VIỆC
BIÊN SOẠN VÀ SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA THỜI VIỆT NAM CỘNG HÒA
VIỆC BIÊN SOẠN VÀ SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA THỜI
VIỆT NAM CỘNG HOÀ
Quyên Di
(Nhân trong nước đang có cuộc tranh luận
"Một hay nhiều bộ sách giáo khoa," tôi xin đăng lại một bài viết cũ
có liên quan đến vấn đề này. Tôi xin lỗi những vị nào đã đọc bài này rồi.)
Có một so sánh chưa hẳn đã hoàn toàn chính
xác nhưng cũng không đến nỗi khập khễnh, đó là, nếu nhà nông ra đồng làm việc cần
con trâu, cái cày thì thầy/cô vào lớp dạy học cần phải có sách giáo khoa. Đương
nhiên, có những giáo sư văn chương “tay vo” vào lớp, nói thao thao bất tuyệt và
học sinh/sinh viên ngồi nghe mê mẩn, nhưng để cho sinh viên/học sinh ghi nhớ
lâu dài, cần phải có sách giáo khoa.
Nhân trong nước lâu nay vẫn nhùng nhằng về việc
soạn và dùng sách giáo khoa, chúng ta thử nhìn lại vấn đề này vào giai đoạn trước
1975.
BỘ GIÁO DỤC KHÔNG HỀ CAN THIỆP VÀO VIỆC BIÊN
SOẠN SÁCH GIÁO KHOA
Nền giáo dục thời Việt Nam Cộng Hoà có một
triết lý, dựa vào ba nguyên tắc: Dân Tộc, Nhân Bản và Khai Phóng. Dựa trên triết lý đó, Bộ Quốc Gia Giáo Dục đưa ra những
chỉ thị chung, quy định về chương trình cho từng lớp học, môn học. Rồi dựa vào
những chỉ thị chung và chương trình đó, các soạn giả soạn sách giáo khoa. Như vậy,
điều xác minh đầu tiên là, không chỉ có một bộ sách giáo khoa dùng cho tất cả mọi
trường trên toàn quốc. Có nghĩa là về sách giáo khoa, chính phủ và Bộ Quốc Gia
Giáo Dục không áp đặt. Như thế cũng có nghĩa là không có vấn đề “chạy chọt” để
bộ sách của mình thành sách giáo khoa chính thức trên toàn quốc.
Dù vậy, vào những năm đầu nền Đệ nhất Cộng
Hoà (1955-1963,) Bộ Quốc Gia Giáo Dục đã phát hành Tiểu Học Nguyệt San. Nguyệt
san này phát hành hằng tháng, cung cấp tài liệu giảng dạy cho giáo viên, gồm đủ
các môn học thuộc chương trình bậc Tiểu học…
Bộ biên tập gồm Chủ bút: Ông Giám đốc Nha Tiểu
học (không ghi rõ họ tên); Phụ tá Chủ bút: Ông Đặng Duy Chiểu, Thanh tra Tiểu học
Trung ương, Nha Tiểu học; Tổng thư ký: Ông Đinh Gia Dzu, Phòng Học chế Nha Tiểu
học; Thư ký: Bà Trần Thị Mẹo, Phòng Thanh tra Nha Tiểu học…
Ở mỗi số Tiểu Học Nguyệt San, trước phần giáo
khoa dạy các bài học theo chương trình của bộ, đều có các phần Luận thuyết, Tạp
trở (đăng thông tin…) Văn uyển (đăng thơ, văn dịch,) Nghị định (đăng các nghị định,
công văn liên quan ngành giáo dục.) Phần giáo khoa được sự cộng tác thường
xuyên của đông đảo giáo viên, trong đó có một số vị được nhiều người biết như
Hà Mai Anh, Thềm Văn Đắt, Nguyễn An Khương, Nguyễn Tất Lâm, Văn Công Lầu, Vương
Pển Liêm…” (*)
AI CÓ THỂ VIẾT SÁCH GIÁO KHOA?
Các nhà xuất bản tìm các soạn giả, thường là
những giáo chức có uy tín, xin họ soạn sách giáo khoa bậc tiểu học và trung học
rồi xuất bản và phát hành. Cũng có những soạn giả tự soạn sách giáo khoa, rồi
sau đó tìm các nhà xuất bản xin họ xuất bản và phát hành, có thể bán đứt bản
quyền. Sách in xong, nhà xuất bản biếu các trường học một số ấn bản làm mẫu.
Nhà trường có ban tu thư, hoặc ít ra là một vị phụ trách về sách giáo khoa, xem
xét tất cả các sách được gửi tặng hoặc tìm được, cân nhắc để chọn lấy một bộ
sách cho học sinh trong trường. Giáo viên dùng bộ sách ấy mà giảng dạy.
Bộ Quốc Gia Giáo Dục cũng soạn và xuất bản
sách giáo khoa nhưng không giành độc quyền được sử dụng.
Ba môn quan trọng ở bậc Tiểu học cần có sách
giáo khoa mà các nhà xuất bản lưu tâm là Quốc Văn/Việt Văn, Công Dân Giáo Dục
và Sử Địa. Cũng có một số sách giáo khoa về môn Toán. Một số tác giả uy tín đã
soạn nhiều quyển sách giáo khoa rất hay, là những nhà giáo Đặng Duy Chiểu, Hà
Mai Anh, Hoàng Thế Mỹ, Bảo Vân (Bùi Văn Bảo)… Các soạn giả và các nhà xuất bản
hầu hết đều ở Sài Gòn.
Ở bậc Trung học, việc sử dụng sách giáo khoa
thường lại do quyết định của từng giáo sư (**). Có vị tự soạn sách giáo khoa và
dùng sách ấy để dạy học sinh. “Sách giáo khoa” này không in thành sách theo lối
in “typo” hay sau này theo lối “offset” mà in bằng phương pháp “quay roneo”
trên một khổ giấy dài như khổ 8.5×14 bây giờ. Giáo sư tự phân phối cho học sinh
trong lớp mình dạy hay gửi trong thư quán nhà trường để học sinh mua với một
giá nhẹ nhàng hơn sách giáo khoa được các nhà xuất bản ấn loát và phát hành.
Cũng có những giáo sư có sách do nhà xuất bản phát hành và dùng sách ấy giảng dạy
học sinh. Nhiều vị khác không có sách giáo khoa “quay roneo” hay do nhà xuất bản
ấn loát. Các vị này chọn lấy một cuốn sách của nhà xuất bản nào đó mà ông/bà
ưng ý nhất để theo đó giảng dạy và dặn học sinh mua sách ấy mà học.
Riêng môn Toán, nhiều giáo sư còn dùng bộ
sách Toán của Bossuet (Abbé Bossuet – Court de Mathématiques.) Bộ sách ấy có
nhiều bài toán khó, nhưng giải được thì rất lấy làm thú vị.
Nhiều giáo sư môn Anh văn dùng cuốn
“L’Anglais Vivant” là sách dành cho học sinh Pháp học tiếng Anh. Nghĩ cũng vui
vì thời tôi học lớp đệ Thất (1960) chưa có mấy soạn giả soạn sách giáo khoa Anh
văn, trừ sách và từ điển của hai ông Lê Bá Kông, Lê Bá Khanh.
SÁCH NHIỀU, KIẾN THỨC NHIỀU, SỰ HỌC CÀNG ĐA DẠNG
VÀ PHONG PHÚ
Sách Việt văn/Quốc Văn thì rất nhiều. Ở Sài
Gòn thời ấy có những giáo sư Quốc Văn rất nổi tiếng, thí dụ bộ ba Tế-Khoan-Đáng
(Nguyễn Sỹ Tế, Vũ Khắc Khoan, Tô Đáng.) Bộ ba này “trấn ngự” trường trung học
Trường Sơn toạ lạc trên đường Lê Văn Duyệt. Học sinh vào học trường này phần lớn
vì muốn được nghe ba vị này giảng dạy. Giáo sư Lữ Hồ cũng là một giáo sư Việt
Văn nổi tiếng. Tôi không nhớ rõ nhưng chắc những vị này đều có soạn sách giáo
khoa Việt văn. Nhà giáo, học giả Phạm Thế Ngũ soạn bộ sách “Việt Nam Văn Học Sử
Giản Ước Tân Biên” là cuốn sách tham khảo gối đầu giường cho cả giáo sư lẫn học
sinh… Trường Công giáo rất chuộng và kính trọng các giáo sư Nguyễn Duy Diễn, Trần
Bằng Phong, Đồng Tuy...
Năm 1974, Bộ Quốc Gia Giáo Dục quyết định đưa
môn Quốc văn lên dạy cả trên lớp Mười Hai. Trước đó, lớp Mười Hai chỉ học Triết
chứ không còn học Quốc văn nữa. Các soạn giả và nhà xuất bản đua nhau soạn, in,
xuất bản, phát hành sách giáo khoa Quốc văn lớp Mười Hai. Tôi không nhớ rõ tên
của từng bộ sách, nhưng nói chung là “Quốc Văn Lớp Mười Hai." Tôi cũng
tham gia việc soạn sách này. Thầy tôi là giáo sư Trần Bằng Phong quy tụ một
nhóm giáo sư Quốc Văn để soạn bộ sách Quốc Văn Lớp Mười Hai do nhà sách Khai
Trí xuất bản. Sách in xong, thầy tôi chọn một bản quý, trịnh trọng đề “Bản của
đồng nghiệp Quyên Di Bùi Văn Chúc.” Tôi vừa cảm động vừa cảm phục thầy tôi.
Nhóm soạn giả ấy, ngoài thầy tôi còn có giáo sư Phạm Biển Thước cũng đã quá
vãng. Những vị khác, tôi không nhớ tên.
Một số trường trung học lớn thành lập ban tu
thư và các giáo sư của từng môn hợp tác soạn thảo tài liệu giáo khoa để cả trường
dùng chung. Tôi nhớ vào khoảng năm 1973-1974, trung học Nguyễn Bá Tòng Sài Gòn
(bây giờ là Trường cấp ba Bùi Thị Xuân) thành lập ban tu thư để soạn sách giáo
khoa cho bốn môn: Quốc Văn, Công Dân Giáo Dục, Sinh Hoạt Học Đường (và hình như
Sử Địa.) Tôi hân hạnh được linh mục Giám học Vũ Viết Hà mời làm điều hợp viên của
ban tu thư này. Sách giáo khoa bậc Trung học đa dạng hơn sách giáo khoa bậc Tiểu
học rất nhiều.
NHỮNG VỊ THẦY ĐÁNG KÍNH VIẾT SÁCH GIÁO KHOA
Triết học có những sách của hai linh mục Trần
Văn Hiến Minh và Trần Đức Huynh do nhà Đường Sáng xuất bản và phát hành, một bộ
ba cuốn: Luận lý học, Đạo đức học và Tâm lý học. Linh mục Trần Đức Huynh là
giáo sư Triết nổi tiếng trong giới Công giáo. Linh mục Trần Văn Hiến Minh cũng
thế. Ông còn là giáo sư Triết uy tín của trường trung học Chu Văn An.
Giáo sư Trần Bích Lan (nhà thơ Nguyên Sa) “trấn
ngự” trường trung học Văn Học toạ lạc trên đường Phan Thanh Giản. Học sinh theo
học rất đông. Ông soạn những sách giáo khoa Triết học nào tôi không nhớ tên
nhưng chắc chắn là có. Vĩnh Để cũng là một giáo sư Triết nổi tiếng và có sách
giáo khoa riêng.
Các môn Toán (Đại số, Hình học, Hình học
không gian, Lượng giác, Tân toán học…) Lý Hóa, Vạn Vật, và sau này, Anh văn,
Pháp văn đều có vô số sách giáo khoa.
SÁCH GIÁO KHOA BẬC ĐẠI HỌC
Thời Việt Nam Cộng Hoà, các trường Đại học có
tính cách độc lập, chính quyền không xen vào việc điều hành nhà trường, việc giảng
dạy và việc dùng sách giáo khoa. Đại học Y khoa, Dược khoa còn dùng một số sách
giáo khoa của Pháp. Ở các đại học khác, các giáo sư thường thường có “course”
riêng, cũng với hình thức “quay roneo."Có những anh sinh viên chăm học,
khi đi học thì ghi chú rất cặn kẽ, chi tiết. Qua năm học, anh ấy đánh máy lại tập
ghi chú của mình, “quay roneo,” bán cho các sinh viên học cũng môn ấy, giáo sư ấy
vào những năm sau, cũng thu được kha khá.
Ở Đại học Văn khoa, giáo sư Nguyễn Văn Trung
dạy môn Triết học Tây phương. Ông soạn cuốn “Ca Tụng Thân Xác” và dùng làm tài
liệu giáo khoa để giảng dạy. Giáo sư Linh mục Thanh Lãng, trưởng ban Việt Văn,
soạn bộ sách “Bảng Lược Đồ Văn Học Việt Nam” khá đồ sộ. Đó là bộ sách giáo khoa
căn bản cho những sinh viên học ngành Văn Chương Quốc Âm. Giáo sư Bửu Lịch, trưởng
ban Xã Hội, soạn bộ sách “Thân Tộc Học” đồ sộ, rất khó hiểu; khi đọc phải cầm
trí. Khi giáo sư giảng cho sinh viên mà tài liệu là bộ sách giáo khoa này, sinh
viên lại càng phải cầm trí mới hiểu được.
Giáo sư Linh mục triết gia Kim Định là một
trường hợp đặc biệt. Ông bênh vực triết học Việt Nam hết mình. Nho giáo, ông
cũng gọi là Việt Nho. Ông bắt đầu giáo trình giảng dạy sinh viên môn Triết học
Đông phương với cuốn sách giáo khoa Triết Lý Cái Đình. Sau đó là Cửa Khổng, Chữ
Thời, Việt Lý Tố Nguyên… Cho đến nay, bộ sách giáo khoa của ông vẫn là bộ sách
giá trị và uy tín bậc nhất về Triết Việt. Các giáo sư Đại học Luật khoa, Khoa học…
đều có sách giáo khoa của riêng mình…
*****
Bài viết này không có tính cách khảo cứu và
hàn lâm. Đây chỉ là sự ghi lại theo trí nhớ của một người từng là học sinh tiểu
học, học sinh trung học và sinh viên đại học của nguyên cả giai đoạn có một quốc
gia mang tên Việt Nam Cộng Hoà.
(*) Theo "Chương trình giáo dục và sách
giáo khoa thời Việt Nam Cộng Hoà," tác giả Trần Văn Chánh
(**) Thời Việt Nam Cộng Hoà, giáo chức dạy
Trung học đều được gọi là “Giáo sư." Nếu muốn gọi cho rõ, người ta gọi là
“Giáo sư Trung học” để phân biệt với “Giáo sư Đại học."
Quyên Di
HÌNH :
https://www.facebook.com/photo?fbid=10237137831083139&set=pcb.10237137835763256
https://www.facebook.com/photo?fbid=10237137831323145&set=pcb.10237137835763256
No comments:
Post a Comment