Những rủi ro thực sự khi kinh
doanh tại Trung Quốc
Benedict Rogers
| Foreign Policy
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2023/08/25/nhung-rui-ro-thuc-su-khi-kinh-doanh-tai-trung-quoc/
Có ít nhất 5.000 người nước ngoài đang bị giam trong
các nhà tù Trung Quốc – nhiều người vì lý do chính trị.
Tháng 6 này, tại London, tôi đã tiếp hai người
nước ngoài đầu tiên từng thụ án trong các nhà tù của Trung Quốc và dám công
khai chuyện đó. Theo cựu phóng viên nước ngoài sau trở thành điều tra viên thẩm
định Peter Humphrey, hiện Trung Quốc có ít
nhất 5 triệu tù nhân (không bao gồm những người trong các trại tù ở Tân Cương
và Tây Tạng), nhiều người trong số họ bị giam vì những lý do vụn vặt hoặc thực
sự vì lý do chính trị, và có ít nhất 5.000 người là người nước ngoài. Trong lúc
chính quyền Biden tiếp tục loạt chuyến thăm tới Bắc Kinh, tìm kiếm một sự hòa
giải ngoại giao mà giới lãnh đạo Trung Quốc chẳng mấy quan tâm, thì các quan chức
nước ngoài nên bắt đầu lưu ý đến hoàn cảnh của các tù nhân ở Trung Quốc.
Humphrey, cùng với nhà thần học và giáo viên
người Romania Marius Balo, đã
đến London để làm chứng trước Quốc hội Anh về lao động cưỡng bức, từ chối chăm
sóc sức khỏe, tra tấn tâm lý và ngược đãi. Humphrey, người đã có 48 năm làm việc
ở Trung Quốc, đã ngồi tù hai năm ở nước này sau khi bị cáo buộc “thu thập thông
tin cá nhân bất hợp pháp” của công dân Trung Quốc – do công việc của ông với tư
cách là một điều tra viên thẩm định – và đã bị từ chối điều trị y tế cho bệnh
ung thư tuyến tiền liệt.
Kết quả là căn bệnh ung thư của ông đã trở nên
trầm trọng hơn, và ông đã phải chiến đấu sinh tử với bệnh tật suốt 5 năm sau
khi được thả. Balo, người đã ngồi tù 8
năm ở Trung Quốc do cáo buộc đồng lõa với
việc gian lận hợp đồng, vừa được trả tự do năm ngoái, đã chứng kiến ít nhất hai
bạn tù nước ngoài chết vì bị từ chối chăm sóc y tế. Humphrey giải thích, “Hệ thống
nhà tù Trung Quốc vũ khí hóa sức khỏe của tù nhân như một công cụ để ép buộc nhận
tội, họ từ chối cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế cho những tù nhân từ chối nhận tội.”
Khi Mỹ tìm cách khởi động lại quan hệ với
Trung Quốc, và các nền dân chủ khác đang vật lộn tìm cách giải quyết những
thách thức do Bắc Kinh đặt ra, họ không được phép quên các tù nhân của Trung Quốc.
Chúng ta thường nghĩ về các tù nhân lương tâm – những người bất đồng chính kiến,
những tín đồ tôn giáo, cùng hàng triệu người Duy Ngô Nhĩ và Tây Tạng trong các
trại lao động của Trung Quốc –
nhưng Humphrey và Balo đang nhắc nhở thế giới rằng những tù nhân bình thường, bị
giam giữ vì những tội danh bị dàn dựng, cũng là nạn nhân của sự vi phạm nhân
quyền ở Trung Quốc. Humphrey nói, “Nhìn
chung, điều kiện khắc nghiệt trong các cơ sở giam giữ trước khi xét xử và các
nhà tù của Trung Quốc đã khiến sự tra tấn thêm tồi tệ.”
Đơn giản là những người này không có quyền tiếp
cận công lý. “Trong số hàng triệu tù nhân trong hệ thống, không một tù nhân nào
được xét xử công bằng và minh bạch. Không một ai,” Humphrey nói. “Các bản án được
đưa ra một cách thiếu cân nhắc, không nhất quán, và không tương xứng với hành
vi phạm tội. Vì vậy, toàn bộ hệ thống đều độc đoán và hoạt động theo ý thích bất
chợt của các quan chức Đảng Cộng sản. Hệ thống này tạo điều kiện cho bất kỳ ai
có quan hệ, để họ sử dụng pháp luật nhằm hạ gục những người mà họ không thích.”
Balo đồng tình, “Công lý ở Trung Quốc luôn dựa trên ý thích của ai đó, ý thích
của đảng, và được hiện thực hoá bằng quân đội của họ.”
Humphrey giải thích,
trong các phiên toà, không có bằng chứng bào chữa nào được đưa ra, không cho
phép có bằng chứng mâu thuẫn với bên công tố, không có nhân chứng bào chữa nào
được mời đến, và không được phép kiểm tra chéo các nhân chứng của công tố. Thật
vậy, các nhân chứng chỉ được yêu cầu cung cấp lời khai bằng văn bản và không bắt
buộc phải có mặt trực tiếp. Tóm lại, Humphrey lập luận, luật sư bào chữa bị
ngăn cản tiến hành bất kỳ hoạt động bào chữa thực thụ nào.
“Cảnh sát không tiến hành điều tra bằng các hoạt
động nghiệp vụ điều tra hay thủ tục pháp y nào,” Humphrey nói thêm. Thay vào
đó, họ tìm cách thu thập lời thú tội của những người bị giam giữ, những người
“bị thẩm vấn hàng ngày và bị nhốt trong lồng”, và thu thập “lời khai nhân chứng”
bằng cách ép cung. Ông đặt câu hỏi, liệu có gì đáng ngạc nhiên khi 99,9% các vụ
truy tố đều dẫn đến các bản án, và 99,9% các kháng cáo đều bị bác bỏ?
Về cơ bản, hệ thống hình
phạt của Trung Quốc có hai loại hình giam giữ chính – “hành chính” và “tư pháp”
– với ba loại nhà tù, ngoại trừ các trại tù ở Tây Tạng và Tân Cương: trại tạm
giữ, trại tạm giam, và nhà tù. Các trại tạm giữ do cảnh sát điều hành và được sử
dụng cho các tội nhẹ, các trại tạm giam được sử dụng cho những người đang bị điều
tra (giam giữ trước khi xét xử), trong khi các nhà tù giam giữ những người đã bị
kết án. Nhưng ngoài ra, còn có các “nhà tù đen” – với tên chính thức là “giám
sát dân cư tại một địa điểm được chỉ định” – vốn là những cơ sở bí mật, trong
đó cảnh sát hành xử tuỳ ý mà không bị trừng phạt và không bị giám sát, còn những
người bị giam giữ dần biến mất, bị từ chối quyền có đại diện pháp lý, và bị cắt
đứt liên lạc với gia đình.
Khi bị tạm giam trước lúc xét xử, Balo bị giam
trong một chiếc lồng rộng khoảng 11 mét vuông, cùng với 10 đến 12 tù nhân khác,
không ai trong số họ nói được tiếng Anh. Ông không bao giờ được phép ra ngoài,
ngoại trừ lúc bị thẩm vấn. “Tôi chưa bao giờ bị tra tấn về thể xác. Mọi thứ đều
là tra tấn tâm lý,” ông nói. “Tôi không được liên lạc với ai. Tôi không bao giờ
có thể nhìn thấy ánh sáng ban ngày. Khi ra tòa, tôi bị họ trùm một cái túi lên
đầu.” Mỗi sáng, mọi người trong lồng sẽ thức dậy lúc 6 giờ, và buộc phải chứng
kiến những người bạn tù đi vệ sinh trong một cái hố ở góc lồng, vốn là nhà vệ
sinh duy nhất mà họ có. Chiếc TV phía trên cái hố phát ra các chương trình
tuyên truyền của chế độ.
Cả hai người đàn ông
không chỉ nhắc đến việc bị từ chối chăm sóc y tế mà còn nói về lao động cưỡng bức
có hệ thống. “Toàn bộ hệ thống nhà tù của Trung Quốc đang giam giữ hàng triệu
tù nhân trên thực tế là một doanh nghiệp thương mại khổng lồ, tự tồn tại, mang
lại lợi nhuận cho nhà nước, thu nhập cho các quan chức nhà tù, và tài trợ cho
các hoạt động của nhà tù,” Humphrey nói. “Mọi nhà tù đều ép tù nhân của mình phải
lao động cưỡng bức.” Theo đó, ông mô tả các cán bộ quản giáo trở thành “quản đốc
lao động, quản lý tiếp thị, và nhân viên bán hàng” – những người sẽ được trả tiền
thưởng nếu đạt được sản lượng cao hơn. Hợp đồng với các công ty thương mại được
đàm phán và chốt bởi chính các quản giáo.
Khuôn viên nhà tù có đầy đủ các nhà máy sản xuất
nhiều loại hàng hóa cho thị trường quốc tế, từ giày thể thao, quần áo hàng
ngày, cho đến các sản phẩm điện tử như bàn phím và thiết bị gia dụng. Humphrey
và Balo mô tả việc chứng kiến các tù nhân Trung Quốc xếp hàng đến nhà máy ngay
sau 6 giờ sáng, làm việc 12 giờ một ngày, 6 ngày một tuần, sau đó bị bắt viết
báo cáo tư tưởng và nghiên cứu ý thức hệ vào ngày thứ bảy. Balo nhớ lại, “Họ phải
hát ‘Đảng Cộng sản Trung Quốc là mẹ tôi’ trên đường đến nhà máy.”
Các tù nhân nước ngoài thường không bị bắt phải
thực hiện các công việc lao động nặng nhọc trong nhà máy, thay vào đó, họ phải
làm các công việc chân tay tại phòng làm việc trong dãy phòng giam của họ. Các
công việc này bao gồm làm túi đựng quà cho các chuỗi bán lẻ, làm vật liệu đóng
gói, và gói các mặt hàng như thiệp Giáng Sinh, thẻ nhựa cho giá trưng bày hàng
bán lẻ, bàn phím, và bột yến mạch ăn sáng. Balo đã tự mình đóng gói thiệp Giáng
sinh cho chuỗi siêu thị Tesco, còn Humphrey đã chứng kiến nhiều mặt hàng được sản
xuất cho các thương hiệu như H&M, C&A và 3M.
Trong những năm gần đây, Humphrey đã nhận được
báo cáo rằng các lao động trong tù đang sản xuất bộ dụng cụ thử thai và thiết bị
bảo hộ cá nhân. Ông nói, “Các nhà tù Trung Quốc kiếm được lợi nhuận khổng lồ.”
Hệ quả là “không có động cơ nào để phóng thích tù nhân sớm, nhưng lại có đủ loại
động cơ để giữ các tù nhân trong tù càng lâu càng tốt nhằm vắt kiệt sức lao động
của họ.”
Điều này mang hàm ý nhất định đối với các công
ty ở phương Tây. Các tập đoàn toàn cầu quả thật ngây thơ nếu họ tin rằng mình
có thể sản xuất tại Trung Quốc mà không gặp rủi ro về lao động cưỡng bức trong
chuỗi cung ứng của họ. Mỹ đã có một số luật nhằm giải quyết vấn đề lao động cưỡng
bức và lao động trong tù, bao gồm Đạo luật Phòng chống Lao động Cưỡng bức đối với
người Duy Ngô Nhĩ năm 2021, cho phép nhà chức trách có quyền chặn nhập khẩu
hàng hóa bị nghi ngờ là do lao động cưỡng bức sản xuất.
Trước đây, các cuộc điều tra thẩm định công ty
vẫn luôn là khó khăn ở Trung Quốc, nhưng hiện tại, chúng đã trở nên bất khả thi
với sự ra đời của luật chống gián điệp mới có hiệu lực từ ngày 1/7. Đạo luật
này bảo vệ thông tin kinh tế theo cách có thể dễ dàng khiến các cuộc điều tra
thẩm định bị phân loại là hành động gián điệp.
Humphrey đã bị bỏ tù vì một
cuộc điều tra thẩm định gặp vấn đề. Người mà ông được thuê để điều tra hóa ra
có nhiều mối quan hệ chính trị, và khi bà ta phát hiện mình là đối tượng mà
Humphrey điều tra, bà ta đã gọi cảnh sát. Theo luật mới, thay vì lãnh bản án 2
năm tù giam, Humphrey có thể nhận án chung thân với cáo buộc làm gián điệp nếu
ông vẫn còn ở Trung Quốc. Theo quan điểm của ông, xét đến tình hình này, các
công ty đa quốc gia không thể kiểm tra thỏa đáng liệu một công ty Trung Quốc có
đang sử dụng lao động cưỡng bức hay đang tham gia vào các hoạt động phi pháp hoặc
phi đạo đức khác hay không. Ông kết luận, “Cách duy nhất để
tránh rủi ro này là không sản xuất ở Trung Quốc.”
Nếu chúng ta muốn đảm bảo rằng mình không đồng
lõa với lao động cưỡng bức, tra tấn, và bỏ tù bất công, thì chúng ta cần phải
tăng cường biện pháp đối phó. Hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc phải có nhãn cảnh
báo, chẳng hạn, thuốc lá phải có dòng chữ “Sản phẩm này có thể được sản xuất bởi
lao động nô lệ.” Các quy tắc thẩm định bắt buộc nên được áp dụng đối với các
công ty đa quốc gia đầu tư vào Trung Quốc, yêu cầu họ điều tra chuỗi cung ứng của
mình một cách kỹ lưỡng và thường xuyên. Nếu họ không thể làm như vậy do các rào
cản do nhà nước Trung Quốc dựng lên, họ nên ngừng sản xuất tại Trung Quốc. Chỉ
khi lợi nhuận kinh doanh béo bở của hệ thống nhà tù Trung Quốc bị đe dọa, những
thay đổi cần thiết mới được thực hiện.
Kinh doanh ở Trung Quốc luôn có rủi ro. Nhưng
như Humphrey và Balo nhắc nhở chúng ta, rủi ro đó bao gồm cả việc bạn bị mất tự
do, thậm chí mất mạng, trong nhà tù Trung Quốc.
-------------------
Benedict Rogers là người đồng
sáng lập và giám đốc điều hành của Hong Kong Watch, nhà phân tích cấp cao về
Đông Á tại tổ chức nhân quyền quốc tế CSW, đồng thời là người đồng sáng lập và
phó chủ tịch Ủy ban Nhân quyền của Đảng Bảo thủ Vương quốc Anh.
Nguồn: Benedict Rogers, “The Real Risks of Doing Business in China,” Foreign Policy, 17/08/2023
No comments:
Post a Comment