Bình luận : Mỹ bế tắc
trong nghị trình nhân quyền với Việt Nam
David Hutt
Gửi đến BBC News Tiếng Việt từ CH Czech
23 tháng 4 năm 2023
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cmme4y395p4o
Vào ngày 16/04, hai ngày sau
chuyến đi của Ngoại trưởng Mỹ Antony J. Blinken đến Hà Nội, cơ quan an ninh Việt
Nam đã bắt giữ một nhân vật bất đồng chính kiến kiêm YouTuber vì vượt biên trái
phép trở về Việt Nam, sau khi sống lưu vong ở Thái Lan vài năm.
Tuy nhiên, những người bạn
và người quen của Đường Văn Thái cho biết ông ta đã bị bắt cóc tại Bangkok vào
ngày 13/04 (một ngày trước khi ông Blinken ca ngợi mối quan hệ Mỹ-Việt là
"trong những mối quan hệ năng động nhất và quan trọng nhất mà chúng ta đã
từng có") và bị cưỡng ép đưa về Việt Nam.
Cho đến nay vẫn là những
cáo buộc vì lực lượng an ninh mật của Việt Nam có lịch sử thực hiện chuyện này.
Vào năm 2017, họ đã bắt cóc cựu quan chức nhà nước Trịnh Xuân Thanh tại một
công viên ở Đức và sử dụng một máy bay của chính phủ Slovakia để đưa về Việt
Nam, và ông Thanh bị buộc phải công khai thừa nhận tự nguyện quay về.
Vào tháng 02/2019,
blogger Trương Duy Nhất bị mất tích tại một trung tâm mua sắm ở Bangkok và xuất
hiện ở Việt Nam vài ngày sau đó.
Cũng trong thời gian chuyến
đi Việt Nam của Blinken, Phạm Thanh Nghiên, một
cựu tù nhân chính trị và một nhà văn, cuối cùng đã được phép rời khỏi Việt Nam
và tị nạn tại Mỹ cùng với gia đình của mình, rất có thể là một cử chỉ "thiện
chí" từ Đảng Cộng sản Việt Nam với nhân vật quan trọng của chính phủ Mỹ đến
thăm quốc gia này. (Luật sư, nhà bất đồng chính kiến Nguyễn Văn Đài, hiện đang
sống lưu vong tại châu Âu đã có một số phân tích thú vị về vấn đề này trên Voice
of America.)
Một lần nữa, không phải
là chuyện hiếm xảy ra khi Hà Nội cho phép một nhân vật bất đồng chính kiến, được
nhiều người biết đến, rời khỏi quốc gia vào thời điểm khi có một quan chức cấp
cao Mỹ đến thăm. Vào năm 2018, blogger Nguyễn Ngọc Như Quỳnh ("Mẹ Nấm")
được ra tù và tị nạn tại Mỹ không lâu sau chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quốc
phòng Mỹ vào thời điểm đó, ông Jim Mattis.
Ai đó có thể chất vấn về
tính đạo đức của vấn đề này. Không mang quá nhiều tính chất trao đổi cũng như
chư hầu. Vào đêm trước chuyến thăm của quan chức Mỹ, chính phủ Việt Nam thả tự
do cho một tù nhân chính trị hoặc cho phép một nhà bất đồng chính kiến rời khỏi
quốc gia để làm hài lòng một quan chức nước ngoài.
Ai đó có thể nghĩ thật kỳ
quặc nếu một vị bộ trưởng Việt Nam trao cho ông Blinken một giỏ xách đầy tiền
khi đến thăm như một hành động hữu nghị. Nhưng dường như hoàn toàn bình thường
khi trao cho ai đó sự tự do với cùng một lý do.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/bb20/live/60b6fbc0-e188-11ed-8e11-9193a7c6d620.jpg
Bà Phạm Thanh Nghiên cùng chồng và con nhỏ rời Sài
Gòn sang Mỹ hôm 14/04, đúng ngày Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đặt chân tới Hà
Nội
Chắc chắn là một tin tốt
lành khi Phạm Thanh Nghiên và gia đình của cô sẽ có thể sống trong tự do tại Mỹ.
Thế còn các tù nhân chính trị khác thì sao? The 88 Project, một nhóm quan sát,
đưa ra ước tính có
hơn 200 nhà hoạt động hiện đang bị giam giữ tại Việt Nam và 360 người khác có
nguy cơ bị bắt giam.
Ông Blinken đưa ra chỉ một
vài tuyên bố công khai về vấn đề nhân quyền trong chuyến thăm kéo dài ba ngày,
và đây là vấn đề xét về mặt tiêu chuẩn.
"Chúng tôi tôn trọng
quyền của Việt Nam xác lập tương lai theo hệ thống chính trị của mình,"
ông Blinken tuyên bố trong cuộc họp báo tại Hà Nội, một thông điệp hướng đến giới
đảng viên cộng sản, những người nghĩ Washington vẫn đang "tìm cách tiến
hành diễn biến hòa bình" tại Việt Nam.
"Song song đó,"
ông Blinken nói thêm, "chúng tôi tiếp tục nhấn mạnh đến những tiến bộ
trong quyền con người là cần thiết để phát huy toàn bộ tiềm năng của người dân
Việt Nam."
Mặc khác, Washington cũng
nói về nhiều vấn đề đúng đắn khác. Sau khi nhà hoạt động chính trị Nguyễn Lân
Thắng bị kết án sáu năm tù giam vì tội "chống nhà nước" vào ngày
12/04, ngay trước khi ông Blinken đến Việt Nam.
Một người phát ngôn Bộ
Ngoại giao Mỹ nói mối quan hệ hợp tác Mỹ-Việt "chỉ có thể phát huy hết tiềm
năng nếu chính phủ Việt Nam tiến hành các bước đi nghiêm túc để thực thi những
nghĩa vụ và cam kết theo luật pháp quốc tế và cải thiện hồ sơ nhân quyền của
mình."
Các báo
cáo nhân quyền thường niên từ Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động -
Bureau of Democracy, Human Rights, and Labour thuộc Bộ Ngoại giao của Hoa Kỳ nằm
trong số những tài liệu súc tích và mang tính chỉ trích nhất mà quý vị có thể đọc
được.
Mặt khác, Washington có lẽ
sẵn sàng tiến xa trong mong muốn hỗ trợ nhân dân Việt Nam chiến đấu vì tự do.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/4224/live/599f5710-e188-11ed-8e11-9193a7c6d620.jpg
Hôm 12/04, Tòa án Nhân dân Thành phố Hà Nội tuyên
ông Nguyễn Lân Thắng 6 năm tù và 2 năm quản chế
.
Chính trị thực dụng
đối chọi với giá trị?
Trong bối cảnh Việt Nam
cân bằng mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc, thì Washington tiến hành cân bằng
chính sách giữa giá trị và chủ nghĩa hiện thực. Việt Nam là một trong những nền
kinh tế tăng trưởng nhanh nhất và năng động nhất của châu Á, đóng vai trò quan
trọng trong các lợi ích của Mỹ nếu Washington bắt đầu tiến hành quá trình
"tách rời" [decoupling] Trung Quốc.
Mỹ đã nhập khẩu khoảng
127 tỷ USD giá trị hàng hóa của Việt Nam vào năm ngoái. Các công ty của Mỹ đã đầu
tư 2,8 tỷ USD tại Việt Nam tính đến năm 2020. Việt Nam cũng là một trong những
thách thức chính của Trung Quốc trong các nỗ lực bành trướng tại châu Á, đặc biệt
liên quan đến những tuyên bố tranh cãi về chủ quyền trên Biển Đông.
Không phải là lợi ích chiến
lược của Mỹ dành cho Việt Nam khi leo thang căng thẳng với Trung Quốc, nhưng chắc
chắn không phải là lợi ích của Mỹ nếu Hà Nội phục tùng Bắc Kinh, vốn đang muốn
cải thiện quan hệ với Việt Nam.
Trong quyển hồi ký
'Nothing Is Impossible: America's Reconciliation with Vietnam' được ấn bản vào
năm ngoái, cựu Đại sứ Mỹ tại Việt Nam, ông Ted Osius đã đưa ra quan điểm về
cách mà một số người ở Washington nghĩ về tình hình nhân quyền tại Việt Nam.
"Nếu Mỹ một lần nữa
biến nhân quyền là một ưu tiên trong chính sách," ông viết, "thì sau
đó phải sử dụng đòn bẩy mà thương mại mang lại để tạo sự khác biệt tại Việt
Nam. Chúng ta có thể gây ảnh hưởng về nhân quyền ở Việt Nam theo cách thức nào
đó đồng thời cho thấy sự tôn trọng đối với hệ thống chính trị mang tính khác biệt
và khẳng định Việt Nam phải tôn trọng điều quan trọng đối với người Mỹ. Đây sẽ
là một thách thức khó khăn."
Theo ông Osius, dường
như, đòn bẩy thương mại sẽ là một phương pháp hiệu quả nhất để thuyết phục Hà Nội
thay đổi. Nhưng có một giá trị nào đó liên quan đến lập luận này. Khi thương lượng
thỏa thuận thương mại tự do với Việt Nam, Liên minh châu Âu đã ưu tiên vấn đề
quyền lao động, cũng như chính quyền Barack Obama khi thương lượng Hiệp định Đối
tác Xuyên Thái Bình Dương, vốn đã bị cựu Tổng thống Donald Trump hủy bỏ ngay những
ngày đầu tiên nhậm chức.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/b1d1/live/0e26a950-e188-11ed-8df1-d74cbf1089d7.jpg
Trong cuộc họp báo hôm 15/04 tại Hà Nội, ông Blinken
cũng trả lời câu hỏi về nhân quyền. "Đây là cuộc đối thoại mà chúng tôi
thường xuyên cùng tham gia"
Bằng cách sử dụng đòn bẩy
thương mại, như ông Osius đề nghị, xét mặt chiến thuật, Hà Nội bị buộc cho phép
điều gì đó như công đoàn hoạt động, mặc dù chúng ta có thể tranh luận liệu Đảng
Cộng sản Việt Nam có bị mắc kẹt trong bất kỳ lời hứa nào trên mặt trận này. Tự
do tôn giáo có thể là một lĩnh vực khác.
Nhưng có vấn đề ở đây.
Tình hình nhân quyền tại
Việt Nam đã diễn biến xấu đi cùng lúc với tỷ trọng thương mại với Phương Tây
gia tăng (và thật sự trong khi đó, Mỹ đã sử dụng một khả năng lớn hơn để nâng
đòn bẩy thương mại nhằm đổi lại những tiến bộ về nhân quyền.)
Hơn nữa, Mỹ sẽ không cắt
đầu tư hoặc thương mại khi thấy Việt Nam là một lựa chọn nhằm "tách rời"
[decoupling] Trung Quốc. Những nỗ lực nhằm khiến thương mại mang tính chất đổi
chác sẽ suy yếu khi Hà Nội biết rằng Mỹ sẽ không trì hoãn cố gắng cải thiện mối
quan hệ để nâng lên tầm "đối tác chiến lược" khi Washington đang quyết
tâm đối đầu Bắc Kinh trong cuộc cạnh tranh về tầm ảnh hưởng.
Sự lựa chọn thương mại (củ
cà rốt) và các lệnh trừng phạt (cây gậy).
Đã có những lời kêu gọi từ
giới lập pháp của Mỹ về việc phải trừng phạt quan chức Việt Nam theo Đạo luật
Global Magnitsky về vi phạm nhân quyền. Nhưng ai ở Washington sẽ đứng ra trừng
phạt? Trừng phạt những quan chức cấp thấp trong bộ máy của Đảng Cộng sản vì tội
lỗi của những lãnh đạo cấp cao hơn của họ sẽ là một cử chỉ vô nghĩa, chỉ mang lại
bất lợi cho Mỹ.
Một số quan chức hàng đầu
trong Bộ Công an quyền lực của Việt Nam, những người đã tham gia vào quá trình
lên kế hoạch bắt cóc và dẫn độ Trịnh Xuân Thanh từ Đức vào năm 2017, tên của những
người này xuất hiện trong văn bản tòa án ở Berlin hồi tháng Giêng năm nay, dường
như có vẻ là đối tượng đáng chịu những lệnh trừng phạt như vậy. Nhưng không có
khả năng có các các lệnh trừng phạt của Washington nhằm vào các quan chức cấp
cao trong bộ máy an ninh, trụ cột của chế độ cộng sản.
Xét về tính chất nền tảng,
điều ông Osius nói có nghĩa "gây ảnh hưởng đến tình hình nhân quyền ở Việt
Nam theo cách nào đó", và điều mà ông Blinken nghĩ về "một tiến bộ
tương lai trong vấn đề nhân quyền" sẽ thật sự ra sao? Điều đó có nghĩa Việt
Nam sẽ thả thêm một số lượng tù nhân chính trị và quay trở lại kỷ nguyên trước
Đại hội Đảng lần thứ 12, thời gian có ít người bị bỏ tù, hoặc hiệu chỉnh toàn
diện Bộ Luật Hình sự và thực hiện một hệ thống quản trị dựa trên luật pháp?
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/727a/live/8f9bd5f0-e188-11ed-8df1-d74cbf1089d7.jpg
Ngoại trưởng Mỹ Blinken trong cuộc gặp với Tổng Bí
thư Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội vào ngày 15/04
Cần phải cân nhắc liệu
người Mỹ có dụng ý gì với cụm từ "pháp quyền" hoặc "quyền biểu đạt
tự do trên mạng" (một yêu cầu từ Đạo Luật Nhân quyền Việt Nam năm 2021 do
Quốc hội đề xuất) có thể tồn tại trong một nhà nước độc đảng? Nếu không thể tồn
tại (và đúng trong trường hợp này) và nếu Washington tôn trọng "quyền định
hình một tương lai theo hệ thống chính trị của mình" (như ông Blinken phát
biểu) thì việc giải thích lý do tại sao chính sách của Mỹ hiện nay như vậy đang
rơi vào thế bế tắc.
Mỹ không thể giải quyết
những nguyên nhân cốt lõi trong vấn đề vi phạm nhân quyền ở Việt Nam mà không
khiến những lợi ích chiến lược cốt lõi của nước Mỹ gặp rủi ro hoặc không lên án
mạnh mẽ hệ thống cộng sản.
Bất kỳ tiến bộ nào sẽ
mang tính chất rời rạc và vô tác dụng nếu Mỹ không gây áp lực lên chính quyền cộng
sản bãi bỏ Điều 117 trong Bộ luật hình sự (về tội tuyên truyền chống nhà nước)
hoặc Điều 331 ("lợi dụng các quyền tự do dân chủ để xâm phạm những lợi ích
của nhà nước, quyền chính đáng và lợi ích của tổ chức và/hoặc công dân.")
Bất kỳ tiến triển pháp lý
nào về quyền lao động và tôn giáo cũng mang tính chất thương lượng nếu những
lĩnh vực khác trong luật pháp, mà giới chức Mỹ không muốn nhắc, lại không bị đụng
chạm đến.
-------------------------
Bài viết thể hiện
quan điểm riêng của David Hutt, nhà nghiên cứu từ Central European Institute of
Asian Studies (CEIAS) và cây bút cho trang The Diplomat. Là nhà báo, ông David
viết về chính trị Việt Nam cho một số cơ quan báo chí từ năm 2014 đến nay. Tài
khoản Twitter của ông là @davidhuttjourno.
.
TIN LIÊN
QUAN
Dư âm chuyến thăm của
ông Blinken và những mong đợi Mỹ - Việt
19 tháng 4 năm 2023
·
HRW trách Mỹ 've vãn VN
nhưng chỉ nói suông về nhân quyền' khi Ngoại trưởng Blinken thăm Hà Nội
13 tháng 4 năm 2023
·
Nhà hoạt động Phạm Thanh
Nghiên kể về hành trình sang Mỹ tỵ nạn
18 tháng 4 năm 2023
·
Quan
hệ Việt-Mỹ sẽ có chuyển biến trong 'vài tuần, vài tháng' tới?
Ông
Nguyễn Lân Thắng bị tuyên 6 năm tù, 2 năm quản chế
Báo
Trung Quốc khen Việt Nam ‘chỉ chọn chính nghĩa’ trong quan hệ với Mỹ
No comments:
Post a Comment