Phan Nguyên, biên
dịch
16/02/2022
https://nghiencuuquocte.org/2022/02/16/phan-lan-hoa-la-gi/
Cuộc khủng hoảng Ukraine đã khiến các quan chức
phương Tây tuyệt vọng tìm kiếm một giải pháp ngoại giao để ngăn chặn một cuộc
xâm lược của Nga. Trên đường tới cuộc gặp với Tổng thống Nga, Vladimir Putin, tại
Moscow, tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã được hỏi về một giải pháp khả dĩ:
“Phần Lan hóa”, ám chỉ tình trạng trung lập chính thức của Phần Lan trong thời
kỳ Chiến tranh Lạnh. Ông Macron thừa nhận đó là “một mô hình đang được cân nhắc”,
nhưng ông khẳng định các nhà ngoại giao sẽ phải tìm ra một cái gì đó mới. Tin tức
này đã làm dấy lên sự giận dữ ở cả Ukraine lẫn Phần Lan, nơi mà ký ức về trải
nghiệm này không hề dễ chịu. Trên thực tế, “Phần Lan hóa” hoạt động như thế nào
và tình trạng tương tự có thể được áp dụng cho Ukraine ra sao?
https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2022/02/Finland.jpg
Bản đồ Phần Lan
& các nước Bắc Âu
Khi châu Âu dần chia thành hai khối đối lập do
Mỹ và Liên Xô dẫn đầu vào buổi bình minh của Chiến tranh Lạnh, Phần Lan có một
vị thế đặc biệt. Mặc dù chống lại một cuộc xâm lược toàn diện của Liên Xô trong
Chiến tranh thế giới lần thứ hai, nước này đã buộc phải nhượng lại những vùng
lãnh thổ rộng lớn, chi trả bồi thường và cho hợp pháp hóa Đảng Cộng sản Phần
Lan. Trong thời kỳ ngay sau chiến tranh, đất nước này có ít mối liên hệ với
phương Tây và bị người láng giềng khổng lồ ở phía đông đe dọa. Một hiệp ước được
ký với Liên Xô năm 1948 đã trở thành cơ sở cho chính sách “Phần Lan hóa”. Phần
Lan sẽ được duy trì chủ quyền của mình nhưng phải giữ vị trí trung lập trong cuộc
cạnh tranh giữa hai siêu cường, không tham gia NATO lẫn Hiệp ước Warsaw.
Trên thực tế, cái giá phải trả cho nền độc lập
của Phần Lan là Liên Xô sẽ có ảnh hưởng đáng kể đến nền chính trị của nước này.
Urho Kekkonen, tổng thống Phần Lan trong phần lớn thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đã
coi tình hữu nghị với Liên Xô là hòn đá tảng trong thời gian ông cầm quyền và
biến vai trò được cho là không thể thiếu của ông trong việc bảo vệ mối quan hệ
với Điện Kremlin thành một lợi thế chính trị. Ông thường xuyên vượt quá thẩm
quyền hiến định của mình, thiết lập các mạng lưới cá nhân tham nhũng và từ chối
bổ nhiệm những người mà giới lãnh đạo Liên Xô không chấp nhận vào các chức vụ
quan trọng. Đảng bảo thủ chính, đảng Liên minh Quốc gia, bị loại khỏi các chính
phủ liên minh, mặc dù đã giành được số ghế quốc hội nhiều thứ hai hoặc thứ ba
trong năm cuộc bầu cử từ năm 1966 đến năm 1987. Truyền thông Phần Lan thường
xuyên phải tự kiểm duyệt khi nói về các nội dung được coi là mang tính chỉ
trích Liên Xô. Tammi, một nhà xuất bản, đã phải chịu khuất phục trước áp lực
vào năm 1974 và không phát hành bản dịch tiếng Phần Lan của cuốn “Quần đảo ngục
tù” (The Gulag Archipelago), một cuốn tiểu thuyết của nhà bất đồng chính kiến hàng đầu Liên Xô, Alexander Solzhenitsyn, mặc dù cuốn
sách cuối cùng cũng đã được xuất bản ở Phần Lan vài năm sau đó.
https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2022/02/NATO-map.jpg
Bản đồ các nước thành viên NATO. Nguồn: The
Economist.
Sự trung lập cũng không giúp Phần Lan tránh khỏi
ảnh hưởng của Liên Xô về mặt chính sách đối ngoại. Để xoa dịu Liên Xô sau khi
nước này ký một thỏa thuận vào năm 1972 với Cộng đồng Kinh tế Châu Âu, tiền
thân của Liên minh Châu Âu, Phần Lan đã phải tham gia Comecon (Hội đồng Tương
trợ Kinh tế), một khối do Liên Xô lãnh đạo, với tư cách là quan sát viên vào
năm 1973. Các nhà lãnh đạo Phần Lan đã cố gắng kiềm chế không chỉ trích công
khai chính sách đối nội và đối ngoại của Liên Xô, ngay cả khi Liên Xô can thiệp
quân sự vào Hungary năm 1956, Tiệp Khắc năm 1968 và Afghanistan năm 1979.
Bất chấp những hạn chế này, Phần Lan đã phát
triển rực rỡ. Nước này duy trì khả năng phòng thủ mạnh mẽ và vẫn là một nền dân
chủ tự do. Khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nước này đã có thể theo đuổi một
chính sách đối ngoại độc lập thực sự. Năm 1994, Phần Lan tham gia Đối tác vì
Hòa bình của NATO, một chương trình hợp tác quốc phòng không dẫn đến tư cách
thành viên đầy đủ, và vào năm 1995, nước này trở thành thành viên của Liên minh
Châu Âu. Ngày nay, lập trường hiếu chiến của Nga ở Ukraine đã khiến các nhà
lãnh đạo Phần Lan phải xem xét các mối quan hệ thậm chí gần gũi hơn nữa với
phương Tây. Vào tháng 12 năm 2021, họ đã chọn mua F-35 do Mỹ sản xuất làm thế hệ
máy bay chiến đấu tiếp theo của mình, trong khi Sauli Niinisto, Tổng thống Phần
Lan, nhắc lại rằng Phần Lan được tự do lựa chọn liên kết quân sự của mình, và
điều đó bao gồm cả lựa chọn gia nhập NATO.
Đối với những người Ukraine đang lo lắng cân
nhắc về số phận của họ, “Phần Lan hóa” có vẻ không hấp dẫn. Mục tiêu chính của
Putin đối với Ukraine, cũng như với Phần Lan trước đây, là ngăn nước này không
bao giờ được gia nhập NATO. Các yêu cầu khác của Putin cũng sẽ hạn chế chủ quyền
của Ukraine, điều mà Macron và các lãnh đạo phương Tây khác cho là lằn ranh đỏ.
Việc thực hiện các nghị định thư Minsk, vốn kêu gọi Ukraine phân cấp quyền lực
cho các khu vực do phiến quân thân Nga nắm giữ ở miền đông Ukraine, có thể giúp
Moscow tham gia trực tiếp vào chính trường Ukraine thông qua các nhân vật ủy
nhiệm của họ ở đó. Mặc dù Ukraine đang nhận được sự hỗ trợ đáng kể về ngoại
giao và vật chất từ phương Tây, nhưng theo nhiều cách khác nhau, vị thế của Ukraine yếu hơn so với Phần
Lan vào thời kỳ đầu Chiến tranh Lạnh. Nền kinh tế và chính trị của nó đang rối
loạn chức năng, và các lực lượng Nga cũng như lực lượng ủy nhiệm của họ đã chiếm
đóng lãnh thổ Ukraine ở Crimea và Donbas. “Phần Lan hóa” có thể cho phép
Ukraine tránh được một cuộc xâm lược, nhưng nước này sẽ nằm trong sự kìm kẹp của
Moscow.
------------------
30/11/1939: Liên Xô tấn công Phần Lan
Nguồn: USSR attacks Finland, History.com Biên
dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp Vào ngày này năm 1939, Hồng
quân đã vượt biên giới Liên Xô-Phần Lan với 465.000 lính và 1.000 máy bay.
Helsinki bị không kích, và 61 người Phần Lan đã bị thiệt mạng, khiến người Phần
Lan … Continue reading
No comments:
Post a Comment