Nhìn
lại phim ‘Đất Khổ’, về một gia đình trung lưu thời chiến tranh
Bùi Văn Phú
11/04/2023
“Đất Khổ” lưu lạc ra nước ngoài sau năm 1975 và mãi
đến thập niên 1990 mới có cơ hội trình chiếu tại Hoa Kỳ.
https://gdb.voanews.com/01000000-0aff-0242-1586-08db3a95efbc_w1023_r1_s.png
Một cảnh trong phim với Trịnh Công Sơn trong vai nhạc sĩ Trịnh Quân; Bích
Hợp vai người mẹ của Quân; Xuân Hà vai Thuý, em gái của Quân; và Vân Quỳnh vai
Hạnh, em gái út của Quân (Screenshot từ YouTube)
Vào những năm đầu thập niên 1970 nền điện ảnh
Việt Nam Cộng Hòa đã có những phim màu gây tiếng vang và đạt những giải thưởng
như “Chân Trời Tím” của đạo diễn Lê Hoàng Hoa, “Người Tình Không Chân Dung” của
Hoàng Vĩnh Lộc, “Hoa Mới Nở” của Lê Dân, “Hè Muộn” của Đặng Trần Thức v.v…
Trong những năm điện ảnh miền nam khởi sắc, một
phim màu là “Đất Khổ” của đạo diễn Hà Thúc Cần cũng đã được quay từ năm 1971, đến
1973 hoàn thành, được chiếu ra mắt nhưng rồi lại bị cấm chiếu, dù truyện phim dựa
trên hai tác phẩm của nhà văn Nhã Ca là “Giải khăn sô cho Huế” và “Đêm nghe tiếng
đại bác” và các vai chính và phụ trong phim là những nhân vật nổi tiếng trong
giới sinh hoạt văn học, nghệ thuật thời bấy giờ.
Nhà văn Nhã Ca trong bài nói chuyện tại hội
nghị “Kiến quốc thời Việt Nam Cộng hoà 1955-1975” tại Đại học UC Berkeley vào
tháng 10 năm 2016 đã nhận xét về phim này như sau:
“Đó là những văn nghệ sĩ tiêu biểu cho đủ loại
khác biệt địa phương, tuổi tác hay chính kiến. Dù mỗi người rồi sẽ một đường,
trong suốt thời thực hiện phim tại Huế, tất cả cùng tận lực làm việc và rất quí
mến nhau. Hình ảnh khác biệt giữa các văn nghệ sĩ xuất hiện trong ‘Đất Khổ’
cũng tương tự các sinh hoạt cánh tả, cánh hữu, của cả chính giới lẫn văn giới,
báo giới Sài Gòn thời Đệ Nhị Cộng Hòa”.
https://gdb.voanews.com/01000000-0aff-0242-2316-08db3a963174_w650_r0_s.jpg
Vân Quỳnh và Trịnh Công Sơn trong lúc đang quay phim (Ảnh do Dương Vân Quỳnh
cung cấp)
“Đất Khổ” lưu lạc ra nước
ngoài sau năm 1975 và mãi đến thập niên 1990 mới có cơ hội trình chiếu tại Hoa
Kỳ. Đây cũng là một phim chính được chiếu tại tại Đại hội Điện ảnh Việt Nam kỳ
8 – Viet Film Fest – do Hội Văn học Nghệ thuật Việt-Mỹ (VAALA) tổ chức năm 2015
ở Little Saigon, Nam California.
Trong dịp giỗ nhạc sĩ Trịnh Công Sơn vào năm
2008 ở khu tưởng niệm Bình Quới, ban tổ chức đã có ý muốn chiếu một vài đoạn của
“Đất Khổ” khi ca sĩ hát một vài Ca Khúc Da Vàng trong chương trình nhưng không
được phép. Theo thi sĩ Đỗ Trung Quân, người trong ban tổ chức giỗ Trịnh Công
Sơn nhiều năm, cho biết: “Báo Công An Thành Phố viết bài phê phán và An Ninh
yêu cầu không xử dụng những trích đoạn phim Đất Khổ.”
Mới đây chúng tôi liên lạc
với chị Dương Vân Quỳnh, một vai chính trong phim, và được chị cho biết thêm một
số thông tin về phim này qua cuộc trò chuyện dưới đây.
Tựa phim: Đất khổ [Land of Sorrows].
Dài 142 phút. Nói tiếng Việt, phụ đề tiếng Anh.
Bản quyền: 1971 George Washnis Enterprises
Đạo diễn: Hà Thúc Cần.
Kịch bản: Hà Thúc Cần, Nhã Ca, Hà Thúc Như Hỷ.
Nhà sản xuất: Nguyễn Bá Hùng.
Diễn viên: Trịnh Công Sơn, Bích Hợp, Xuân Hà, Vân Quỳnh, Lưu Nguyễn Đạt
Cùng sự cộng tác của: Minh Trường Sơn, Kim
Cương, Jerry Liles, Lê Thương, Vũ Thành An, Lê Trọng Nguyễn, Nam Sơn, Kiên
Giang Hà Huy Hà, Miên Đức Thắng, Bạch Lý, Lệ Hoa, Vân Khanh, Hoàng Xuân Sơn
v.v...
*
Bùi Văn Phú: Xin chị cho biết chị đã đến với phim “Đất Khổ” trong hoàn cảnh như thế
nào?
Dương
Vân Quỳnh: Đạo diễn Hà Thúc
Cần đi nghe Vân Quỳnh hát ở phòng trà Ritz của anh Jo Marcel, lúc đó Vân Quỳnh
hát chung với chị Quỳnh Giao và hai người em trong ban nhạc của 4 chị em có tên
ban Bốn Phương. Đạo diễn thấy Vân Quỳnh có vẻ hợp với hình ảnh của một người em
gái của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, là nhân vật Trịnh Quân trong truyện phim, nên một
vài tuần sau đó đạo diễn nhờ nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn, là người viết nhạc cho
phim và có quen với mẹ của Vân Quỳnh, đưa đến nhà để gặp mẹ Vân Quỳnh và nói
chuyện về phim và xin phép cho Vân Quỳnh tham gia đóng vai trong phim này.
Bùi Văn Phú: Chị
đóng vai Hạnh, một người em gái của nhạc sĩ Trịnh Quân, chị có thể nói rõ hơn về
vai diễn của mình.
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh đóng vai em gái của Trịnh Quân, là một
người con gái rất trẻ còn đi học nhưng có nhiều lý tưởng và không thích chiến
tranh.
Bùi Văn Phú: Nội
dung phim phản ảnh con người, gia đình và âm nhạc của Trịnh Công Sơn. Trong
hoàn cảnh của chiến tranh khi đó, theo chị tại sao chủ đề và nhân vật chính cho
phim được chọn là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, mà có những ý kiến cho là “nhạc sĩ phản
chiến”?
Vân
Quỳnh: Theo Vân Quỳnh biết thì đạo diễn Hà Thúc Cần
là bạn thân của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, thấy nhạc sĩ rất hợp cho cuốn phim. Tuy
nhiên theo Vân Quỳnh nhận thấy thì nội dung của phim không hẳn là về
con người, gia đình và âm nhạc của Trịnh Công Sơn mà là hình ảnh của một gia
đình trung lưu ở thành phố Huế, với anh em trong nhà có nhiều lý tưởng khác
nhau nên người mẹ ở giữa phải khuyên bảo cho các con sống sao cho được hài hoà.
Khán giả xem phim sẽ thấy đó là một gia đình ở Huế, nhưng trong phim
mọi người trong gia đình đều nói tiếng bắc.
https://gdb.voanews.com/01000000-0aff-0242-ba6a-08db3a9651f5_w650_r0_s.jpg
Vân Quỳnh và nhà văn Nhã Ca tại Nam California năm
2019 (Ảnh do Dương Vân Quỳnh cung cấp)
Bùi Văn Phú: Trong
phim, các em của nhạc sĩ Trịnh Quân có người là sĩ quan quân lực Việt Nam Cộng
hoà, có người là lãnh tụ sinh viên chống chính quyền Việt Nam Cộng hoà. Lúc đọc
kịch bản phim, chị có biết là phim có bị kiểm duyệt hay gặp khó khăn gì không?
Vân
Quỳnh: Trong nhiều lần họp mặt trước khi quay phim và
ngay khi quay phim thì Vân Quỳnh không biết có bị khó khăn từ phía chính phủ Việt
Nam Cộng hoà.
Bùi Văn Phú: Truyện
phim dựa trên hai tác phẩm của nhà văn Nhã Ca là “Đêm nghe tiếng đại bác” và
“Giải khăn sô cho Huế”, chị có được đọc hai tác phẩm này trước khi tham gia
đóng phim “Đất khổ”
Vân
Quỳnh: Lúc đó Vân Quỳnh còn trẻ, bận đi học thi tú
tài, bận dạy đàn piano và đi hát trong vài ban nhạc ở Đài Phát thanh Sài Gòn và
Đài Phát thanh Quân Đội nên không có dịp đọc các tác phẩm của nhà văn Nhã Ca.
Bùi Văn Phú: Chị
có còn nhớ cảnh trong phim đã được quay ở những nơi nào, hay trong phim trường
nào?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh chỉ nhớ là phần chính của phim được
quay ở Huế, ở tỉnh Thừa Thiên, nhưng không rõ ở chỗ nào trong tỉnh. Phim hoàn
toàn quay bên ngoài, không quay trong phim trường.
Bùi Văn Phú: Sau
khi hoàn thành, chị được xem phim “Đất Khổ” lần đầu tiên và cảm nhận của chị về
phim ra sao?
Vân
Quỳnh: Sau khi phim được quay xong, Vân Quỳnh có mặt
trong những ngày làm cắt nối và thâu giọng nói từng cảnh một. Mấy tháng sau khi
phim hoàn thành thì Vân Quỳnh cùng tất cả mọi người làm việc và có quan hệ
trong phim được xem phim chiếu lần đầu. Sau khi xem, Vân Quỳnh rất cảm động được
thấy phim hoàn thành và cũng rất hài lòng, rất thích phim này.
Bùi Văn Phú: Chị
đã được xem phim chiếu ra mắt cho đoàn làm phim, nhưng có thông tin là sau đó
thì phim không được phép chiếu tại quê nhà và sau đó phim lưu lạc ra nước
ngoài, đến thập niên 1990 mới được trình chiếu ở hải ngoại. Chị có còn nhớ việc
cấm chiếu phim này ở Sài Gòn không?
Vân
Quỳnh: Lúc đó Vân Quỳnh có nhớ đến việc cấm chiếu, tất
cả từ người sản xuất, đạo diễn, đến những người cộng tác đều rất thất vọng và rất
buồn.
Bùi Văn Phú: Chị
có biết lý do vì sao khi đó phim bị cấm chiếu?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh hoàn toàn không biết lý do vì sao
phim không được phổ biến lúc đó. Cả gia đình nhạc sĩ Dương Thiệu Tước – ca
sĩ Minh Trang là nghệ sĩ nên ít quan tâm về vấn đề chính trị.
Bùi Văn Phú: Sau
năm 1975 ở nước ngoài phim “Đất Khổ” đã được chiếu ở vài thành phố, trong đó có
chiếu tại liên hoan phim của Viet Film Festival ở Quận Cam, California cách đây
chừng 10 năm, chị có xem lại phim này chưa và xem ở đâu?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh có xem lại phim lần đầu vào độ tháng
3 năm 1976 ở Maryland, tại nhà một cô người Mỹ là người có bản quyền phim. Hôm
đó coi ở một phòng riêng chỉ có cô, đạo diễn Hà Thúc Cần và Vân Quỳnh. Đến
tháng 6 thì ở Paris anh Nguyễn Bá Hùng là nhà sản xuất phim có chiếu phim này tại
một studio cho một nhóm bạn xem mà thôi, chứ không chiếu ở rạp.
Bùi Văn Phú: Cảm
nhận của chị khi được xem lại phim tại hải ngoại?
Vân
Quỳnh: Rất xúc động và buồn vì tiếc cho công phu của
nhà sản xuất và của đạo diễn cùng tất cả những người đã làm việc và có quan hệ
trong phim, nhưng phim đã không được chiếu cho công chúng xem tại Việt Nam sau
khi hoàn thành.
Bùi Văn Phú: Đến
nay phim vẫn bị cấm phổ biến trong nước, theo chị là vì sao?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh không biết là phim vẫn không được phổ
biến ở Việt Nam và không hiểu vì sao.
Bùi Văn Phú: Có
điều gì đặc biệt khi chị tham gia trong vai diễn trong “Đất Khổ” mà chị còn nhớ.
Vân
Quỳnh: Xúc động nhất là cảnh sau khi người chị bị mất,
Vân Quỳnh cùng người mẹ, do cô Bích Hợp đóng vai này, và anh đi về
nhà thì nhà bị tan nát, lúc đó thấy như chính mình trong hoàn cảnh đó mà khóc tức
tưởi không ngừng được khi đạo diễn nói “cut” (cắt).
Bùi Văn Phú: Chị
nhắc đến cảnh người chị chết vì đạn trên đường chạy nạn, được chôn vội bên đường.
Điều gì đã làm chị bật khóc khi đó?
Vân
Quỳnh: Khi về đến nhà thì thấy nhà cửa tan nát chỉ
còn cái cột nhà còn đứng, hình ảnh đó làm cho Vân Quỳnh rất xúc động, ôm cột
nhà mà thấy Mẹ nói rất đúng là “có chết cũng về nhà mà chết”.
Bùi Văn Phú: Nhân
vật nào trong phim đã để lại cho chị những ấn tượng cho đến hôm nay.
Vân
Quỳnh: Cô Bích Hợp và anh Trịnh Công Sơn là hai người
rất hiền hoà, nhỏ nhẹ và diễn xuất với nhiều xúc động thực sự tự trong
lòng.
Bùi Văn Phú: Còn
có điều gì về phim “Đất Khổ” mà chị muốn chia sẻ không?
Vân
Quỳnh: Lúc thu âm cho phim, cái giọng em bé khóc là của
Vân Quỳnh. Nhờ đóng phim này mà khám phá ra những điều mình làm được là mình có khiếu về làm sound effects, biết làm giọng của cụ
bà đang ho, và tiếng khóc của em bé nhỏ mấy tháng tuổi.
Bùi Văn Phú: Chị
có thể cho biết về mình khi còn ở Việt Nam trước năm 1975.
Vân
Quỳnh: Lúc còn nhỏ Vân Quỳnh có nhiều sinh hoạt văn
nghệ nhờ mẹ ở trong giới nghệ sĩ, là ca sĩ Minh Tranhg. Vân Quỳnh bắt đầu hát
trong ban Tuổi Xanh của bác Kiều Hạnh, có hát trong ban Nguyễn Đức. Năm 14 tuổi
thì bắt đầu hát cho ban Cổ Kim Hoà Điệu của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước là bố của
Vân Quỳnh, cũng như hát trong các chương trình của các chú Hoàng Trọng, Vũ
Thành, Văn Phụng. Vân Quỳnh có thu nhiều băng nhạc cho anh Jo Marcel, phụ hoạ
cho cô Châu Hà trong ban nhạc Văn Phụng… Năm 1972 thì Vân Quỳnh lấy chồng nên
thôi ca hát và bắt đầu làm việc buôn bán đồ cổ và đồ nghệ thuật của Đông Nam Á.
Bùi Văn Phú: Thời
còn ca hát, chị thích nhạc của nhạc sĩ nào nào?
Vân
Quỳnh: Thời đó Vân Quỳnh cũng hay tự đàn piano và hát
và thích nhiều loại nhạc khác nhau. Nhưng thích nhất là nhạc Dương Thiệu
Tước là bố của Vân Quỳnh, Phạm Duy, Phạm Đình Chương, Trịnh Công Sơn.
Với nhạc Trịnh Công Sơn thì Vân Quỳnh hay hát “Hạ trắng”, “Diễm xưa”...
Bùi Văn Phú: Chị
lớn lên trong một gia đình văn nghệ, ban Bốn Phương với các thành viên đều là
các con của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước, chị có những kỷ niệm nào về sinh hoạt văn
nghệ thời đó mà còn nhớ đến nay?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh cùng mẹ và chị Quỳnh Giao chọn bài để
4 chị em hát, Vân Quỳnh là người làm hoà âm cho mấy giọng bè. Nhớ cảnh mấy
chị em tập dượt với nhau, khi đi hát thì được mẹ đưa đi may đồng phục, đi tập với
ban nhạc, đấy là những kỷ niệm thời teenagers rất đẹp mà còn nhớ và sẽ nhớ mãi.
Bùi Văn Phú: Chị
rời Việt Nam khi nào và từ ngày rời quê hương chị sinh sống ở đâu, có còn sinh
hoạt văn nghệ không?
Vân
Quỳnh: Vân Quỳnh rời Việt Nam đã gần 50 năm rồi.
Sau khi rời nước, Vân Quỳnh sống ở Pháp, Singapore, Florence bên Ý, Caracas bên
Venezuela và ở California, Hoa Kỳ. Ở California thì Vân Quỳnh có tham dự một
vài chương trình của chị Quỳnh Giao khi chị còn sống, chứ hoàn toàn không có
sinh hoạt theo sở thích văn nghệ. Từ sau năm 1975 đến nay thì Vân Quỳnh là tư vấn
bán hàng, làm sales consultant cho mấy hãng quốc tế lớn chuyên về đồng hồ và nữ
trang.
Bùi Văn Phú: Cám
ơn chị đã dành thời gian cho cuộc trò chuyện.
No comments:
Post a Comment