Đằng sau tuyên bố ủng hộ Iran của
Trung Quốc
James Palmer
| Foreign Policy
Tạ
Kiều Trang,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/10/06/dang-sau-tuyen-bo-ung-ho-iran-cua-trung-quoc/
Trong bối
cảnh xung đột leo thang ở Trung Đông, sự ủng hộ tinh thần của Bắc Kinh dành cho
Tehran dường như không có mấy ý nghĩa.
Tiêu
điểm tuần này: Trung
Quốc bày tỏ sự ủng hộ tinh thần đối với Iran trong bối cảnh xung đột leo thang ở
Trung Đông; các quan chức quốc phòng Mỹ cho biết một mẫu tàu ngầm hạt nhân mới
của Trung Quốc đã bị chìm hồi mùa hè; và thị trường chứng khoán Trung Quốc chứng
kiến sự tăng vọt nhờ tin tức về gói kích thích kinh tế.
Trung
Quốc nắm ảnh hưởng trong mối quan hệ với Iran
Quân
đội Israel đã tiến vào Lebanon hôm thứ Ba, trong khi đó Iran phát động một cuộc
tấn công bằng tên lửa khác nhắm vào Israel. Giữa lúc căng thẳng leo thang vào
tuần trước, Bắc Kinh đã cam kết sẽ ủng hộ Tehran. Trên thực tế, động thái này
dường như không có mấy ý nghĩa: Mặc dù hai nước có mối quan hệ chặt chẽ, nhưng
Trung Quốc vẫn là bên nắm hầu hết quyền lực – trong khi Iran khó có thể lôi kéo
được Bắc Kinh vào một cuộc xung đột xa rời với các lợi ích cốt lõi của Trung Quốc.
Năng
lượng tiếp tục là yếu tố then chốt trong mối quan hệ Trung Quốc – Iran. Hiện
nay, hơn 90% lượng dầu thô xuất khẩu của Iran được chuyển đến Trung Quốc, chủ yếu
được thu mua bởi các nhà máy lọc dầu tư nhân hoạt động trên thị trường chợ đen;
tuy nhiên, vào năm 2019, Iran chỉ xếp thứ sáu trong danh sách các nhà cung cấp
dầu lớn nhất của Trung Quốc. (Dữ liệu gần đây khó xác định do dầu Iran bị ghi lại
xuất xứ để tránh các lệnh trừng phạt.)
Vào
năm 2021, hai nước đã ký một thoả thuận 25 năm, trong đó Trung Quốc cam kết các
khoản đầu tư đáng kể vào Iran, đảm bảo nguồn cung dầu, đổi lấy sự đồng ý ngầm của
Tehran trong việc không phản đối các cuộc đàn áp Hồi Giáo ở Trung Quốc cũng như
không hỗ trợ cộng đồng người Ngô Duy Nhĩ đang bị ngược đãi.
Liệu
xung đột leo thang giữa Israel và Iran có mang lại bài học quý giá nào cho
Trung Quốc? Có thể có. Hoạt động mua bán vũ khí giữa Trung Quốc và Iran không
còn có nhiều tiến triển, nhưng các công ty vẫn duy trì hợp tác trong các thoả
thuận phát triển thiết bị bay không người lái (drone). Do đó, Bắc Kinh có thể
đã có những hoài nghi riêng khi chứng kiến sự thất bại của cuộc tấn công hồi
tháng Tư của Iran, khi mà cuộc tấn công này có sử dụng loại drone Shahed mà các
công ty Trung Quốc có thể đang lấy làm mẫu phát triển.
Cuộc
tấn công của Iran hôm thứ Ba chỉ sử dụng tên lửa đạn đạo, nhưng Trung Quốc dường
như vẫn theo dõi sát sao những nỗ lực đánh chặn tên lửa (có vẻ là thành công) của
Israel, cho tên lửa của Trung Quốc hầu hết vận hành bằng công nghệ vốn đã tiên
tiến hơn so với công nghệ của Iran – trong đó chính bản thân công nghệ của Iran
một phần được phát triển nhờ thiết kế ngược các thiết bị mà Iran nhận được từ
các thỏa thuận vũ khí với Trung Quốc vào những năm 1990.
Mặc
dù Tehran không có nhiều ảnh hưởng trực tiếp đối với Bắc Kinh, nhưng vẫn duy
trì sự hiện diện đáng kể trong các tầng lớp tinh hoa của Trung Quốc. Những chuyến
thăm chính thức giữa Trung Quốc và Iran diễn ra thường xuyên đến mức đáng ngạc
nhiên, cùng với các các cuộc gặp quốc phòng song phương – trong các cuộc diễn tập
chính thức, các chuyến thăm tới Trung Quốc, và thông qua các tổ chức như Tổ chức
Hợp tác Thượng Hải (SCO), một tổ chức mà Iran đã gia nhập vào năm ngoái.
Vì
vậy, đối với Trung Quốc, tác động chính của cuộc xung đột Trung Đông có thể là
về mặt tâm lý. Sự hoài nghi của các quan chức Trung Quốc về năng lực tình báo của
Mỹ – bất kể những hoài nghi này cũng phần nào hợp lý hoặc đơn thuần chỉ là tưởng
tượng – được thổi phồng thêm bằng các cuộc đối thoại với những người bạn Iran.
Chẳng hạn như, một số tuyên bố của Iran rằng cuộc Cách mạng Xanh năm 2009 là một
âm mưu của CIA, ý tưởng này đã được hoan nghênh đón nhận tại Trung Quốc, nơi mà
mỗi cuộc “cách mạng màu” đều bị xem là một âm mưu.
Thông
tin về việc các quan chức Mỹ ngầm “bật đèn xanh” cho Israel tiến hành các cuộc
đột kích vào Lebanon dường như càng củng cố niềm tin của Trung Quốc rằng đằng
sau mọi rắc rối diễn ra trên toàn cầu đều có bàn tay của Mỹ nhúng vào. Hơn nữa,
thuyết âm mưu bài Do Thái đã trở thành một phần của tư tưởng chủ đạo tại Trung
Quốc, gắn liền với cách Bắc Kinh mô tả Washington như một “bậc thầy giật dây”
thao túng các sự kiện toàn cầu.
Cái
thiếu trong giới lãnh đạo Trung Quốc là không nắm được mức độ không được lòng
dân của chế độ Iran ngay trong chính nước này; tuy nhiên, những học giả Trung
Quốc am hiểu hơn – những người đã cố gắng lên tiếng về vấn đề này – lại phải đối
mặt với những rắc rối chính trị, theo lời một chuyên gia phương Tây và đồng
nghiệp của người này.
Tuy
nhiên, Trung Quốc cũng có các hành động để cân bằng trong mối quan hệ với
Israel. Trong suốt nhiều thập kỷ, Trung Quốc và Israel có mối quan hệ hợp tác rất
thành công trong lĩnh vực công nghệ, nhiều dấu ấn nhất là thời kỳ bùng nổ của
Israel vào những năm 2000. Các quan chức Mỹ đã lặng lẽ tỏ ra không hài lòng về
sự hợp tác này và tìm cách tác động để Israel rời xa Bắc Kinh.
Sự
ủng hộ của Trung Quốc đối với phong trào Palestine, đi kèm với thất bại khi
không thể kiềm chế được chủ nghĩa bài Do Thái sau cuộc tấn công của Hamas vào
ngày 7 tháng 10 đã gây tổn hại đến mối quan hệ của Trung Quốc với Israel – dù vậy,
mối quan hệ hai nước vẫn chưa hẳn là đổ vỡ. Các dự án do Trung Quốc tài trợ vẫn
tiếp tục được khuyến khích và hiện diện khắp nơi ở Israel.
Trong
khi đó, Trung Quốc chắc chắn sẽ tiếp tục ủng hộ Iran về mặt ngoại giao – và tận
dụng mọi cơ hội để chỉ trích các chính sách của Mỹ, đồng thời khẳng định sự ủng
hộ đối với “chủ quyền” của Iran. Tuy nhiên, Trung Quốc không mấy mặn mà với việc
đảm nhận một vai trò an ninh ở Trung Đông. Mặc dù các quan chức Mỹ có thể lo ngại
về cái gọi là “Trục Giận dữ” (Axis of Anger), nhưng việc Trung Quốc “chống
lưng” cho Iran – cũng như việc Trung Quốc thực chất ủng hộ Nga trong cuộc xung
đột ở Ukraine – đều chỉ vì lợi ích thực dụng và có mức độ giới hạn.
Chủ
đề đang được quan tâm
Tàu ngầm
hạt nhân của Trung Quốc bị chìm.
Các
quan chức quốc phòng Mỹ cho biết hồi tuần trước, mẫu tàu ngầm hạt nhân mới nhất
của Trung Quốc đã bị chìm tại một xưởng đóng tàu ở Vũ Hán vào cuối tháng 5 hoặc
đầu tháng 6. Sự cố này sẽ là một thất bại nghiêm trọng đối với quá trình hiện đại
hóa hải quân của Trung Quốc – và dường như thông tin về vụ chìm tàu đã hoàn
toàn bị che đậy trong nước.
Theo
thông tin từ Lầu Năm Góc, chiếc tàu ngầm lớp Chu (Zhou) có vẻ đã bị chìm trong
quá trình đóng tàu; không rõ có thương vong nào hay không. Sau đó, các cần cẩu
đã được đưa vào để trục vớt tàu. Trên nền tảng X, hàng loạt tài khoản đã cố gắng
khẳng định rằng câu chuyện của Mỹ là sai sự thật, điều khiến người ta liên tưởng
đến các cuộc tấn công trực tuyến tương tự đã xảy ra trước đó nhằm vào các nhà
nghiên cứu khi họ phát hiện một cơ sở hạt nhân mới và khá quan trọng của Trung
Quốc vào năm 2021.
Vào
tháng Tám năm ngoái, mạng xã hội của người Trung Quốc ở nước ngoài râm ran tin
đồn rằng một tàu ngầm hạt nhân đã chìm gần Đài Loan, và không giống mọi lần, Bộ
Quốc phòng Trung Quốc đã phản bác thẳng thừng tin đồn này. Dù tuyên bố mà Bộ Quốc
phòng đưa ra có vẻ không mang tính xác thực là bao, nhưng sự cố này càng khẳng
định rằng, phản ứng đầu tiên của các quan chức Trung Quốc luôn là cố gắng che đậy
các thảm họa, thường là để bảo vệ chính bản thân họ.
Trong
trường hợp của quân đội, sự mờ mịt thông tin là chiến lược có chủ đích và được
áp dụng từ cấp trên xuống. Tương tự, vẫn chưa rõ liệu có nhiên liệu hạt nhân
trên tàu hay không. Khi tác giả trao đổi với một chuyên gia Mỹ được mời tham dự
các buổi diễn tập chung về an toàn trong ứng phó sự cố hạt nhân cùng phía Trung
Quốc vào năm 2018, họ nhận xét rằng ưu tiên hàng đầu của đội ngũ Trung Quốc là
kiểm soát thông tin, với giả định rằng càng ít thông tin công khai với công
chúng thì càng tốt.
Kỳ nghỉ
Quốc khánh Trung Quốc.
Tuần
này, tin tức ở Trung Quốc cập nhật khá chậm khi đất nước đang bước vào tuần lễ
nghỉ lễ dài ngày trong tháng 10, kỳ nghỉ lớn thứ hai trong năm. Năm nay, tháng
10 đánh dấu kỷ niệm 75 năm thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Tuy
nhiên, bầu không khí ảm đạm hiện tại khiến các hoạt động kỷ niệm diễn ra khá
khiêm tốn so với lễ kỷ niệm 70 năm vào năm 2019.
Khác
với Tết Nguyên Đán với phong tục quen thuộc là thăm gia đình và người thân, kỳ
nghỉ Quốc khánh thường là thời điểm cho các chuyến du lịch nước ngoài, đặc biệt
là đến Đông Nam Á, và cho các sự kiện tôn vinh lòng yêu nước. Chi tiêu của người
dân Trung Quốc cho du lịch trong tuần này sẽ là một chỉ số đánh giá “tâm trạng”
nền kinh tế ở cấp độ hộ gia đình, cũng như cho biết được liệu có hy vọng nào
trong việc thúc đẩy tiêu dùng hay không.
Công
nghệ và Kinh doanh
Thị trường
chứng khoán Trung Quốc chứng kiến đà tăng mạnh. Các nhà đầu tư Trung
Quốc đã phản ứng nhiệt tình trước gói kích thích kinh tế được công bố tuần trước,
với thị trường chứng khoán tại cả Thượng Hải và Hồng Kông tăng vọt, khép lại
tháng tăng trưởng mạnh nhất trong hơn một thập kỷ. Tuy nhiên, các dữ liệu kinh
tế khác vẫn ảm đạm, với lĩnh vực sản xuất tiếp tục trải qua 5 tháng suy giảm.
Các
biện pháp kích thích kinh tế đã mang lại một làn sóng phấn khởi hiếm hoi trong
bối cảnh ảm đạm – dù một số người vẫn tỏ ra hoài nghi về tính hiệu quả của các
biện pháp này. Dù vậy, thị trường chứng khoán của Trung Quốc vẫn còn tương đối
hạn chế và rất dễ bị chính phủ can thiệp, vì vậy những tín hiệu như thế này
không phải là chỉ số tốt nhất để đánh giá tình hình.
Tài
sản của các hộ gia đình Trung Quốc vẫn chủ yếu nằm ở bất động sản. Một đợt nới
lỏng nữa đối với các quy định hạn chế mua nhà đã làm biến động một số cổ phiếu,
nhưng khó có thể giúp thị trường đang trong trạng thái từ từ sụp đổ chuyển sang
hồi phục. Nan giải là dân số Trung Quốc đang giảm: Những căn hộ trống, chỉ được
mua để đầu tư thay vì để ở, đang là một vấn đề ở các thành phố lớn và giờ đây
có thể sẽ không bao giờ tìm được người mua.
EU bỏ
phiếu áp thuế xe điện Trung Quốc. Liên minh châu Âu
(EU) đang chuẩn bị bỏ phiếu vào thứ Sáu tới để xem có nên “theo bước” Mỹ, áp đặt
thuế quan nghiêm ngặt đối với các xe điện được sản xuất tại Trung Quốc hay
không. Trung Quốc đã tích cực vận động hành lang chống lại các biện pháp kiểm
soát được đề xuất, trong số các đề xuất có những mức thuế có thể lên tới 45%,
nhưng giống như Mỹ, các nước EU cũng nhận ra rằng họ đang tụt lại phía sau thị
trường xe điện của Trung Quốc và đang tìm cách tạo một môi trường thuận lợi để
bắt kịp trong mảng xe điện.
Liên
minh châu Âu có khả năng sẽ tiếp tục các cuộc thảo luận về xe điện với Trung Quốc
ngay cả sau khi bỏ phiếu. Trong khi đó, thị trường xe điện nội địa của Trung Quốc
cũng đang trong tình trạng khủng hoảng vì “cung vượt xa cầu”. Điều này khiến một
số xe điện không thể sử dụng hoặc tiềm ẩn nguy hiểm khi sử dụng – đặc biệt là
những chiếc xe được sản xuất bởi WM Motor, một công ty đã nộp đơn phá sản vào
năm ngoái và ngừng cung cấp hỗ trợ phần mềm cho các sản phẩm của mình.
No comments:
Post a Comment