Một
người lãnh đạo với kế hoạch xoay chuyển Việt Nam
Cù
Tuấn biên dịch bài của The Economist
Tóm
tắt:
Lãnh đạo cứng rắn của Đảng Cộng sản Việt Nam đang phải cứu vãn một câu chuyện
thành công vĩ đại của Châu Á.
Năm
mươi năm trước, những người Mỹ cuối cùng đã được sơ tán khỏi Sài Gòn, để lại một
đất nước bị chiến tranh tàn phá và nghèo đói. Ngày nay, Sài Gòn, được đổi tên
thành Thành phố Hồ Chí Minh, là một đô thị với hơn 9 triệu người, chen chúc những
tòa nhà chọc trời và các thương hiệu hào nhoáng. Bạn có thể nghĩ rằng đây là thời
điểm để ăn mừng chiến thắng của Việt Nam: xóa bỏ tình trạng đói nghèo nghiêm trọng;
xếp hạng là một trong mười quốc gia xuất khẩu hàng đầu sang Mỹ; với vai trò là
trung tâm sản xuất cho các công ty như Apple và Samsung. Trên thực tế, Việt Nam
đang gặp khó khăn. Để tránh điều đó - và cho thấy liệu các nền kinh tế mới nổi
có thể vẫn tham gia vào thế giới phát triển hay không - Việt Nam sẽ cần phải tạo
ra một phép màu thứ hai. Việt Nam phải tìm ra những cách mới để làm giàu bất chấp
chiến tranh thương mại và người lãnh đạo cứng rắn nắm trách nhiệm cần phải biến
mình thành một nhà cải cách.
Người
đàn ông đó, Tô Lâm, không hẳn là một Margaret Thatcher. Ông đã nổi lên trở
thành thủ lĩnh của Đảng Cộng sản Việt Nam từ vị trí Bộ trưởng Bộ Công an vào
năm ngoái sau một cuộc đấu tranh giành quyền lực. Tuy nhiên, ông đã nhận ra rằng
công thức của Việt Nam sắp không còn hiệu quả nữa. Nó được tạo ra vào những năm
1980 trong lần cải cách Đổi mới, mà đã mở cửa nền kinh tế cho kinh doanh thương
mại và các công ty tư nhân. Những thay đổi này, cùng với lao động giá rẻ và sự ổn
định chính trị, đã biến Việt Nam thành một lựa chọn thay thế cho Trung Quốc. Quốc
gia này đã thu hút 230 tỷ đô la đầu tư đa quốc gia và trở thành một quốc gia
chuyên lắp ráp đồ điện tử. Các công ty Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và phương
Tây đều đang điều hành các nhà máy tại đây. Trong thập niên qua, Việt Nam đã
tăng trưởng với tốc độ kép hàng năm là 6%, nhanh hơn Ấn Độ và Trung Quốc.
Vấn
đề cấp bách là chiến tranh thương mại. Việt Nam xuất khẩu giỏi đến nỗi nước này
có thặng dư thương mại lớn thứ năm với Mỹ. Mối đe dọa của mức thuế 46% của Tổng
thống Mỹ Donald Trump có thể được đàm phán giảm xuống: Việt Nam đã khéo léo đưa
ra cho chính quyền Mỹ một túi quà để làm hài lòng Tổng thống Trump và các đồng
minh của ông, bao gồm một thỏa thuận cho SpaceX và việc mua máy bay Boeing. Vào
ngày 21 tháng 5, Eric Trump, con trai của Tổng thống Mỹ, đã khởi công một khu
nghỉ dưỡng của Trump Organization tại Việt Nam mà ông cho biết là sẽ "làm
mọi người kinh ngạc".
Nhưng
ngay với cả một mức thuế suất đã giảm bớt, nó cũng vẫn sẽ là cơn ác mộng đối với
Việt Nam. Quốc gia này đã mất đi sức cạnh tranh khi tiền lương của công nhân ở
các nhà máy tăng cao hơn Ấn Độ, Indonesia và Thái Lan. Và nếu như cái giá của
thỏa thuận là Mỹ sẽ gây sức ép buộc Việt Nam dọn dẹp nền kinh tế nước này, tách
Việt Nam khỏi các nguồn đầu vào, công nghệ và vốn của Trung Quốc, thì kết quả sẽ
là việc đảo lộn các hành động cân bằng địa chính trị tinh tế mà Việt Nam đã từng
thực hiện rất tốt. Giống như nhiều quốc gia châu Á khác, Việt Nam luôn muốn đi
hai hàng giữa một nước Mỹ vốn không đáng tin cậy và một Trung Quốc thường xuyên
thích bắt nạt. Mặc dù Trung Quốc cũng là một quốc gia cộng sản, nhưng từ lâu đã
là đối thủ và hiện đang tranh chấp với các yêu sách của Việt Nam đối với vùng
biển ven bờ và các đảo san hô. Cuộc khủng hoảng thương mại và địa chính trị
đang diễn ra, trong khi dân số Việt Nam đang già đi và trong bối cảnh tác hại
môi trường ngày càng gia tăng, từ tình trạng đất bề mặt mỏng đi ở Đồng bằng
sông Cửu Long đến không khí ngột ngạt vì khói bụi.
Ông
Tô Lâm đã từng tạo dựng tên tuổi của mình bằng cách chỉ đạo một cuộc thanh trừng
tham nhũng được gọi là "đốt lò". Bây giờ ông sẽ phải đưa vào lò đốt
các mô hình kinh tế cũ của Việt Nam. Ông đã đặt kỳ vọng lên cao ngất ngưởng khi
tuyên bố "kỷ nguyên vươn mình của quốc gia" và đặt mục tiêu tăng trưởng
hai chữ số vào năm 2030. Ông cũng đã đưa ra những thông báo hào nhoáng, bao gồm
việc tăng gấp bốn lần ngân sách khoa học và công nghệ và đặt mục tiêu kiếm được
100 tỷ đô la một năm từ bán dẫn vào năm 2050. Nhưng để tránh trì trệ, ông Tô
Lâm cần phải tiến xa hơn, khi đối mặt với những vấn đề cố hữu mà các nước đang
phát triển khác cũng phải đối mặt khi chiến lược xuất khẩu để làm giàu đã trở
nên khó khăn hơn.
Phép
màu tăng trưởng của Việt Nam tập trung xung quanh một vài ốc đảo của việc hiện
đại hóa. Các công ty đa quốc gia lớn đang điều hành các nhà máy khổng lồ để xuất
khẩu, và sử dụng lao động địa phương tại nước này. Nhưng họ chủ yếu mua nguyên
vật liệu và bán thành phẩm ở nước ngoài và tạo ra ít tác động lan tỏa cho phần
còn lại của nền kinh tế. Đây là lý do tại sao Việt Nam không thể tăng tỷ trọng
trong nước của hàng hóa xuất khẩu. Một số ít tập đoàn có các mối quan hệ trong
hệ thống chính trị Việt Nam đang thống trị các ngành bất động sản và ngân hàng,
và các ngành công nghiệp khác. Chưa có công ty Việt Nam nào có khả năng cạnh
tranh toàn cầu, bao gồm cả VinFast, công ty của Việt Nam đang thua lỗ dù muốn bắt
chước Tesla, và cũng là một phần của Vingroup - tập đoàn lớn nhất nước này.
Trong khi đó, các doanh nghiệp nhà nước với quản lý vụng về vẫn đang điều hành
các ngành công nghiệp từ năng lượng đến viễn thông.
Để
lan tỏa sự thịnh vượng, ông Tô Lâm cần phải san bằng sân chơi cho các công ty
nhỏ hơn và những công ty mới tham gia. Điều đó có nghĩa là phải xóa bỏ chế độ cấp
giấy phép gây phiền hà và cho phép tín dụng chảy vào các công ty nhỏ bằng cách
cải tổ tận gốc ngành ngân hàng vốn dễ bị tham nhũng. Một điều luật đã được ban
hành trong tháng này, mà sẽ bãi bỏ thuế đối với các công ty hộ gia đình và tăng
cường bảo vệ pháp lý cho các doanh nhân. Đó là một bước đi đúng hướng, nhưng
ông Tô Lâm cũng cần giải phóng các trường đại học để các ý tưởng tuôn chảy dễ
dàng hơn và các sáng kiến được phát
triển mạnh mẽ.
Đây
là lúc rủi ro bắt đầu xuất hiện. Người dân Việt Nam chắc chắn sẽ được hưởng lợi
từ một hệ thống chính trị tự do hơn. Nhưng mặc dù điều đó cũng có thể giúp kinh
tế phát triển, Trung Quốc đã cho thấy rằng tự do chính trị có thể không cần thiết
- ít nhất là không phải ngay lập tức. Điều quan trọng là cần phải đối mặt với
những nhóm lợi ích lớn đang chiếm hữu các nguồn tài nguyên khan hiếm. Một khởi
đầu tốt sẽ là việc buộc các nhà tài phiệt phải cạnh tranh ở tầm quốc tế hoặc
ngưng sự hỗ trợ của nhà nước đối với họ, như Hàn Quốc đã làm với các tập đoàn
tài phiệt của mình. Các tập đoàn này thường được những người thân cận và bạn bè
trong bộ máy nhà nước và Đảng Cộng sản bảo vệ. Điều đáng khích lệ là ông Tô Lâm
đã bắt đầu tinh giản bộ máy nhà nước, mặc dù có nhiều rủi ro, bao gồm cả việc
sa thải 100.000 công chức. Ông cũng đang giảm một nửa số tỉnh trong một quốc
gia, mà các phe phái có quyền lực trong đảng được các tỉnh thành tài trợ. Và
ông đang bãi bỏ một số bộ ngành. Tất cả những điều này sẽ hiện đại hóa bộ máy
hành chính, nhưng đó cũng là một cách tuyệt vời để tạo ra các kẻ thù.
1.
Thế tiến thoái lưỡng nan của nhà độc tài
Mối
nguy hiểm là, giống như Tập Cận Bình ở Trung Quốc, ông Tô Lâm đang tập trung
quyền lực để đổi mới hệ thống—nhưng trong quá trình đó, ông lại duy trì một nền
văn hóa dựa trên sự sợ hãi và tuân phục. Việc này sẽ làm suy yếu các cải cách của
chính ông. Nếu ông Tô Lâm thất bại, Việt Nam sẽ trở thành một trung tâm sản xuất
có giá trị gia tăng thấp mà đã bỏ lỡ thời cơ. Nhưng nếu ông thành công, đây sẽ
là một cuộc đổi mới thứ hai đưa 100 triệu người Việt Nam vào thế giới phát triển,
tạo ra một động lực tăng trưởng khác của châu Á và khiến Việt Nam ít có khả
năng rơi vào phạm vi ảnh hưởng của Trung Quốc. Đây là cơ hội cuối cùng tốt nhất
để Việt Nam trở nên giàu có trước khi già đi. Số phận của Việt Nam nằm trong
tay ông Tô Lâm, một nhà cải cách ít có khả năng thành công nhất nhưng lại sẽ tạo
ra nhiều ảnh hưởng đáng kể nhất của châu Á.
#ToLam
#VietnamEconomy
#kinhtevietnam
#PoliticalAnalysis
#phantichchinhtri
#EconomicAnalysis
#phantichkinhte
#USChinaTradeWar
#chientranhthuongmai
#chientranhthuongmaiMyTrung
#TrumpTariffs
#trumptariffimpact
#trumptariffpause
#trumptariffs2025
#USVietnamRelations
#quanhevietmy
HÌNH
:
https://www.facebook.com/photo?fbid=122215877144323532&set=a.122095297286323532
THE
MAN WITH A PLAN FOR VIETNAM
No comments:
Post a Comment