Như thế nào là một nhà nước tốt?
Ken Nguyễn - Luật
Khoa
August 22 2023 5:47 PM
https://www.luatkhoa.com/2023/08/nhu-the-nao-la-mot-nha-nuoc-tot/?ref=luat-khoa-newsletter
Và cách xây dựng, tổ chức, duy trì một nhà nước tốt.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2023/08/Ch-nh-th----i-di-n.jpg
Ảnh bìa
sách: Nhà xuất bản Tri Thức. Đồ họa: Luật Khoa.
Bàn về việc quản trị đất nước, chúng ta không
thể bỏ qua thể chế cộng hòa với đặc điểm các vấn đề của đất nước được giải quyết
thông qua luật pháp cũng như các quy định chung; chế độ dân chủ, với cách hiểu
người dân là người làm chủ và trực tiếp giải quyết, điều hành các vấn đề đó.
Chính thể đại diện đặc trưng bởi việc người dân bầu ra người đại diện thực thi
việc quản trị là một biểu hiện của tính dân chủ trong thể chế cộng hòa.
Nhà triết học John Stuart Mill người Anh qua
cuốn sách “Chính thể đại diện” (Representative Government) đã
phân tích kỹ lưỡng các vấn đề xoay quanh xây dựng, tổ chức, duy trì một chính
thể đại diện.
John Stuart Mill từ nhỏ đã bộc lộ tài năng
thiên bẩm. Cha ông là James Mill cùng với sự hỗ trợ và cố vấn của Jeremy
Bentham đã trực tiếp dạy dỗ ông từ khi mới lên ba. Nếu bạn thấy Jeremy Bentham
là một cái tên ngờ ngợ thì bạn hãy biết rằng ông chính là cha đẻ của chủ nghĩa
công lợi, học thuyết duy tôn hành động mang đến nhiều hữu ích, lợi ích chung nhất
cho tất cả những người có liên quan.
Mill được cha ông định hướng là người kế tục
Bentham dẫn dắt chủ nghĩa công lợi nên Mill đã được dạy dỗ cực kỳ nghiêm khắc.
Ông học tiếng Hy Lạp từ khi lên ba, học tiếng Latin từ khi lên tám, và lên mười
hai ông đã nghiên cứu sâu về logic học thông qua phương pháp luận của
Aristotle. Dường như, việc học nhiều ngôn ngữ từ rất sớm khiến cho khả năng triển
khai các quan điểm của ông đậm chất văn chương. Bạn có thể gặp khó khăn khi đọc
Chính thể đại diện vì sự xuất hiện thường xuyên của các câu phức và thói
quen sử dụng phép phủ định của phủ định khi trình bày một khẳng định của Mill.
Chính thể đại diện gồm 18 chương, mỗi chương bàn về một vấn đề cụ
thể. Các chương đầu có tính dẫn nhập, khái quát để đi đến khẳng định chính thể
mang tính đại diện là hình thức chính thể lý tưởng tốt đẹp nhất trong các hình
thức chính thể. Về ý tưởng, một chính thể tốt phải là chính thể hướng đến cải
tiến bản thân dân chúng. Vì vậy, căn cứ để xem xét một chính thể tốt hay xấu dựa
vào khả năng điều hành xã hội nhờ các phẩm tính hiện có của các thành viên như
đạo đức, trí tuệ, tính tích cực cũng như chính thể có xu hướng cải tiến hay làm
hư hỏng các phẩm tính ấy.
Không khó để nhận ra Mill đã vận dụng đầy đủ
chủ nghĩa công lợi trong việc xây dựng nên quan điểm chính thể đại diện là
chính thể tốt đẹp nhất cần theo đuổi. Mill cũng khẳng định các chính quyền của một
người hay một ít người (làm chủ quyền lực) sẽ ưu ái tính cách thụ động,
còn chính quyền của nhiều người sẽ ưu ái tính cách tự lập tích cực.
Các nhà cầm quyền vô trách nhiệm luôn mong muốn
sự im lặng của những kẻ bị trị hơn là cần bất cứ tính tích cực nào, ngoại trừ
tính tích cực họ có thể khống chế được. Tất nhiên, không có ai chịu làm kẻ ngu
dại mãi, nhất là khi giáo dục không nhằm đến việc biến con người thành cỗ máy.
Con người được giáo dục, về lâu về dài sẽ đòi hỏi tự mình kiểm soát các hành động
của mình.
Ở các chương tiếp theo, Mill đề cập đến việc
xây dựng và duy trì một chính thể đại diện sao cho nó duy trì được tính lý tưởng
là phát triển trí tuệ trong dân chúng cũng như đảm bảo được quyền tự do của mỗi
cá thể. Điều Mill trăn trở là làm sao cân bằng được việc trao quyền lực vào tay
những cá nhân có trí tuệ, có đạo đức tốt nhất trong dân chúng nhưng cũng phải
tránh được tình trạng quyền lực chỉ đại diện cho số đông mà không phải toàn thể
người dân và các tiếng nói đối lập, khi đó số ít sẽ không có cơ hội lên tiếng
hay không có khả năng cải tiến lại đám đông nếu đó là một quan điểm cấp tiến.
Ông đã ủng hộ quan điểm cho phép cử tri có thể
bỏ phiếu cho ứng viên trên cả nước, không bó buộc vào một đơn vị bầu cử cụ
thể. Hơn thế nữa cử tri có thể tạo ra một danh sách ưu tiên mà lá phiếu của anh
ta sẽ bầu cho. Trong trường hợp người đứng đầu danh sách thất bại, lá phiếu sẽ
vẫn có ích cho ứng viên tiếp theo trong danh sách. Hoặc trong chương Mở rộng
quyền bầu cử, Mill đề xuất việc có thêm phiếu bầu cho các cá nhân mà trí tuệ
của họ có tính ưu việt hơn. Việc xác định tính ưu việt này dựa vào trình độ
giáo dục của họ. Đứng ở góc nhìn hiện tại, nhiều đề xuất của Mill mặc dù rất lý
tưởng nhưng nếu áp dụng thực tế sẽ nảy sinh nhiều vấn đề.
Mặc dù là một người có tư tưởng tự do nhưng
Mill là một công dân Anh dưới thời kỳ thực dân phát triển rực rỡ nhất và ông
cũng đã dành phần lớn cuộc đời của mình làm việc cho công ty Đông Ấn đến tận
khi nó giải thể. Vì vậy, ông khó thoát khỏi tư duy thực dân khi cho rằng các
dân tộc châu Âu là điển hình của văn minh và việc xâm chiếm thuộc địa là một
cách thức để khai phá văn minh cho các dân tộc bị trị ở châu Á.
Ông dành hẳn một chương bàn về sự cai trị các
nước phụ thuộc bởi một nhà nước tự do, tại đây ta có thể thấy ông đổ lỗi cho những
cá nhân phiêu lưu cùng với chính quyền thực dân đã gây nên sự chà đạp các dân tộc
thuộc địa. Nói như vậy, ông phủ nhận vai trò của chính quyền thực dân đối với
những đau thương của người dân bản địa.
Mặc dù vẫn còn đó nhiều
quan điểm cần được phân tích cặn kẽ hơn nhưng Chính thể đại diện vẫn là
một quyển sách đáng đọc cho những ai quan tâm đến câu hỏi: một nhà nước như thế
nào được gọi là tốt?
=========================================
XEM THÊM
Một
tham khảo để các chính trị gia và nhà làm luật xây dựng xã hội tốt đẹp
Bắt đầu từ việc nhận thức về vai trò của nhà
nước và quyền tự do của con người.
Luật
Khoa tạp chí | Ken Nguyễn
.
Cốt
lõi của tự do là tự do kinh tế
Từ cuối những năm 1800, khi Chủ nghĩa Xã hội,
Chủ nghĩa Tân Tự do, và Tư tưởng Tiến bộ vươn lên, thì người ta
Luật Khoa
tạp chí | Phạm Nguyên Trường
No comments:
Post a Comment