Robert
J. Shiller - Project
Syndicate
Biên dịch: Chu
Tuấn Việt | Biên tập: Nguyễn Huy Hoàng
Posted
on 28/03/2016
Nguồn: Robert J.
Shiller, “Is
Russia’s National Character Authoritarian?” Project Syndicate,
14/03/2016.
Việc
Nga xâm lược Ukraine và sự phục tùng của công chúng nước này đối với sự kiểm
soát trực tiếp báo chí của chính phủ đã khiến nhiều người tự hỏi có phải người
Nga có thiên hướng chuyên chế hay không. Cách đặt vấn đề này có vẻ hợp lý.
Nhưng từ kinh nghiệm bản thân, tôi cho rằng chúng ta phải rất thận trọng khi kết
luận về bản sắc của một dân tộc trên cơ sở những sự kiện riêng lẻ.
Năm
1989, tôi được mời tham dự một hội nghị kinh tế tại Moskva, khi đó thuộc Liên
Xô, được đồng tài trợ bởi cơ quan nghiên cứu IMEMO (hiện có tên
là Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế Primakov) của Liên Xô và Cục Nghiên
cứu Kinh tế Quốc gia của Hoa Kỳ. Những hội nghị chung kiểu này là một phần của
bước đột phá lịch sử bắt nguồn từ sự tan băng trong quan hệ Mỹ – Xô. Các nhà
kinh tế Liên Xô có vẻ hồ hởi với việc chuyển tiếp sang nền kinh tế thị trường,
và tôi đã ngạc nhiên về thái độ cởi mở của họ khi nói chuyện với chúng tôi những
khi nghỉ giữa giờ hay trong bữa tối.
Nhưng
điều đáng nói là tại hội thảo, các học giả Liên Xô bày tỏ nghi ngờ một cách
nghiêm túc là liệu công chúng Liên Xô có cho phép nền kinh tế thị trường hoạt động
hay không. Họ cho rằng công chúng sẽ coi các hoạt động kinh tế tư nhân là sai lầm,
bất công, và không thể dung thứ.
Tôi
đã gặp một trong những nhà kinh tế trẻ của IMEMO tên là Maxim Boycko và
ấn tượng trước sự chân thành và kiến thức của anh ta. (Người này về sau giữ chức
Phó Thủ tướng Nga và Bộ trưởng Bộ Tài sản Nhà nước dưới thời Tổng thống Boris
Yeltsin, rời bỏ chính phủ trước khi Vladimir Putin lên nắm quyền, và gần đây
chuyển đến Mỹ làm giảng viên kinh tế tại Harvard và Brown.) Chúng tôi đã có một
cuộc trao đổi sôi nổi. Tôi nói với anh ta là nhiều người Mỹ cũng đánh giá chủ
nghĩa tư bản là bất công. Phải chăng thái độ của hai đất nước thực sự khác
nhau?
Hóa
ra là chưa ai từng tiến hành khảo sát về những thái độ như vậy. Tuy nhiên,
trong năm 1989 chúng tôi đã có cơ hội làm điều đó. Ngay lúc đó chúng tôi quyết
định làm một bảng câu hỏi khảo sát cẩn thận để so sánh thái độ ở mỗi nước về thị
trường tự do.
Sau
khi vật lộn với những khó khăn để dịch thật chuẩn xác và loại bỏ những suy diễn
có thể gây định kiến cho người được hỏi, chúng tôi dựng được một bộ câu hỏi gần
như giống nhau hoàn hảo trong cả tiếng Anh và tiếng Nga. Chúng tôi thực hiện khảo
sát (với sự giúp đỡ của chuyên gia khảo sát người Ukraine là Vladimir Korobov) ở
New York và Moskva năm 1990, rồi công bố kết quả trên American Economic
Review năm 1991 và trên tập san MEIMO của
IMEMO năm 1992.
Chúng
tôi tìm thấy ít sự khác biệt trong thái độ về thị trường tự do, và khó có thể dựa
vào đó để phân biệt giữa chuyên chế và dân chủ. Ví dụ, chúng tôi hỏi, “Vào kỳ
nghỉ, khi nhu cầu mua hoa cao, giá hoa thường tăng. Vậy có hợp lý không khi người
bán hoa tăng giá như vậy?’’ Đúng như các nhà kinh tế của IMEMO dự đoán, đa số
(66%) người được hỏi ở Moskva trả lời là không. Nhưng thật ngạc nhiên: ở New
York, chúng tôi cũng thu được kết quả giống hệt (68% trả lời là không).
Vậy
nên năm ngoái, chúng tôi quyết định kiểm tra xem hiện tại, sự giống nhau đó giữa
New York và Moskva có còn tồn tại hay không, hay là với sự phục hồi của chủ
nghĩa chuyên chế tại Nga, thái độ của công chúng nước này về thị trường đã trở
nên tiêu cực hơn. Chúng tôi đã hỏi những câu tương tự tại hai thành phố trong
năm 2015. Chúng tôi đã trình
bày kết quả khảo sát tại cuộc họp thường niên của Hiệp hội Kinh tế Hoa
Kỳ hồi tháng 1 vừa qua.
Với
câu hỏi về hoa, chúng tôi thấy có rất ít sự thay đổi ở Moskva (67% trả lời việc
tăng giá hoa trong kỳ nghỉ là không hợp lý). Ngược lại, công chúng New York phần
nào ủng hộ quy luật thị trường tự do hơn (chỉ 55% cho rằng việc tăng giá là
không hợp lý).
Trong
khảo sát 2015, Boycko và tôi quyết định kiểm tra thái độ đối với bản thân chế độ
dân chủ. Chúng tôi may mắn tìm thấy một nghiên cứu từ
năm 1990 của các nhà chính trị học James Gibson, Raymond Duch, và Kent Tedin
(GDT). Các học giả này đã hỏi công chúng ở Moskva theo đúng cách chúng tôi đã
làm, bỏ qua các câu khẩu hiệu để đánh giá các giá trị cơ bản. Mặc dù họ không
làm so sánh với công chúng ở New York, chúng tôi đã cân nhắc bổ sung so sánh
này trong năm 2015.
Đáng
ngạc nhiên là phần lớn kết quả liên quan đến các giá trị dân chủ đã không ủng hộ
quan niệm cho rằng người Nga thích một chính phủ chuyên chế mạnh. Ví dụ, năm
1990, GDT hỏi người tham gia khảo sát có đồng ý hay không với ý kiến “Báo chí
nên được pháp luật bảo vệ khỏi sự đàn áp của chính phủ’’. Năm 1990, chỉ 2% người
được hỏi không đồng ý; đến năm 2015, một số nhiều hơn đáng kể người Nga (20%)
phản đối ý kiến này, cho thấy sự suy giảm trong các giá trị dân chủ. Nhưng thực
sự bất ngờ khi ở New York, chúng tôi nhận được kết quả là 27% không đồng ý. Xem
ra người New York ngày nay ít cổ xúy cho tự do báo chí hơn dân Moskva!
Sự
khác biệt lớn nhất giữa Moskva và New York đến từ ý kiến của GDT rằng “Sống
trong một xã hội có trật tự nghiêm ngặt tốt hơn là trao cho người dân nhiều quyền
tự do đến nỗi họ có thể phá hủy cả xã hội.” Năm 1990, 67% người Moskva đồng ý,
và năm 2015 là 76%, trong khi ở New York năm 2015, chỉ 36% đồng ý. Có thể chi
tiết này quan trọng, nhưng nó chỉ là một điểm bất thường (outlier) – khác biệt
lớn nhất giữa Moskva và New York mà chúng tôi tìm được trong cả cuộc khảo sát.
Tóm
lại, dù cho thấy một số khác biệt, kết quả khảo sát này không ủng hộ quan điểm
cho rằng những sự kiện gần đây có thể được giải thích một cách đơn giản là do sự
khác biệt trong thái độ đối với thị trường tự do hay chủ nghĩa chuyên chế. Sẽ
là sai lầm nếu gạt nước Nga sang phía khác biệt về cơ bản so với phương Tây.
Năm 1991, chúng tôi đã kết luận rằng bản sắc dân tộc Nga không phải là cản trở
đối với việc tạo dựng nền kinh tế thị trường tại Nga – và đã được chứng minh là
đúng. Chúng tôi hy vọng lần này chúng tôi lại đúng, và hy vọng bản sắc dân tộc
sẽ không cản trở nước Nga trở thành một xã hội dân chủ thực sự trong một ngày
nào đó.
--------------
Robert
J. Shiller, chủ nhân giải Nobel Kinh tế năm 2013, là giáo sư ngành kinh tế học
tại Đại học Yale và là đồng tác giả của Chỉ số Case-Shiller về giá cả nhà ở tại
Mỹ.
Copyright:
Project Syndicate 2016 – Is
Russia’s National Character Authoritarian?
-------------------
Có thể bạn quan tâm:
No comments:
Post a Comment