giành lấy quyền lực, Đảng Cộng
hòa đã nhanh chóng trở thành con rối của tổng thống như thế nào, Đảng Dân chủ
đã bất lực như thế nào trong việc khôi phục một phần liêm chính chính trị. Tất
nhiên, điều này không ảnh hưởng gì đến giá trị của lý tưởng dân chủ, nó chỉ cảnh
báo rằng chúng ta có thể dễ dàng bị lừa gạt bởi sự hấp dẫn của nó. Hãy nghĩ đến
Trung Quốc: chúng ta có tin rằng dân chủ hơn và ít độc tài hơn sẽ giúp Tập Cận
Bình đưa đất nước này phát triển vượt bậc không? Dĩ nhiên là không. Trung Quốc
vẫn còn là một đế quốc phong kiến vào đầu thế kỷ trước, kế hoạch Đại nhảy vọt
chỉ mới cách đây 60 năm, Cách mạng Văn hóa mới kết thúc chưa đầy 50 năm và phải
đến năm 1978, chính sách cải cách, mở cửa mới bắt đầu được thực hiện. Đây là một
quốc gia đang trong quá trình phát triển nhanh chóng, có mức độ bất bình đẳng
trong thu nhập, đặc biệt là giữa thành thị và nông thôn. Trung Quốc không chỉ
được coi là đối thủ cạnh tranh mà còn thường xuyên bị coi là kẻ thù của thế giới
phương Tây. Để chèo lái nó vượt qua những thời điểm thử thách như vậy, cần một
bàn tay mạnh mẽ, khả năng lãnh đạo, khả năng chịu đựng áp lực phi thường do dư
luận xã hội gây ra để không thể lãng phí thời gian quý báu vào việc bịa ra những
lý lẽ chỉ nhằm mục đích an ủi, tái bầu cử định kỳ. Những phát biểu như vậy của
tôi sẽ bị người phương Tây coi là phạm thượng, tuy nhiên con đường phát triển của
các nước không giống nhau và đối với nhiều nước đang phát triển, dân chủ thậm
chí có thể là một trở ngại của phát triển ở những nước này.
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/Anh-bai-21-1170x700.jpg
Người
dân ở thủ đô Madrid, Tây Ban Nha biểu tình phản đối giá điện tăng vọt hồi tháng
7-2021. Ảnh: Europa Press
Ví dụ
thứ hai, chúng ta hãy
xem xét quá trình loại bỏ carbon. Ở đây một lần nữa, hãy để tôi đặt mình vào vị
trí của một người Trung Quốc. Tôi lắng nghe Antonio Gutteres, Tổng thư ký Liên
Hợp Quốc, nói với các nhà lãnh đạo thế giới rằng “nhân loại đã mở cánh cổng dẫn
đến địa ngục”, rằng “các hành động vì khí hậu đang bị bó buộc bởi quy mô của những
thách thức”, rằng “nhiệm vụ của chúng ta tập trung vào các giải pháp khí hậu là
hết sức cấp bách”, rằng “chúng ta đang hướng tới một thế giới nguy hiểm và bất ổn
nếu không thay đổi”. Tôi nghe Greta Thunberg khua khoắng hình ảnh một chú gấu Bắc
cực cô đơn, tội nghiệp bị lạc trên một tảng băng nhỏ đang tan chảy giữa biển cả
và nói với chính những nhà lãnh đạo thế giới này rằng: “Chúng ta đang ở giai đoạn
đầu của một cuộc tuyệt chủng hàng loạt: thế mà tất cả những gì các bạn có thể
nói là tiền bạc và những câu chuyện cổ tích về tăng trưởng kinh tế vĩnh cửu,
sao bạn dám?” Tôi quay sang các nhà khoa học về khí hậu, những người nghiên cứu
về đại dương và khí quyển, và hỏi họ mức độ nghiêm trọng của những lời lẽ mang
tính cảnh báo như vậy. Họ trả lời tôi, chắc chắn rằng nhiệt độ của Trái đất
đang tăng lên và sự gia tăng đó phần lớn do lượng khí carbon trong khí quyển
liên quan một phần đến việc đốt nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, họ không thể dự
đoán một cách định lượng, sự phụ thuộc chính xác theo thời gian của nhiệt độ vào
tốc độ phát thải trong tương lai, trong nhiều thập kỷ, và tác động có thể của
nó đối với cuộc sống con người. Tuy nhiên, dường như mực nước biển tiếp tục
tăng trong nhiều năm là không thể tránh khỏi và các thành phố ven biển có độ
cao thấp, như Thượng Hải, sẽ phải hứng chịu lũ lụt thảm khốc ngày càng nhiều.
Do đó, thích ứng phải là ưu tiên hàng đầu của Trung Quốc. Vấn đề đó thực sự được
Liên Hợp Quốc coi là ưu tiên hàng đầu của thế giới khi họ xác định 17 Mục tiêu
Phát triển Bền vững (SDG) vào năm 2015. Nhưng những năm sau đó, các nhà bảo vệ
môi trường và các nhà hoạt động xanh đã tuyên bố rằng loại bỏ carbon mới là ưu
tiên hàng đầu. Tuy nhiên, tuyên bố như vậy chưa được chứng minh và gây nhiều
tranh cãi: nỗi sợ không thể kiểm soát được sự nóng lên toàn cầu và nhiệt độ có
thể tăng hơn vài độ trong tương lai không xa dẫn đến việc lựa chọn phương án
phòng ngừa là động lực chính cho lập luận của họ. Tất nhiên, tôi khen ngợi
chính phủ của mình vì đã nhận thức được sự cần thiết của quá trình chuyển đổi
năng lượng nhằm đối phó với tình trạng cạn kiệt nguồn than dự trữ và đã thực hiện
những biện pháp quan trọng theo hướng này trong khoảng thời gian mà họ cho là hợp
lý. Tôi hoan nghênh các cuộc thảo luận thân thiện và mang tính xây dựng mà John
Kerry đại diện của Mỹ, Vương Nghị và Giải Chấn Hoa đại diện cho Trung Quốc đã
và đang tổ chức. Trong khi lượng khí carbon trên đầu người mà Trung Quốc thải
ra chỉ bằng một nửa của người Mỹ, chưa kể, lượng khí thải của đất nước chúng
tôi trước đây không đáng kể so với Mỹ. Trong việc này, Trung Quốc không có gì để
học từ Mỹ, nước gần đây đã không hề xấu hổ tăng cường sản xuất nhiên liệu hóa
thạch với công nghệ cắt thủy lực để khai thác dầu và khí đốt từ đá phiến; không
có lý do gì để nghe những người phương Tây kiêu ngạo ra lệnh cho Trung Quốc giảm
khí thải; Trung Quốc sẽ đốt trữ lượng than của mình cho đến khi cạn kiệt thì
thôi.
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/hoi-nghi-eric-va-khung-hoang-hinh-1.png
Lượng
phát thải CO2 bình quân đầu người, 2000-2020.
Nếu đây là cách mà người Trung Quốc
nhìn nhận về việc loại bỏ carbon, ta có thể dễ dàng hình dung người Việt Nam, với
tỷ lệ phát thải bình quân đầu người chỉ bằng một nửa của người Trung Quốc, và
người Ấn Độ, với tỉ lệ chỉ bằng nửa người Việt Nam, sẽ nhìn nhận vấn đề này như
thế nào. Nếu nhu cầu chuyển đổi năng lượng toàn cầu sang năng lượng tái tạo là
rõ ràng, thì tính cấp thiết của nó ở một quốc gia cụ thể phụ thuộc rất nhiều
vào tình trạng phát triển và khối lượng dự trữ nhiên liệu hóa thạch của quốc
gia đó. Thật là viển vông khi mơ về những quy định thống nhất trên toàn cầu về
việc này. Giờ đây, người ta thừa nhận rộng rãi rằng còn rất xa thế giới mới đạt
được các mục tiêu của SDG, hầu hết các mục tiêu đó sẽ không thể nào đạt được
vào năm 2030. Một số nhà phê bình cho rằng chúng vẫn “được củng cố bởi các quan
niệm phát triển có ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại phương Tây: chủ quyền của
con người đối với môi trường, chủ nghĩa cá nhân, cạnh tranh, tự do, tư lợi, niềm
tin vào thị trường dẫn đến phúc lợi tập thể, tài sản tư nhân…” Những người khác
lại cảnh báo rằng chúng “có thể được sử dụng để ngụy trang hoạt động kinh doanh
thường lệ bằng cách cải trang nó sử dụng các biện pháp tu từ bền vững liên quan
đến SDG; […] Chúng thậm chí có thể gây ra những tác động ngược, bằng cách tạo
ra một màn sương mờ cho những hoạt động chính trị sôi nổi nhằm che lấp đi thực
tế trì trệ, đi vào ngõ cụt và hoạt động kinh doanh như họ vẫn làm.” Gần đây,
các kỹ thuật loại bỏ carbon, từ trồng cây đại trà đến các thiết bị thu khí trực
tiếp công nghệ cao, đã được ủng hộ với tuyên bố rằng nếu chúng được triển khai
đồng thời với việc giảm đốt nhiên liệu hóa thạch, chúng ta có thể nhanh chóng
ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu. Thật không may, trên thực tế, một số ý tưởng về
loại bỏ carbon được một số người cho là đã cấp phép cho một cách tiếp cận nguy
hiểm “đốt trước, trả sau”, khiến lượng khí thải carbon tiếp tục tăng cao: họ
nói, nó đã giúp duy trì niềm tin vào sự cứu rỗi của công nghệ và làm giảm mức độ
cấp thiết về vấn đề hạn chế khí thải hiện nay. Bản Đánh giá về Khí hậu của Liên
Hợp Quốc công bố gần đây thừa nhận rằng “thế giới đang không đi đúng hướng để đạt
được các mục tiêu của Thỏa thuận Paris”.
Bản đánh giá cũng lưu ý rằng đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch vẫn đang vượt
nguồn lực dành cho các hoạt động vì khí hậu; các quốc gia nghèo bị ảnh hưởng
nhiều hơn bởi hạn hán, bão lụt và nước biển dâng, yêu cầu các quốc gia giàu hơn
chịu trách nhiệm về mặt lịch sử đối với hầu hết lượng phát thải khí nhà kính;
các quốc gia đang phát triển gần đây đã yêu cầu thành lập một quỹ mới nhằm bồi
thường những tổn thất không thể khắc phục do nhiệt độ tăng cho các quốc gia bị ảnh
hưởng bởi biến đổi khí hậu, ít nhất 100 tỷ USD mỗi năm vào năm 2030.
Ví dụ
thứ ba, hãy xem xét
vai trò của năng lượng hạt nhân trong quá trình chuyển đổi năng lượng mà phát
triển bền vững đòi hỏi. Xây dựng, bảo trì và vận hành các nhà máy điện hạt nhân
là một nhiệm vụ đòi hỏi quản lý có trách nhiệm, tầm nhìn và cam kết dài hạn,
nghiêm ngặt về trí tuệ và đạo đức, ý thức và hiểu biết sâu sắc về các vấn đề an
toàn, khả năng tránh xa những xáo trộn ngẫu nhiên và do xuống cấp có thể xảy ra
ảnh hưởng đến hoạt động ổn định của chúng. Đến nay đã gần bốn thập kỷ, điều
hoàn toàn ngược lại đã xảy ra. Nguyên nhân chính là do áp lực từ thái độ và sự
phi lý của công chúng, thiếu chín chắn về mặt khoa học và dễ bị thao túng, tẩy
não. Những quyết định hỗn loạn đã được đưa ra; ở Ý theo cuộc trưng cầu dân ý
năm 1987, tất cả các nhà máy hạt nhân đã đều bị đóng cửa vào năm 1990. Năm
2008, chính phủ thừa nhận rằng quyết định này là một “sai lầm khủng khiếp, chi
phí lên tới hơn 50 tỷ Euro” và đề xuất xây dựng khoảng 10 lò phản ứng mới, với
mục tiêu tăng tỷ lệ cung cấp điện hạt nhân lên khoảng 25% vào năm 2030. Đề xuất
này đã bị từ chối bởi một cuộc trưng cầu dân ý năm 2011. Năm 2014, Pháp đặt mục
tiêu giảm tỷ lệ sản xuất điện hạt nhân xuống 50% vào năm 2025. Mục tiêu này đã
bị trì hoãn vào năm 2019 đến năm 2035, trước khi quyết định từ bỏ năm 2023. Vào
tháng 2/2022, Pháp công bố kế hoạch xây dựng 6 lò phản ứng mới và xem xét xây dựng
thêm 8 lò phản ứng nữa. Tôi có thể dẫn thêm nhiều ví dụ, tất cả đều cho thấy áp
lực phi lý và cảm tính của dư luận ảnh hưởng và chi phối chính sách điện hạt
nhân ở các nước phát triển, gây lãng phí lớn về tài nguyên và những quyết định
không đúng, thiếu mạch lạc ngăn cản việc khai thác hiệu quả nguồn năng lượng
này.
--------------------------
Tôi có thể dẫn thêm
nhiều ví dụ, tất cả đều cho thấy áp lực phi lý và cảm
tính của dư luận ảnh hưởng và chi
phối chính sách điện hạt nhân ở các
nước phát triển, gây
lãng phí lớn về tài nguyên và những quyết định
không đúng, thiếu mạch
lạc ngăn cản việc khai thác hiệu quả nguồn năng
lượng này.
----------------------------
Tấm gương
của Nhật Bản mang tính biểu tượng ở nhiều khía cạnh. Bất chấp ảnh hưởng của
Hiroshima và Nagasaki, với số người chết lên tới trên 150.000 người, Nhật Bản
đã áp dụng việc sử dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình vào giữa những
năm 1970, với mục đích cung cấp một phần điện năng đáng kể cho đất nước. Việc
xây dựng các nhà máy mới tiếp tục diễn ra mạnh mẽ trong suốt những năm 80 và đến
những năm 90, trái ngược với hầu hết các nước, Nhật Bản không bị ảnh hưởng nhiều
bởi sự cố Chernobyl năm 1986. Tuy nhiên, bắt đầu từ giữa những năm 90 một số sự
cố nhỏ và những vụ che đậy ở Nhật Bản đã xảy ra phần nào làm xói mòn nhận thức
của công chúng về ngành này, dẫn đến các cuộc phản đối xây dựng các nhà máy mới.
Giống như ở các quốc gia khác, nhận thức về mối nguy hiểm khi tiếp xúc với bức
xạ đã bị phóng đại quá mức, tạo ra nỗi sợ phi lý. Thực tế là năng lượng hạt
nhân an toàn hơn nhiều, với hệ số rất lớn, so với nhiên liệu hóa thạch đã bị
công chúng toàn cầu bỏ qua. Sự tồn tại của bức xạ tự nhiên mà tất cả chúng ta đều
tiếp xúc cũng vậy, ở mức xấp xỉ 3 mili Sievert mỗi năm, cao gấp ba lần so với
liều chấp nhận được của mỗi cá nhân do Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế
(IAEA) ấn định. Mặc dù tác động của bức xạ lên cơ thể con người đã được hiểu
khá rõ, nhưng người ta vẫn cho rằng năng lượng hạt nhân và chất thải hạt nhân
có nguy cơ cao, trong khi đó các nguồn phóng xạ khác, chẳng hạn như tia X y tế
và khí radon tự nhiên, có mức độ rủi ro thấp hơn nhiều. Các chuyên gia thì có
quan điểm hoàn toàn trái ngược với nhận định này.
Vào tháng
3/2011, sự cố Fukushima đã gây ra hậu quả vô cùng tai hại đối với nhận thức của
công chúng toàn cầu về sự an toàn của các nhà máy điện hạt nhân. Số người chết
vì sóng thần lên đến gần 20.000 người, trong khi chết vì sự cố hạt nhân, chủ yếu
do sự nóng chảy lõi lò phản ứng số 3, là bằng 0 nếu xem xét cái chết do chiếu xạ
ngay lập tức, và một người chết nếu tính đến cái chết của một công nhân vì ung
thư phổi do bức xạ bốn năm sau đó. Điều này bị phần lớn công chúng bỏ qua. Sau
tai nạn, một số người đã thiệt mạng sau khi được sơ tán khỏi nhà của họ trong
khu vực lân cận, nhưng không có trường hợp nào trong số này, (tổng số bằng khoảng
10% số người chết bởi sóng thần), được cho là liên quan đến phóng xạ. Những ca
tử vong bao gồm bệnh nhân bệnh viện, người già tại các cơ sở điều dưỡng, nguyên
nhân tử vong do hạ thân nhiệt, tình trạng bệnh lý trầm trọng và mất nước. Các
nhà chức trách đã bị chỉ trích vì đã sơ tán quá nhiều người và đã tuyên bố
không an toàn ở một khu vực quá rộng gây ra thiệt hại không cần thiết do đề
phòng quá mức.
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/ttxvn_1103_fukushima.jpg
Sóng thần
tràn vào nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi ở thị trấn Okuma, tỉnh
Fukushima, Nhật Bản. Ảnh: AFP
Gần đây,
Nhật Bản bắt đầu xả nước nhiễm xạ đã qua xử lý từ nhà máy điện Fukushima bị hỏng
vào Thái Bình Dương. Bất chấp bằng chứng không thể chối cãi về sự an toàn của
hoạt động này, nó đã kích hoạt một cuộc biểu tình, sự vô trách nhiệm và thiếu
hiểu biết của một phổ rộng người trong xã hội: Trung Quốc, nước mua hải sản lớn
nhất từ Nhật Bản, đã bị thiệt hại về kinh tế đáng kể khi khi dừng tất cả các hoạt
động nhập khẩu hải sản từ Nhật Bản. Trung Quốc gọi việc xả nước này là một
“hành động cực kỳ ích kỷ và vô trách nhiệm” và nhận định rằng Nhật Bản đang “để
lại vết thương cho các thế hệ tương lai”. Hầu hết người Hàn Quốc bày tỏ sự phản
đối và những người biểu tình ở Seoul đã cố xông vào Đại sứ quán Nhật Bản. Các
cuộc biểu tình với sự giận dữ cũng được tổ chức tại Hồng Kông và Tokyo. Những
người theo chủ nghĩa hòa bình xanh kêu gọi giữ nước trong các bể chứa cho đến
khi công nghệ xử lý tốt hơn được phát minh. Các cộng đồng dân cư ven biển và
ngư dân ở Nhật Bản bày tỏ lo ngại rằng việc xả nước sẽ khiến người tiêu dùng lo
lắng, tránh ăn hải sản từ khu vực này và công chúng Nhật Bản bị chia rẽ sâu sắc
về vấn đề này, chỉ một nửa số người dân ủng hộ việc xả nước.
Những biểu
hiện thiếu chín chắn như vậy thật khiến tôi vô cùng nản lòng; chúng cho thấy rằng
nhân loại vẫn còn rất xa mới có thể quản lý các nhà máy điện hạt nhân một cách
có trách nhiệm và tác động của áp lực do phong trào chống hạt nhân phi lý gây
ra có thể sẽ tiếp tục ngăn cản sự tiến bộ của lĩnh vực này trong nhiều năm ở
các nước dân chủ, như đã và đang xảy ra trong bốn thập kỷ qua. Ngược lại, ở Ấn
Độ và Trung Quốc, nơi hoạt động chống hạt nhân phần lớn bị đàn áp, các tiêu chuẩn
an toàn hạt nhân đã được thực thi ở mức được IAEA coi là rất thỏa đáng. Tình trạng
khác biệt như vậy gây khó khăn cho việc xác định ưu tiên toàn cầu làm cho năng
lượng hạt nhân có thể đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng
lượng mà hành tinh đang kêu gọi.
----------------------------
Nhân loại vẫn còn
rất xa mới có thể quản lý các nhà máy điện hạt nhân
một cách có trách nhiệm và tác động của
áp lực do phong trào chống
hạt nhân phi lý
gây ra có thể sẽ tiếp tục ngăn cản sự tiến bộ của lĩnh
vực này.
---------------------------
Ví dụ
thứ tư, chúng ta có
thể xem xét là vấn đề chăm sóc sức khỏe. Nhiều cải thiện trong sức khỏe con người
đã được thực hiện trong những năm gần đây. Rõ ràng, đây là mục tiêu mà SDG đạt
được nhiều tiến bộ nhất. Tuy nhiên, sự bất bình đẳng lớn giữa các nước nghèo và
nước giàu khiến cho những nước này khó có thể đạt được quan điểm chung về các
ưu tiên. Giải quyết sự bất bình đẳng là điều kiện quan trọng để tiến bộ. Bất
bình đẳng là thách thức cơ bản đối với bảo hiểm y tế toàn dân, lớn hơn với những
người giàu hơn, có trình độ học vấn cao hơn và ở khu vực thành thị, đặc biệt ở
các nước thu nhập thấp. Tăng cường đầu tư cho hệ thống y tế là rất quan trọng để
bảo vệ các nhóm dân cư và cá nhân dễ bị tổn thương, sống ở những khu vực có tỷ
lệ mắc bệnh cao. Tiến bộ chưa đạt được đầy đủ ở một số lĩnh vực, chẳng hạn như
giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ. Trên toàn cầu, năm 2020 có khoảng 800 phụ nữ tử
vong mỗi ngày do mang thai hoặc sinh con. Gần 400 triệu người bị đẩy vào tình
trạng nghèo cùng cực vào năm 2019 do thiếu tiền cho sức khỏe. Hơn nữa, đại dịch
COVID-19 đã khiến số lượng tiêm chủng ở trẻ em sụt giảm lớn nhất trong ba thập
kỷ, khiến hàng triệu trẻ em có nguy cơ mắc phải những căn bệnh nguy hiểm có thể
phòng ngừa được. Số ca tử vong do bệnh lao và sốt rét đã tăng lên rất nhiều so
với trước đại dịch.
Trong bối
cảnh như vậy, để minh họa sự chênh lệch và thách thức mà chăm sóc sức khỏe đặt
ra đối với tiến trình toàn cầu hướng tới một sức khỏe tốt hơn, hãy so sánh hai
trường hợp cực đoan: Nhật Bản và Nigeria. Hai nước có dân số lần lượt là 127 và
203 triệu người và tổng thu nhập quốc nội (GDP) bình quân đầu người lần lượt là
39,3 và 2,1 nghìn đô la. Tỷ lệ GDP đầu tư vào chăm sóc sức khỏe là 11% với Nhật
Bản và 3% với Nigeria. Tỷ lệ bác sĩ y khoa trên 10.000 bệnh nhân là 26 ở Nhật Bản
và 1,2 ở Nigeria. Tháp tuổi rất khác nhau với độ tuổi trung bình là 49 tuổi ở
Nhật Bản và 17 tuổi ở Nigeria. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh trên một nghìn ca là
1,6 ở Nhật Bản và 56 ở Nigeria. Nhìn từ quan điểm toàn cầu, tình trạng khẩn cấp
của hành tinh rõ ràng ngụ ý việc chuyển các nguồn lực lớn từ Nhật Bản sang
Nigeria nhằm khôi phục phần nào công lý và bình đẳng giữa hai quốc gia. Thậm
chí khi bạn cho rằng cái chết của một đứa trẻ sơ sinh có nghĩa là mất đi nhiều
chục năm cuộc đời trong khi cái chết của một người lớn tuổi chỉ có nghĩa là một
vài năm. Tuy nhiên, trên thực tế, điều này rõ ràng là không thể thực hiện được
trong thế giới chúng ta đang sống, nơi quyền lực nằm trong tay mỗi quốc gia.
Khôi phục sự công bằng trong chăm sóc sức khỏe trên toàn thế giới trong khoảng
thời gian vài thập kỷ là một giấc mơ xa vời.
----------------------------
Khôi phục sự công bằng
trong chăm sóc sức khỏe trên toàn thế giới trong
khoảng thời gian vài
thập kỷ là một giấc mơ xa vời.
----------------------------
Ví dụ
cuối cùng, một số người
cho rằng những đổi mới công nghệ trong tương lai sẽ mở đường cho sự phát triển
bền vững toàn cầu. Đổi mới công nghệ nhằm mục đích thúc đẩy sử dụng hydro trong
quá trình chuyển đổi năng lượng, thu hồi và lưu trữ carbon, chuyển đổi kỹ thuật
số và nhiều ý tưởng khác, mà nhìn từ Việt Nam, dường như đó là những điều đến từ
một thế giới khác với thế giới chúng ta đang sống. Tôi đã quá già để có thể bị
hấp dẫn bởi những chiếc xe không người lái hay bởi Elon Musk với mong muốn thiết
lập sự hiện diện lâu dài của con người trên sao Hỏa, để loài người không còn chỉ
tồn tại trên hành tinh duy nhất có thể sống được của mình. Tôi đã quá già để cảm
thấy lo lắng về vụ nổ của Titan, trên hành trình khám phá xác tàu Titanic, đã
khiến 5 người tử vong, hay bốn ngày trước đó, Messenia, một tàu đánh cá rỉ sét
và quá tải, đã bị chìm khi đang chở khoảng 400 đến 750 người di cư, trong đó chỉ
có 100 người được cứu thoát. Công chúng và giới truyền thông ít chú ý đến vụ
chìm tàu sau so với vụ trước. Sự tương phản của hai vụ đắm tàu cho ta một minh
họa rõ ràng về sự tương phản giữa công nghệ do các nước phát triển giàu có đưa
ra và những công nghệ mà các nước nghèo, đang phát triển cần. Trong nghiên cứu
của mình, tôi đã dành nhiều thời gian và công sức để “thuần hóa” máy tính,
chúng là những người bạn đồng hành rất quen thuộc; Tôi biết rõ về chúng và có một
điều rõ ràng chúng không thông minh. Chúng chỉ là những công cụ và giống như bất
kỳ công cụ nào khác, chúng có thể được sử dụng tốt hoặc xấu. Thật không may,
con người hiện nay tán dương những ưu điểm của Trí tuệ Nhân tạo thường rơi vào
loại thứ hai. Tôi hiểu rằng sự đổi mới nói chung và công nghệ mới nói riêng phải
được các nước đang phát triển quan tâm, rằng những sinh viên xuất sắc hơn phải
được khuyến khích làm quen với chúng. Nhưng điều này hàm ý phải có sự lựa chọn
cẩn thận những thứ phù hợp nhất với nhu cầu của đất nước và việc quảng bá chúng
thường nói dễ hơn làm. Tôi nhớ mình đã cố gắng thuyết phục người đứng đầu một
viện thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đào tạo một nhóm nhỏ các
kỹ sư trẻ sáng giá về vi điện tử và thiết kế, sản xuất mạch tích hợp. Tôi tin
chắc rằng đây là một dự án thực tế với xác suất thành công lớn và tỷ lệ đầu tư
đầy hứa hẹn. Nhưng tôi đã không thành công.
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/hoi-nghi-eric-va-khung-hoang-hinh-3b.png
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/hoi-nghi-eric-va-khung-hoang-hinh-3-a.png
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/10/hoi-nghi-eric-va-khung-hoang-hinh-3c.png
Tỉ lệ tử
vong mẹ, tử vong trẻ sơ sinh và tỉ lệ bác sĩ trên 1000 người ở châu Phi.
169 mục
tiêu của SDG, 72 vấn đề khẩn cấp của hành tinh với 15 cấp độ khác nhau được xác
định từ các hội thảo Erice, dù được nhìn nhận khác nhau ở các khu vực khác nhau
trên thế giới nhưng đều hướng dến việc khôi phục lại phần nào công lý trên hành
tinh với ngụ ý rằng các quốc gia có nhiều đặc quyền hơn phải đóng góp nhiều hơn
cho những quốc gia có hoàn cảnh khó khăn hơn. Nhưng làm sao điều này có thể xảy
ra trong một thế giới được cai trị bởi các quốc gia đấu tranh chủ yếu vì lợi
ích của chính mình? Trích dẫn từ một bài báo được xuất bản gần đây trên tạp chí
Dân chủ và Xã hội của M. Davies-Venn, “Trẻ em nghèo tiếp tục chết vì đói, bệnh
tật, và các điều kiện xã hội vốn đã vắng bóng từ lâu ở các nước giàu hơn vẫn tiếp
tục gây họa và tàn phá những sinh mạng vô tội ở các nước nghèo hơn. Trong số 25
quốc gia được cho là đã giảm được một nửa tỷ lệ nghèo gần đây, không có quốc
gia nào ở châu Phi, trong khi 1,1 tỷ người vẫn còn nghèo. Tuy nhiên, mối tương
quan giữa tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo không bị mất đi trong suy nghĩ của
những nhà kinh tế và chính trị gia bảo thủ nhất”.
SDG chắc
chắn vẫn là một giấc mơ phi thực tế. Chúng được các nước nghèo coi là “giúp các
nước giàu hơn thanh lọc lương tâm khi họ kiên định cố gắng hợp pháp hóa các trật
tự địa chính trị và tân tự do” vốn là nguyên nhân gây ra đau khổ cho họ. Một
trong những Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ quan trọng, có trước SDG, là “xóa
đói nghèo cùng cực” từ năm 1990 đến năm 2015. Một thập kỷ sau, SDG đặt mục tiêu
hàng đầu thực hiện điều tương tự, trong khi hàng trăm triệu người vẫn nghèo. □
Nguyễn
Dung dịch
https://s3-hn-2.cloud.cmctelecom.vn/tia-sang/2023/08/tac-gia-bac-pierre-1.png
No comments:
Post a Comment