Nguyễn Tường Bách
28/07/2018
Ngày hè tại Đức thường rất nóng, năm nay nóng
hơn
Michael
hay Mesut
Michael là một cái tên con trai thường thấy tại Đức,
nhưng Mesut thì hiếm. Trong một hội bóng đá Đức với vài chục người thế nào
người ta cũng tìm ra những thiếu niên tên gọi Michael hay những tên cùng vần
như Matthias, Markus. Giày vớ gọn gàng, tuân lời huấn luyện, họ ráo riết tập
dợt, mơ một ngày huy hoàng. Các cầu thủ trẻ đó mơ được đá trong một đội cầu
trong Bundesliga. Có cả giấc mơ lớn hơn, mong được trở thành cầu
thủ quốc gia Đức, mang trên ngực bốn ngôi sao. Có giấc mơ vĩ đại hơn nữa, được
các đội cầu quốc tế o bế mua với giá hàng chục triệu, lương tính hàng tuần chứ
không phải hàng tháng, thu nhập tính hàng phút chứ không hàng năm, như chàng
cầu thủ nọ xứ Portugal. Cỡ như Michael Ballack hẳn phải xuất hiện vài người nữa
chứ!
Nhưng thời thế đổi thay! Xứ Đức cũng có vài cầu thủ
xuất sắc mang dòng máu Đức thuần chủng, đang chơi cho Paris, Turin hay Real
Madrid. Thế nhưng chàng trai Đức được hâm mộ nhất trong làng bóng đá quốc tế
lại là một người gốc Thổ Nhĩ Kỳ. Người Đức ngỡ ngàng, có kẻ nghiến răng, thấy
chàng chỉ đứng thứ tư sau Ronaldo, Messi và Neymar, nếu tính số lượng của người
tâm phục khẩu phục theo chàng trên các trang mạng xã hội. Cầu thủ Đức chính
thống và thuyết phục nhất trong trận World Cup vừa qua là Toni Kroos thì đứng
sau chàng xa. Có người đi du lịch tận bên kia địa cầu, đến xứ Indonesia, khi
nói mình là người Đức thì được một nông phu vô danh nào đó đáp lại “Ah,
Germany, Özil”. Xếp sau Özil là Helmut Kohl hay bà Thủ Tướng Merkel về độ tiếng
tăm và quan trọng.
Mesut là tên do cha mẹ đặt cho chàng trai mang họ
Özil. Anh “chỉ là” một người Thổ, sinh ra tại Đức trong một gia đình không lấy
gì làm khá giả, ham mê bóng đá từ nhỏ. Nghe tên Mesut người ta biết ngay là
người Thổ, không sao so sánh được với một Michael tóc vàng mắt xanh. Hãy nghe
tự sự của Mesut: “tôi cảm nhận rằng, hễ mang tên Matthias hay Markus hay
Michael, dù cho họ không bao giờ hay hơn tôi, họ cũng được ưu thế hơn. Hay
người ta không nhận tôi vì tên của tôi, hay họ không ưa tên Mesut, vì tôi là
người nước ngoài? Tôi cảm nhận thế”. Elgert, huấn luyện viên ngày xưa của Özil
cho rằng, đời anh đã “quen bị chối từ”. Ông ta có lý, quả thực người Thổ hay bị
chối từ tại Đức.
Nhưng Mesut Özil ngày nay hết bị chối từ. Anh là một
cầu thủ trung vệ tấn công thuộc loại hay nhất trên đẳng cấp quốc tế. Tài của
anh nằm ở chỗ “châm” bóng cho đồng đội làm bàn. Số lượng chuyền bóng tài tình
để sinh bàn thắng của anh lên đến trên 40 quả, chúng cần một đầu óc bất ngờ và
sáng tạo trong sự di chuyển thần tốc và liên tục của hai phía. Nhiều người sính
dùng chữ to tát gọi anh là “thiên tài”.
Lên đỉnh vinh quang nhưng xưa nay Özil có một bề
ngoài rất khác. Anh thuộc loại mảnh mai trong giới cầu thủ bóng đá, cặp mắt to
và luôn mang một chút buồn bã. Anh ôn hòa, ít cãi trọng tài, tinh thần đồng đội
cao, ngại phát biểu, thậm chí rụt rè. Có lẽ anh được nhiều người yêu thích là ở
chỗ đó. Nhưng người Đức có kẻ ghét anh vì anh là Mesut chứ không phải Michael.
Họ săm soi thấy anh không chịu hát quốc ca Đức trước trận đấu, nhép môi cũng
không. Họ nhớ rõ năm xưa lúc Đức gặp Thổ Nhĩ Kỳ trong một trận đấu, anh là
tuyển thủ Đức, làm được một bàn thắng nhưng mặt anh buồn xo, không reo mừng như
thường lệ. Nhiều người hiểu, vì trong tim anh, Thổ Nhĩ Kỳ là quê hương của anh,
anh không nỡ. Anh kể, mẹ nhắc anh, con nên biết mình từ đâu tới.
Sự việc lên đến đỉnh điểm khi Özil chụp hình cùng
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan vài ngày trước World Cup vừa qua. Anh bị phê phán
tồi tệ, nhiều người muốn gạch tên Özil ra khỏi đội tuyển. Đội Đức tiếp tục thi
đấu với sự có mặt của anh và thất bại thảm hại. Từ một biến cố thể thao hồ sơ
Özil chạm đến một vấn đề xưa nay kín tiếng dù ai cũng biết.
Mesut Özil là biểu tượng rõ nét nhất của một khía
cạnh đặc trưng của xã hội Đức. Anh thuộc về thế hệ 3 của cộng đồng người Thổ
tại Đức, một cộng đồng khoảng ba triệu dân với tất cả đặc thù của nó.
Từ
người lao động...
Đầu những năm 60 thế kỷ trước, nền công nghiệp Đức
cần sức lao động giản đơn, số lượng càng nhiều càng tốt. Từ Thổ Nhĩ Kỳ xa xôi,
nhiều người lên đường đến xứ Germany để kiếm việc làm. Trong số đó có gia đình
Özil, nhưng khi đó chưa ai gắn Germany và Özil vào nhau cả. Ông bà nội của Mesut
cùng bố của anh, lúc đó mới 2 tuổi, dắt díu nhau từ bờ biển Hắc Hải đến
Gelsenkirchen, vùng công nghiệp đầy bụi than của Đức để kiếm sống.
Phần lớn người Thổ di cư qua Đức dĩ nhiên đều nghèo
khổ, các nhà quí tộc tại Istanbul hay Ankara không có lý do gì để ra đi. Một
điều đáng chú ý cho mọi sắc dân là chính những người nghèo khổ đó lại quan tâm
nhất trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc và tôn giáo của họ. Một mặt họ hòa nhập
để kiếm việc làm, mặt khác họ vẫn giữ ngôn ngữ, tôn giáo và thói quen sinh
hoạt. Thời đó người Đức đã thốt lên: “Chúng ta cần sức lao động, nhưng đến với
chúng ta là...những con người”.
“Những con người” đó, trải qua hàng chục thập kỷ và
sinh con đẻ cái trên đất Đức thành hai ba thế hệ, vẫn còn một điểm chung. Đó là
bình quân thu nhập của họ tương đối thấp, mặt bằng đào tạo và học vấn khiêm
tốn, nhưng quan trọng nhất là họ quyết giữ vững lòng tin Hồi giáo. Dĩ nhiên ta
phải kể một số người Thổ xuất sắc trên nhiều lĩnh vực và một số đã hồi hương,
nhưng phần lớn người Thổ sống trên đất Đức có cảm nhận mình là công dân hạng
hai trong xã hội. Họ hay sống co cụm trong từng khu phố. Hồ sơ mang tên người
Thổ khi đi xin việc, khi thuê nhà thường bị đối xử phân biệt. Mesut không thể
sang trọng bằng Michael. Trong chuyện bóng đá cũng thế thôi, Özil bị đội cầu
Schalke 04 từ chối 4 lần, mãi khi xin lần thứ 5 mới cho vào đá đội thiếu niên.
Nhưng trăm nỗi từ đâu? Mesut Özil đã tỏ lòng chấp
nhận nước Đức làm quê hương của mình, khi chàng nhận quốc tịch Đức để vào đội
tuyển quốc gia. Đừng quên có vài chàng người Thổ khác như Altintop thẳng thừng
từ chối Đức để trở thành cầu thủ của Thổ Nhĩ Kỳ. Thế nhưng người Đức vẫn chăm
bẳm nhìn môi không chịu hát của Mesut khi quốc ca vang lên và sẵn sàng đổ hô
cho Özil đá dở khi đội Đức bại trận. “Khi Đức thắng thì tôi là người Đức, khi
Đức thua thì tôi là thằng Thổ”, Mesut nói thế trong những ngày vừa qua.
Ta chỉ có thể kết luận là người Đức có một vấn đề,
phân biệt Đức-Thổ, hay nói chính xác hơn, phân biệt chủng tộc. Từ “phân biệt
chủng tộc”, như Özil đang ám chỉ Tổng cục bóng đá Đức (DFB), là một từ lên án
nặng nề, ta cần có chút phân tích công bằng.
“Thuộc
về” hay “không thuộc về”
So với các cộng đồng khác, số lượng ba triệu dân Thổ
Nhĩ Kỳ vượt trội. Nếu ta nhớ cả nước Croatia chỉ hơn 4 triệu dân thì cộng đồng
Thổ không hề nhỏ. Có lẽ số lượng dân cư này trở thành vấn đề của nước Đức.
Nhưng lý do then chốt của sự phân biệt tại Đức đi từ thực tế, đây là một cộng
đồng Hồi giáo. Thế nên số lượng dân cư lớn, tương đối tập trung trong các thành
phố lớn và quyết giữ Hồi giáo trong niềm tin và sinh hoạt của người Thổ chính
là lý do sinh ra rắc rối trong mấy chục năm qua.
Từ 20 năm qua, trước sự nhập cư của người nước
ngoài, người Đức trăn trở với một cái mệnh danh là nền “văn hóa chủ đạo”
(Leitkultur). Họ muốn rạch ròi rằng, đồng ý Đức là nước nhập cư, xã hội Đức là
xã hội mở, nhưng nền văn hóa Cơ đốc giáo phải là chủ đạo. Năm 2010, tổng thống
Đức hồi đó là Christian Wulff mạnh dạn nói rằng, Hồi giáo “cũng thuộc về” nước
Đức sau khi đã cẩn thận xác định Cơ đốc giáo, Do thái giáo “thuộc về” nước Đức.
Wulff bị một làn sóng phẫn nộ phản ứng, người phản bác cho rằng Hồi giáo “không
thuộc về”.
Người ta chỉ có thể lắc đầu trước đề tài tranh luận
hầu như vô bổ này. Từ “thuộc về” (gehören) rất khó xác định nội dung. Có thứ
hồi trước “không thuộc về” nhưng nay “thuộc về”. Có thứ tại Berlin thì “thuộc
về” nhưng nơi làng quê “không thuộc về”. Từ này tùy thuộc tính chất thời gian
và không gian, hai khái niệm khó nhất của ngôn ngữ. Người ta tức cười thấy Đức
cũng loay hoay đi tìm “bản sắc” dân tộc, một điều tưởng chừng như các cộng đồng
nhập cư mới phải lo lắng.
Từ năm 2015 các nhà bảo vệ “bản sắc” của Đức gặp đại
họa. Hơn một triệu người di tản của Syria, Afghanistan nhập cư vào Đức. Họ góp
phần gia tăng dân số Hồi giáo lên cả triệu, khoét sâu sự phân hóa trong lòng
nước Đức. Sự hiện diện của thành phần mới nhập cư chính là tác nhân làm cho
đảng AfD, đảng cực hữu chống người nước ngoài, vọt lên chiếm 15% số phiếu. Ta
không loại bỏ họ có thể qua mặt cả đảng Dân chủ xã hội SPD, hiện nay chiếm chỉ
18% số phiếu trong các cuộc thăm dò.
Trong bối cảnh đó, đảng CSU, vốn thuộc cánh hữu của
Đức, xưa nay tự xưng bên hữu của mình sẽ không có ai, nay vô cùng hoảng sợ vì
bị AfD cướp phiếu. Đảng này hoạt động tại vùng nam Đức Bavaria, lại đem chuyện
“chủ đạo” ra, tuyên bố Cơ đốc giáo phải là nền “văn hóa chủ đạo”. Họ ra lệnh
mọi lớp học phải treo thánh giá để xác định cho rõ ai trưởng ai thứ. Rồi cũng
kỳ lạ thay nước Đức ngày nay, Hội đồng giám mục Cơ đốc giáo tuyên bố phản đối
cách lợi dụng tôn giáo để làm chính trị của CSU, phản đối việc treo thánh giá.
Điều tích cực cần ghi nhận là Nhà thờ Đức lại có chủ trương ôn hòa và chấp nhận
người nhập cư Hồi giáo.
Rồi
sao nữa?
World Cup đã bế mạc, các cầu thủ bắt đầu tập dượt
cho mùa sau. Từ một người ít nói, Mesut Özil tuyên bố sắc bén, tự rút khỏi đội
tuyển Đức, lên án Tổng cục bóng đá “phân biệt chủng tộc”. Özil viết trên mạng
xã hội bằng Anh ngữ, hiển nhiên là nói với các người hâm mộ mình trên khắp thế
giới. Điều này lại gây phẫn nộ trong tâm lý bảo thủ của Đức, quốc ca hắn không
hát, nay tiếng Đức hắn không nói nữa. Ta có thể đoán Özil sẽ chơi cho các đội
Anh, Pháp hay Tây Ban Nha, không bao giờ trở lại quê hương đã khắt khe với anh.
Cặp mắt Mesut đã buồn nay sẽ buồn hơn?
Dù chỉ là một Mesut, dù chỉ là một cầu thủ bóng đá
đang chơi tại nước ngoài, thư của Özil lại là đề tài sôi động nhất của báo chí
và chính trường Đức trong những ngày qua. Lý do đơn giản là hồ sơ Özil động đến
một câu chuyện cốt tử của dân tộc Đức. Có hay không nạn phân biệt chủng tộc tại
Đức? Và vấn đề này là nội dung tranh luận ồn ào từ trong các bàn bia ngày hè
đến văn phòng Quốc hội và Thủ Tướng Đức. Cũng qua vấn đề này người ta thấy nước
Đức đang bị phân hóa sâu sắc chưa từng thấy.
Các nhà chính trị khả kính cũng đang nghỉ hè. Khi
các vị đó trở lại, người ta sẽ quên bớt Özil. Người ta cũng không muốn anh quá
quan trọng. Phần anh thì anh còn mải tập đi banh, châm bóng tại FC Arsenal. Các
nhà chiến lược sẽ nhức đầu vì bang Bavaria sắp bầu cử. Tất cả chỉ xoay quanh
trục di tản và nhập cư. Bao nhiêu người được nhập cư, chặn hay không các người
di tản tại biên giới, treo hay không treo thánh giá, phụ nữ Hồi giáo được bịt
khăn choàng hay không... sẽ trở thành đề tài tranh cử. Ai cũng biết, kể từ
Trump thì đường lối tranh cử kiểu dân túy sẽ ăn khách, ăn phiếu. Người ta cho
rằng nước Đức đang phân hóa, các cấu trúc đảng chính trị Đức sẽ thay đổi triệt
để, bi quan nhiều hơn lạc quan.
Thế nhưng, để kết luận, nên nói lại với nhau rằng,
những ai tại Đức nửa thế kỷ qua đều thấy rõ một điều. Đó là nước Đức đã trở
thành một nước nhập cư, một xã hội mở, nới rộng vòng tay mình cho biết bao
nhiêu người thất cơ lỡ vận. Đáng khen thay. Thế nhưng trong lòng nước Đức luôn
luôn chứa một khuynh hướng phân biệt chủng tộc và vô cùng bảo thủ. Mặt khác,
lịch sử của Đức cũng đã dạy cho dân tộc họ một điều hết sức thấm thía, đó là
phân biệt chủng tộc chỉ dẫn đến chia rẽ và thảm họa. Vì vậy mà ngày nay Đức có
một vốn xã hội gồm trí thức, chính trị gia, nghệ sĩ, nhà khoa học, nhà kinh
doanh... tiến bộ và có mặt trên mọi tầng lớp xã hội. Xem ra họ có thể giữ được
ảnh hưởng và đa số phiếu trong một thời kỳ mà ta có thể gọi là thoái trào của
nền dân chủ và pháp quyền trên thế giới.
Nguyễn
Tường Bách
26.7.2018
----------------------------------------
Võ Quang Yến
28/07/2018
Giải bóng đá thế giới do Liên minh FIFA tổ chức bốn
năm một lần, năm nay tại Nga từ 16.06 đến 15.07, trên sáu sân vận động rải rác
quanh lãnh thổ. 32 đôi tuyển tranh nhau trên khoảng 60 ván, từ cuộc đấu vòng
loại cho đến chung kết. Đây là một dịp để các cầu thủ tứ xứ trổ tài, nhanh
chóng đạt được mức độ hoàn cầu và có danh tiếng thay vì miệt mài trong một đội
địa phương dù tiếng tăm lừng lẫy. Sau giải thứ nhất cách đây đúng 20 năm, Pháp
trở lại vinh danh trên sân cỏ bấy lâu vắng bóng. Hiện tượng ít thấy trong môi
trường thể thao qua hình bóng một cầu thủ nổi bật sau một vài ván có tầm mức
cao : tôi muốn khâm phục đề cập trường hợp Kylian Mbappé ở đội tuyển
Pháp...
Xin
xem toàn văn và hình ảnh trong tập tin pdf đính kèm
Attachments
No comments:
Post a Comment