Trí
tuệ nhân tạo, trợ thủ đắc lực cho ngành dược phẩm Pháp
Thanh Phương - RFI
Đăng ngày: 22/12/2023 - 07:50
Trong những năm gần đây, ngành công
nghiệp dược phẩm, trong đó có ngành dược phẩm của Pháp, sử dụng ngày càng nhiều
các ứng dụng trí tuệ nhân tạo, và nhờ vậy đang đẩy nhanh tiến trình bào chế các
loại thuốc mới.
https://s.rfi.fr/media/display/fda58c42-1cef-11ee-8187-005056bf30b7/w:980/p:16x9/AP793580012824.webp
Logo của Sanofi. Tập đoàn dược phẩm của Pháp sử dụng
ngày càng nhiều trí tuệ nhân tạo để rút ngắn thời gian tìm ra các loại thuốc mới.
AP - Jacques Brinon
Vào tháng 4 năm ngoái, Drugs for Neglected Diseases Initiative, một tổ chức
phi chính phủ châu Âu, đã khởi động một dự án dùng trí tuệ nhân tạo để tìm thuốc
trị bệnh sốt xuất huyết Dengue, trong khuôn khổ một đối tác với BenevolentAI, một
công ty Anh Quốc chuyên phát triển các phân tử mới nhờ vào trí tuệ nhân tạo.
Công ty khởi nghiệp đi tiên phong
Thật ra thì trước đó, vào đầu năm 2020, Exscientia, một công ty khởi nghiệp
Scotland đã cùng với viện bào chế Sumitomo Dainippon của Nhật chế ra một phân tử
đầu tiên hoàn toàn bằng trí tuệ nhân tạo.
Còn công ty công nghệ y tế Genetika+ của Israel, do chuyên gia về khoa học
thần kinh Cohen Solal đồng sáng lập vào năm 2018, đã nghiên cứu việc kết hợp
các công nghệ mới nhất về tế bào gốc với một ứng dụng trí tuệ nhân tạo để giúp
xác định thuốc chống trầm cảm thích ứng tốt nhất với bệnh nhân, nhằm tránh các
phản ứng phụ và để bảo đảm thuốc có tác dụng hiệu quả nhất có thể.
Publicité
Genetika+ hy vọng là nhu cầu về công nghệ của họ sẽ rất lớn, bởi vì theo
Tổ chức Y tế Thế giới, trên toàn thế giới hiện có hơn 280 triệu người mắc chứng
trầm cảm. Theo thẩm định có đến 2 phần 3 toa thuốc ban đầu kê cho các bệnh nhân
trầm cảm là không có tác dụng gì, vì không thích ứng với bệnh nhân.
Công ty khởi nghiệp của Pháp Iktos, được thành lập vào năm 2016, nay chỉ
sử dụng trí tuệ nhân tạo để đối chiếu các khối dữ liệu y tế với một vận tốc mà
không bộ não con người nào có thể đạt được. Theo lời Yann Gaston-Mathé, lãnh đạo
công ty mà ông là người đồng sáng lập, trí tuệ nhân tạo được sử dụng để “khai
thác các dữ liệu hiện có để chế tạo những phân tử mới tốt hơn và nhanh hơn”. Ê
kíp của ông đã sử dụng một cơ sở dữ liệu của 100 triệu phân tử và từ cơ sở dữ
liệu này họ đã “huấn luyện” một mô hình biết tự động tạo ra những phân tử mới.
Iktos thậm chí còn lập một nền tảng nghiên cứu chế tạo phân tử bằng trí tuệ
nhân tạo cho các công ty dược phẩm sử dụng dưới hình thức thuê bao.
Một trong những công ty đầu tiên sử dụng nền tảng mang tên Saas của Iktos
là Kissei, một hãng dược phẩm lớn của Nhật, đã được thành lập từ cách đây gần
75 năm. Nhờ đối tác ký với Iktos, Kissei sẽ tiết kiệm rất nhiều thời gian trong
tiến trình khám phá và phát triển các loại thuốc mới.
Công ty Insilico Medicine tại Hồng Kông cũng đang sử dụng trí tuệ nhân tạo
để đẩy nhanh việc phát hiện các loại thuốc mới. Ông Alex Zhavoronkov, đồng sáng
lập viên và hiện là tổng giám đốc công ty, giải thích: “ Nền tảng trí tuệ nhân
tạo của chúng tôi có thể xác định các loại thuốc có thể được tái sử dụng, bào
chế các thuốc mới cho những mục tiêu phân tử (cible ) đã được biết, hay tìm ra
mục tiêu phân tử mới và chế ra những phân tử mới."
Các đại tập đoàn nhập cuộc
Trong vài năm trở lại đây, các đại tập đoàn trong ngành dược phẩm cũng đã
đầu tư ngày càng nhiều vào các ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Ví dụ như tập đoàn Mỹ
Bristol-Myers Squibb vào năm 2021 đã ký thỏa thuận hợp tác với Exscientia, dự
trù sẽ cấp tổng cộng hơn 1 tỷ đôla để sử dụng các dịch vụ của công ty này.
Các đại tập đoàn công nghệ số cũng nhập cuộc: Microsoft vào năm 2019 đã
thông báo hợp tác với tập đoàn dược phẩm Novartis của Thụy Sĩ để đẩy nhanh việc
sử dụng trí tuệ nhân tạo trong mỗi giai đoạn của tiến trình bào chế một loại
thuốc mới. Thỏa thuận giữa hai tập đoàn này có thời hạn là 5 năm.
Tập đoàn dược phẩm Pháp Sanofi cũng đang đẩy mạnh việc sử dụng trí tuệ
nhân tạo không chỉ trong khâu nghiên cứu mà cả trong khâu thương mại hóa. Trong
bản thông cáo được công bố ngày 13/06/2023 nhân triển lãm VivaTech Paris 2023,
ông Paul Hudson, tổng giám đốc Sanofi, cho biết tham vọng của họ là trở thành tập
đoàn dược phẩm đầu tiên sử dụng trí tuệ nhân tạo ở quy mô lớn, trang bị cho các
nhân viên của họ những công cụ và công nghệ giúp họ lấy những quyết định tốt nhất.
Theo lời ông Hudson, trí tuệ nhân tạo và khoa học dữ liệu đã trợ giúp rất
nhiều cho Sanofi trong các lĩnh vực như phát hiện các thuốc mới, cải thiện hiệu
quả của các thử nghiệm lâm sàng, sản xuất và cung ứng thuốc và vac-xin.
Trả lời phỏng vấn RFI tại triển lãm VivaTech, ông Emmanuel Frenehard, đặc
trách các sản phẩm kỹ thuật số của tập đoàn Sanofi, cho biết thêm:
“ Trí tuệ nhân tạo đã được sử dụng từ lâu. Đúng là ChatGPT đã khiến người
ta chú ý thêm đến cái được gọi là trí tuệ nhân tạo tạo sinh ( generative AI ),
nhưng tập đoàn Sanofi đã sử dụng trí tuệ nhân tạo trong nhiều lĩnh vực. Nhiệm vụ
của Sanofi là tìm ra phép màu của khoa học để cải thiện chất lượng sống của con
người. Phép màu đó là những phân tử mới, những loại thuốc mới.
Chúng tôi sử dụng large language model ( mô hình ngôn ngữ lớn ) trong trí
tuệ nhân tạo tạo sinh để tìm ra những mục tiêu phân tử, chế ra những phân tử mới
hiện chưa có. Con số các phân tử chưa được tìm ra nhiều hơn cả con số ngôi sao
trong vũ trụ.
Tiếp đến chúng tôi dùng trí tuệ nhân tạo để mô phỏng tác dụng của thuốc
trên con người, trước khi thử nghiệm thật sự trên con người
Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chuỗi cung ứng của Sanofi đã chứng
minh khả năng của công nghệ này dự đoán được 80%, giúp cho các ê kíp thi hành
các biện pháp để bảo đảm tính liên tục của chuỗi cung ứng.
Ngay cả trong việc thương mại hóa, trí tuệ nhân tạo được sử dụng để giúp
các nhân viên quảng bá thuốc làm việc hiệu quả hơn, giúp các nhân viên y tế chữa
trị bệnh nhân tốt hơn.”
Trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào nghiên cứu chế tạo, các tập đoàn
dược phẩm như Sanofi cũng dựa vào những công ty khởi nghiệp, theo lời ông
Emmanuel Frenehard:
“Hãy tưởng tượng là ta tìm ra một phân tử mới. Chúng tôi làm việc với một
công ty khởi nghiệp Pháp Mỹ mang tên Owkin. Đối với bốn loại ung thư, ta có thể
thử nghiệm ảo để mô phỏng tác dụng của phân tử đó. Nếu phân tử chưa thật sự có
hiệu quả, sự mô phỏng đó giúp chúng tôi nghiên cứu sâu hơn. Đó là một ví dụ cụ
thể về việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo.
Đóng góp của Owkin là cung cấp cho các dữ liệu bệnh nhân ( dĩ nhiên đó là
những bệnh nhân được giấu tên ), được thu thập từ các bệnh viện, từ các đối
tác. Hai bên cùng đạt được những mô hình có thể cho kết quả tốt hoặc kết quả xấu,
nhưng đó chỉ hoàn toàn là mô phỏng, để bảo đảm cho các thử nghiệm lâm sàng được
thành công mỹ mãn.
Tham vọng của chúng tôi là giảm phân nửa thời gian tìm ra một phân tử mới.
Chúng tôi không chỉ mô phỏng tác dụng của một loại thuốc mới, mà còn dùng trí
tuệ nhân tạo để tìm những mục tiêu phân tử mới, chẳng như có thể tìm ra một
protein mới gần như là tức thì, trong khi một người phải mất rất nhiều ngày để
tìm ra.
Chúng tôi muốn trở thành tập đoàn sinh-dược đi xa nhất trong việc sử dụng
trí tuệ nhân tạo. Điều quan trọng là phải sử dụng trí tuệ nhân tạo một cách có
trách nhiệm, tức là một cách minh bạch, để chúng ta có thể tin tưởng vào nó,
giúp tiết kiệm chi phí và giúp giảm bớt tác động đến môi trường. Sự bùng nổ của
trí tuệ nhân tạo không làm chúng tôi bất ngờ, vì chúng tôi đã sử dụng công nghệ
này từ lâu.”
Như vậy phải chăng là sắp tới đây, trong các viện bào chế, sẽ không còn
các nhân viên mặc áo blouse trắng cúi đầu vào kính hiển vi để chăm chú nghiên cứu
những phân tử mới cho các loại thuốc mới, mà mọi thứ kể từ nay đều sẽ do trí tuệ
nhân tạo đảm trách?
Không phải như thế, bởi vì hiện vẫn còn nhiều khó khăn lớn trong việc sử
dụng trí tuệ nhân tạo cho việc bào chế thuốc, thứ nhất là việc tiếp cận các dữ
liệu có thể khai thác được. Tiếp đến là phải tìm cho ra các chuyên gia tương
lai, vừa giỏi về trí tuệ nhân tạo, vừa có kiến thức chuyên môn về dược phẩm học.
Mặt khác, như giải thích của Calum Chace, một chuyên gia về trí tuệ nhân
tạo, các tập đoàn dược phẩm có quy mô rất lớn và mọi thay đổi quan trọng về
cách thức nghiên cứu và phát triển sẽ ảnh hưởng đến rất nhiều người trong nhiều
ban. Vị chuyên gia này nhấn mạnh: “ Rất khó mà thuyết phục tất cả những người
đó chấp nhận một phương pháp làm việc hoàn toàn mới”
Dầu sao thì máy móc sẽ không thể thay thế hoàn toàn nhân loại, nhất là
trong một lĩnh vực hệ trọng đối với sức khỏe con người. Như giải thích của tiến
sĩ Heba Sailem, chuyên gia về trí tuệ nhân tạo y sinh học, đại học King’s
College, Luân Đôn, tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong ngành công nghiệp dược
phẩm là rất lớn, nhưng ngành này không nên vội vã, mà phải thi hành các biện
pháp nghiêm ngặt trước khi dựa vào kết quả dự báo do trí tuệ nhân tạo đưa ra.
No comments:
Post a Comment