Đã
đến lúc Việt Nam đẩy mạnh cải cách theo CPTPP
Nguyễn
Anh Dương - EAST
ASIA FORUM
Đỗ Đặng Nhật Huy, biên dịch
21/01/2022
http://nghiencuuquocte.org/2022/01/21/da-den-luc-viet-nam-day-manh-cai-cach-theo-cptpp/
Sau nhiều năm thương thảo, Việt Nam đã khép
lại đàm phán Hiệp định Thương mại Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) vào năm
2015. Sau khi Mỹ rút khỏi hiệp định, Việt Nam đã cùng với các thành viên khác
hồi sinh lại hiệp định dưới tên gọi mới, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến
bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Bản thân Việt Nam là thành viên thứ bảy phê
chuẩn hiệp định này.
Thái độ nhiệt tình của Việt Nam đối với
CPTPP chủ yếu là vì Việt Nam muốn thúc đẩy cải cách bằng cách gây áp lực
từ bên ngoài lên các nhóm lợi ích trong nước, một cách tiếp cận mà Việt Nam
đã áp dụng kể từ năm 1986. Quãng đường dài từ đàm phán đến phê chuẩn đã cho
phép Việt Nam xây dựng năng lực thể chế trong một số lĩnh vực, bao gồm luồng dữ
liệu, doanh nghiệp nhà nước và quyền sở hữu trí tuệ.
Các quy định của Việt Nam về luồng dữ liệu
xuyên biên giới hầu như không thay đổi nhiều kể từ khi CPTPP có hiệu lực năm
2019, dù cộng đồng doanh nghiệp kêu gọi cải cách. Các bên tham gia hiệp định
đã cho Việt Nam 5 năm để sửa đổi những quy định về địa phương hóa dữ liệu [tức
yêu cầu đặt máy chủ lưu trữ dữ liệu người dùng tại Việt Nam – NBT] nghiêm ngặt
trong Luật An ninh Mạng năm 2018, điều không phù hợp với các quy định thương
mại điện tử của CPTPP. Dù vẫn chưa công bố bất kỳ thay đổi pháp lý nào, nhưng
trên thực tế Việt Nam không kiểm soát dữ liệu quá gắt gao như bề ngoài. Năm
2019, Việt Nam xếp thứ 7 toàn cầu về di chuyển dữ liệu xuyên biên giới.
Cải cách doanh nghiệp nhà nước cũng chưa đạt
nhiều tiến bộ kể từ năm 2019. Việt Nam đã lên kế hoạch cổ phần hóa 127 doanh
nghiệp nhà nước trong giai đoạn 2017–2020, nhưng đến nay vẫn còn 54 doanh
nghiệp chưa hoàn thành mục tiêu. Kết quả cho thấy các doanh nghiệp đã
cổ phần hóa có cải thiện hiệu quả kinh doanh, mặc dù trên tổng thể
toàn bộ khối doanh nghiệp nhà nước không có nhiều cải thiện.
Trong khi đó, các thay đổi đối với chế độ bảo
hộ quyền sở hữu trí tuệ của Việt Nam diễn ra nhanh chóng hơn. Năm 2019, Việt
Nam đã sửa đổi luật sở hữu trí tuệ để tuân thủ các cam kết theo lộ trình được
CPTPP đề ra. Việt Nam hiện đã hoàn thành các cam kết về đơn đăng ký sáng chế,
chỉ dẫn địa lý, cũng như các biện pháp thực thi và hải quan.
Dù CPTPP chỉ yêu cầu thiết lập hệ thống nhãn
hiệu điện tử, Việt Nam đã đi xa hơn và cho phép mọi loại quyền sở hữu trí tuệ
được đăng ký trên hệ thống này. Việt Nam cũng đã soạn thảo các sửa đổi pháp lý
bổ sung trình Quốc hội thông qua trong năm 2022 nhằm giải quyết các vấn đề còn
tồn tại liên quan đến các cam kết về sở hữu trí tuệ theo CPTPP.
Trong nội bộ Việt Nam cũng đã có tranh luận
về việc nên cải cách theo CPTPP ở tốc độ ra sao. Một số chuyên gia về hội
nhập kinh tế kêu gọi đáp ứng các cam kết CPTPP nhanh và triệt để hơn, theo
tiếp cận cải cách đơn phương. Nhưng việc Mỹ rút khỏi TPP dưới thời cựu Tổng
thống Donald Trump và quan điểm thiếu nhiệt tình của chính quyền Biden
trong việc tái gia nhập hiệp định khiến lựa chọn này không còn quá hấp
dẫn.
Việc Trung Quốc xin gia nhập CPTPP vào tháng 9
năm 2021 đã làm dấy lên cuộc tranh luận liệu Việt Nam có nên nghiêm túc
hơn với CPTPP, và liệu đây có phải là một động lực khác khiến Việt Nam cần đẩy
nhanh cải cách hay không. Một số chuyên gia cho rằng Trung Quốc có thể đáp
ứng các tiêu chuẩn CPTPP nếu họ đàm phán được những miễn trừ mà Việt Nam
được hưởng. Tuy nhiên, nếu Việt Nam mạnh tay hơn trong cải cách doanh nghiệp
nhà nước cho đến nay thì có lẽ Việt Nam đã không bị xem là một trường hợp
được hưởng các ưu tiên trong điều kiện gia nhập hiệp định.
Tương tự, đối với luồng dữ liệu, Trung Quốc
hoàn toàn có thể hướng đến những miễn trừ Việt Nam được hưởng trong
CPTPP. Việc Trung Quốc xin gia nhập Hiệp định Đối tác Kinh tế Kỹ thuật số giữa
Singapore, Chile và New Zealand cũng là một yếu tố khác cần được xem xét. Nếu
Việt Nam có thể nhanh chóng cải thiện quy định trong nước nhằm tạo điều kiện
thuận lợi cho các luồng dữ liệu xuyên biên giới, ít nhất là phù hợp với cam kết
của CPTPP, thì Việt Nam có thể giúp CPTPP duy trì được tiêu chuẩn cao và hiện
thực hóa mục tiêu đóng góp cho quá trình soạn thảo các quy tắc thương mại
toàn cầu.
Trong khi đó, thực hiện các cam kết còn lại về
sở hữu trí tuệ trong CPTPP là một nhiệm vụ phức tạp cho các cơ quan quản lý Việt
Nam.
Việc sửa đổi các quy định sở hữu trí tuệ cho
phù hợp với cam kết CPTPP sẽ giúp Việt Nam có dư địa để tùy chỉnh việc thực
thi các quy tắc ở trong nước và thậm chí có thể góp phần định hình các quy tắc
mới trong các cuộc đàm phán thương mại tương lai. Nhưng do các cam kết sở hữu
trí tuệ được thực hiện theo lộ trình theo từng giai đoạn nhất định, một loạt
các sửa đổi đối với luật sở hữu trí tuệ của Việt Nam theo thời gian có thể chỉ
làm tăng tính biến động, thay vì khả năng thích ứng, của các quy định này. Việt
Nam có thể cần một cách tiếp cận cụ thể hơn đối với chính sách sở hữu trí tuệ,
đặc biệt nếu xét việc hồi năm 2019, Việt Nam chỉ đứng thứ 19 trong các nền
kinh tế APEC về khả năng thích ứng của khung pháp lý trong việc phục vụ các mô
hình kinh doanh kỹ thuật số.
Đối với Việt Nam, CPTPP cho đến nay vẫn chưa
đáp ứng được kỳ vọng về thúc đẩy các cải cách khó liên quan đến doanh nghiệp
nhà nước, quyền sở hữu trí tuệ hay luồng dữ liệu. Thay vì phân tâm vào các
chi tiết vụn vặt về kinh tế và địa chính trị trong quá trình tiến hành,
Việt Nam nên lưu ý rằng các cải cách này phù hợp với lợi ích quốc gia về lâu
dài và vì vậy không nên ngần ngại trong việc thực thi chúng.
-----------------
Nguyễn Anh Dương là Trưởng ban Nghiên cứu Tổng
hợp tại Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), Việt Nam.
.
NGUỒN :
Time
for Vietnam to get cracking on CPTPP reforms
Nguyen
Anh Duong, Central Institute for Economic Management
13 January 2022
No comments:
Post a Comment