Đảo
chính ở Niger: Chiến lược của Mỹ ở Sahel có nguy cơ bị đảo lộn ?
Minh Anh - RFI
Đăng ngày: 10/08/2023 - 14:27
.
Cuộc đảo chính ở Niger ngày 26/07/2023
lật đổ tổng thống dân cử làm Hoa Kỳ lo lắng: Một thập niên nỗ lực gầy dựng quan
hệ đối tác với Niger có nguy cơ tan thành mây khói. Quốc gia châu Phi vùng
Sahel này là « pháo đài » cho Mỹ trong cuộc chiến chống quân thánh
chiến, và là bức « tường lửa » chặn đà gia tăng ảnh hưởng của Nga
trong vùng.
Căn cứ không quân Mỹ 201 tại Niger. AP - Carley
Petesch
Những áp lực từ quốc tế như trừng phạt kinh tế, dọa sử dụng vũ lực để tái
lập trật tự hiến pháp vẫn không làm chùn bước phe quân đội đảo chính tại Niger.
Các nhà lãnh đạo của chính quyền quân sự mới tuyên bố thách thức mọi nỗ lực
khôi phục quyền lực của tổng thống bị lật đổ, ông Mohamed Bazoum, một đồng minh
thân cận của Pháp và Mỹ.
Thái
độ chừng mực của Mỹ
Burkina Faso, Mali và Guinea – những quốc gia Tây Phi, thuộc địa cũ của
Pháp đã trải qua những cuộc đảo chính quân sự trong ba năm qua – đã cảnh cáo rằng
họ hậu thuẫn Niger trước bất kỳ hành động can thiệp quân sự nào của nước ngoài.
Trong khi đó, chính quyền quân sự mới ở Niamey tuyên bố chấm dứt hợp tác quân sự
với Pháp – quốc gia có sự hiện diện quá lớn ở cựu thuộc địa này.
Nếu như Pháp và Liên Hiệp Châu Âu mạnh mẽ lên án một « mưu toan đảo
chính » và thông báo ngừng các chương trình viện trợ cho đến khi nào trật
tự Hiến Pháp được tái lập, thì Hoa Kỳ lại có một phản ứng rất dè chừng đối với
chính quyền quân sự mới tại Niger.
Tổng thống Mỹ Joe Biden trong phát biểu đầu tiên về cuộc khủng hoảng chỉ
nói đến « trả tự do » và yêu cầu bảo đảm an ninh cho tổng thống bị lật
đổ. Washington ngay từ đầu đã ưu tiên giải pháp ngoại giao, do không mấy tin tưởng
vào khả năng Cộng đồng Kinh tế các nước Tây Phi (ECOWAS trong tiếng Anh hay
CEDEAO trong tiếng Pháp) khôi phục được quyền hành bằng vũ lực cho tổng thống
Mohamed Bazoum.
Quan điểm này đã được ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken giải thích rõ trong
một cuộc trả lời phỏng vấn dành riêng cho đài RFI ngày 07/08/2023 :
« Hoa Kỳ hậu thuẫn mọi nỗ lực của ECOWAS ở châu Phi nhằm tái lập
trật tự Hiến Pháp ở Niger, chúng tôi tìm kiếm các phương cách ngoại giao nhằm hậu
thuẫn những nỗ lực của khối. Tôi thường xuyên liên lạc với các lãnh đạo châu
Phi, với cả ECOWAS cũng như là với các đối tác của Mỹ tại châu Âu, bao gồm cả
Pháp.
Những gì chúng ta đang chứng kiến tại Niger thật
đáng tiếc và chẳng mang lại lợi ích gì cho người dân Niger. Ngược lại, sự gián
đoạn trật tự Hiến Pháp này đặt chúng ta và nhiều nước khác trong tình thế phải
ngừng hỗ trợ cho Niger, điều này sẽ không giúp ích gì cho người dân Niger. Do vậy,
điều chắc chắn rằng ngoại giao là phương cách thích hợp hơn để giải quyết cuộc
khủng hoảng này (…) ».
Mỹ:
Nguồn đào tạo quân sự chính yếu
Phản ứng chừng mực này của Mỹ được giải thích phần nào bởi việc cho đến
lúc này, không giống như Pháp, quân đội Mỹ chưa phải hứng chịu những lời lẽ
« bài Mỹ » nào từ các phát biểu của giới chức lãnh đạo quân sự Niger.
Chính tại quốc gia Tây Phi này, quân đội Mỹ có thêm một căn cứ quân sự lớn thứ
hai ở châu Phi. Hơn 1.000 binh sĩ Mỹ được bố trí không chỉ tại căn cứ Agadez,
mà còn nhiều nơi khác trên khắp nước, kể cả ở sân bay Niamey.
Nick Turse, nhà báo điều tra độc lập, cộng tác viên cho trang mạng The
Intercept, gần đây tiết lộ một trong những thủ lĩnh của cuộc đảo chính ở Niger
– chuẩn tướng Moussa Salaou Barmou, từng được quân đội Hoa Kỳ huấn luyện – đã
có cuộc gặp với lãnh đạo Bộ Tư lệnh Chiến dịch Đặc biệt của quân đội Mỹ, trung
tướng Jonathan Braga, tại căn cứ của Mỹ ở Niger.
Trên kênh truyền hình độc lập Mỹ Democracy Now, Nick Turse nhắc lại nguồn
cội của mối quan hệ quân sự giữa Mỹ với các nhà lãnh đạo cuộc đảo chính ở
Niger :
« Hoa Kỳ đã đào tạo một số nhà lãnh đạo đảo chính ở Tây Phi những
năm đây. Và đây là một phần trong chiến lược an ninh của Mỹ. Quả thật, họ đã ùa
vào khu vực này với nhiều chương trình hỗ trợ an ninh thời hậu 11/9. Mỹ đã đổ một
lượng lớn tiền hỗ trợ an ninh vào khu vực. Quân đội Mỹ đã xây dựng nhiều tiền đồn
nhỏ, trong số này có căn cứ máy bay không người lái tại Agadez. Họ đã đầu tư
nhiều cho quân đội, gây bất lợi cho việc xây dựng các tổ chức xã hội dân sự. »
Nhưng khủng hoảng ở Niger là cuộc đảo chính lần thứ 11 ở Tây Phi do các
sĩ quan châu Phi được Mỹ huấn luyện thực hiện tính từ năm 2008. Điều này cho thấy
mô hình hỗ trợ an ninh của Mỹ chống khủng bố trong khu vực đã không thành công.
Nick Turse, nhận định tiếp :
« Trở lại năm 2002, 2003, khi hỗ trợ an ninh cho Niger bắt đầu, bộ
Ngoại Giao Mỹ ghi nhận chỉ có 9 vụ tấn công khủng bố ở vùng cận Sahara. Năm
2022, chỉ riêng ở Niger và các nước láng giềng Burkina Faso và Mali, Lầu Năm
Góc thống kê có hơn 2.700 vụ tấn công, tăng hơn 30.000% ».
Niger :
Tiền đồn quân sự thiết yếu của Mỹ tại Sahel
Bất chấp những con số thống kê bất lợi, nhưng Hoa Kỳ những năm gần đây vẫn
xem Niger như là tiền đồn quân sự chính yếu ở vùng Sahel trước đà tiến của các
nhóm thánh chiến và tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của Nga. Theo giải thích từ nhà
nghiên cứu về Quan hệ Quốc tế, Olayinka Ajala, đại học Leeds Beckett với kênh
truyền hình Democracy Now, sự chọn lựa này của Mỹ còn vì vị trí địa lý chiến lược
của Niger tại vùng Sahel.
« Một lý do khác làm cho Niger khá khác biệt, ngoài việc quốc gia
này gần đây là đồng minh của Pháp và Mỹ, đó còn là vì Niger có biên giới trên bộ
với bảy nước châu Phi khác nhau (giáp với các nước Bắc Phi và Tây Phi). Vì vậy,
bất cứ điều gì xảy ra ở Niger đều tác động đáng kể đến nhiều nước khác ở vùng
Sahel và Tây Phi. Đây là lý do vì sao Niger được quan tâm nhiều hơn so với ba
nước còn lại là Burkina Faso, Mali và Guinea. »
Tại Niger, Hoa Kỳ đã cho xây dựng Căn cứ Không quân 201 rộng bao la, được
bao bọc nhiều tháp canh. Nhà báo độc lập Mỹ Nick Turse, từng đến khu căn cứ
này, mô tả :
« Căn cứ Không quân 201 của Mỹ nằm ở Agadez, phía bắc thủ đô
Niger. Đây thực sự là trục chính cho các tiền đồn quân sự Mỹ, được phát triển
nhanh chóng trong vài năm qua ở Tây Phi. Đây là một trung tâm giám sát, được sử
dụng cho các chiến dịch chống khủng bố. Từ đây, máy bay không người lái được
phóng đi, kể cả loại máy bay không người lái vũ trang đáng gờm MQ-9 Reaper. Căn
cứ này là đặc biệt quan trọng. Hoa Kỳ đã chi ra hơn 110 triệu đô la để xây dựng
căn cứ này và mỗi năm phải tốn khoảng từ 20-30 triệu đô la để duy trì căn cứ. »
Theo nhật báo Công Giáo Pháp La Croix, binh sĩ Mỹ còn được triển khai tại
căn cứ không quân 101 ở Niamey. Hơn nữa, gần một thập niên nay, Washington đã
dành đến 450 triệu đô la để đào tạo và trang bị cho quân đội Niger. Không quân
nước này được cung cấp 4 chiếc chuyên cơ vận tải và trinh sát Cessna cũng như
là 3 chiếc Hercule C-130. Ngần ấy nỗ lực của Mỹ, ngoài mục đích tăng cường năng
lực cho quân đội Niger còn nhằm « hất cẳng » Nga và trong một chừng mực
nào đó là Trung Quốc, nhà đầu tư hàng đầu tại châu Phi.
Tương
lai nào cho đối tác Mỹ - Niger ?
Trong bối cảnh này, cuộc khủng hoảng tại Niger đặt Hoa Kỳ trong thế nan
giải. Bất chấp hàng trăm triệu đô la hỗ trợ hàng năm, Washington dường như vẫn
bất lực trong việc ép buộc các lãnh đạo tập đoàn quân sự tái lập trật tự Hiến
Pháp.
Đặc sứ Mỹ Victoria Nuland phải nhìn nhận có những thảo luận « khó
khăn » nhân chuyến thăm của bà tại Niamey hôm 7/08. Tuy được gặp tân tham
mưu trưởng quân đội, Moussa Salaou Barmou, nhưng bà đã không thể có được cuộc
trao đổi với người đứng đầu cuộc đảo chính tướng Abdourahamane Tiani, cũng như
là với tổng thống bị lật đổ Mohamed Bazoum.
Dù vậy, Hoa Kỳ hành động với mọi cẩn trọng, tuân thủ các nguyên tắc chi
phối chính sách chiến lược của Mỹ tại châu Phi : Kín đáo , Không can dự
quân sự trực tiếp. Liệu rằng Hoa Kỳ có sẽ triệt thoái quân khỏi Niger nếu tập
đoàn quân sự nắm quyền lãnh đạo đất nước trong dài lâu ? Về điểm này, giới
quan sát phương Tây tin rằng là Không. Nhà báo Nick Turse giải thích :
« Tôi nghĩ rằng Mỹ sẽ làm mọi cách để có thể tiếp tục hoạt động ở
Niger. Ngoại trưởng Blinken và bộ Ngoại Giao Mỹ đã tránh gọi đây là một cuộc đảo
chính, trong khi đây rõ ràng là một cuộc đảo chính. Nhưng tôi nghĩ rằng Mỹ muốn
để ngỏ các giải pháp cho mình. Bởi vì một khi tuyên bố đó là đảo chính, Hoa Kỳ
buộc phải ngừng hầu hết các chương trình hỗ trợ an ninh. Có nhiều phương cách
xung quanh vấn đề này. Có nhiều kẽ hở để thực hiện.
Gần đây tôi đã từng tường thuật rằng ở nước láng giềng
Mali, quốc gia có một chính quyền do Mỹ lãnh đạo vẫn còn nhận được một số viện
trợ an ninh nhỏ giọt. Mỹ luôn tìm ra cách khi cần. Nhưng Niger có tầm quan trọng
cho mô hình chống khủng bố và lợi ích an ninh trong khu vực, do vậy, Washington
sẽ làm mọi cách để giữ cho Căn cứ Không quân 201 được hoạt động và sự hiện diện
của quân đội Mỹ càng nhiều chừng nào càng tốt chừng ấy. »
Theo báo La Croix của Pháp, Hoa Kỳ vẫn còn duy trì nhiều nhóm lính tinh
nhuệ mũ nồi xanh tại Burkina Faso, sau cuộc đảo chính ngày 30/09/2022, lật đổ
chính quyền dân sự. Một sự hậu thuẫn kín đáo khác dành cho phe đảo chính quân sự
cũng được giữ thông qua nhiều tập đoàn tư nhân đảm trách việc đào tạo các lực
lượng an ninh, trước nỗi lo đất nước rơi vào tay thánh chiến cũng như khả năng
nhóm lính đánh thuê Nga Wagner ùa vào Tây Phi.
No comments:
Post a Comment