Phải chăng Putin là
người đã khiến Tập thanh trừng Ngoại trưởng Tần Cương?
Katsuji Nakazawa
- Nikkei Asia
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên
dịch
Sau
khi Tần Cương biến mất, Bắc Kinh đã thay đổi lập trường về cuộc chiến Ukraine.
Những vấn
đề thúc đẩy các quyết định chính trị đôi khi có thể kịch tính hoặc kỳ lạ đến mức
khó tin.
Theo tiết
lộ từ các nguồn tin quen thuộc với quan hệ Trung-Nga, vụ thanh trừng bất ngờ và
bí ẩn đối với Ngoại trưởng Tần Cương hồi mùa hè này nhiều khả năng là do Moscow
chỉ điểm.
“Tần Cương
đã trở thành nạn nhân đầu tiên của cuộc chiến thông tin vốn phản ánh sự bất hòa
giữa Trung Quốc và Nga,” một nguồn tin cho biết. “Đây là một vấn đề rất rộng.”
Tần đã bất
ngờ bị cách chức vào cuối tháng 7. Nguồn tin nhận định đây là một sự cố quan trọng
ảnh hưởng đến động lực chính trị quốc tế xoay quanh việc Nga xâm lược Ukraine. Quyết
định sa thải này cũng là một biện pháp phòng ngừa trước hội nghị thượng đỉnh giữa
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và người đồng cấp Mỹ Joe Biden tại Mỹ vào
tháng 11.
Đây là một
vở kịch chính trị phức tạp, trong đó Trung Quốc và Nga là hai vai chính, còn Mỹ
chỉ đóng vai phụ.
Sergey
Lavrov (phải), Ngoại trưởng Nga, và Tần Cương, khi đó vẫn còn là Ngoại trưởng
Trung Quốc, gặp nhau ở Samarkand, Uzbekistan, vào ngày 13/04. © Cơ quan Báo chí
Bộ Ngoại giao Nga/AP
Mọi chuyện
bắt đầu vào cuối tháng 5, khi một phái đoàn dẫn đầu bởi Lý Huy, cựu đại sứ
Trung Quốc tại Nga, đến thăm Ukraine và gặp Tổng thống Volodymyr Zelenskyy. Cuộc
gặp này cho thấy Bắc Kinh đang bắt đầu thay đổi quan điểm đối với cuộc chiến
Nga-Ukraine.
Lý hiện là
đại diện đặc biệt của chính phủ Trung Quốc về các vấn đề Á-Âu.
Lý
Huy, đại diện đặc biệt của Trung Quốc về các vấn đề Á-Âu, tại Moscow vào ngày
26/05. Chuyến đi của ông tới Kyiv cùng tháng đó đã phản ánh lập trường mới của
Trung Quốc về cuộc chiến Ukraine. © Reuters
Điều quan
trọng cần lưu ý là chuyến thăm của Lý diễn ra khi Ukraine đang trên đà phát động
một cuộc phản công chống lại quân Nga xâm lược.
Ngay sau
cuộc gặp với phái đoàn Trung Quốc tại Kyiv, Zelenskyy đã tới Hiroshima, Nhật Bản
để tham dự hội nghị thượng đỉnh G7. Chiếc chuyên cơ của ông, được chính phủ
Pháp cho mượn, phải bay một quãng đường đáng kể qua Trung Quốc đại lục.
Cũng dễ hiểu
khi kết luận rằng chính phủ Pháp đã nhận được sự cho phép trước từ Bắc Kinh. Đạt
được sự chấp thuận từ Trung Quốc, nước có ảnh hưởng đến Nga, là điều quan trọng
nếu Pháp muốn tránh việc máy bay của mình bị máy bay quân sự Nga cản đường và đảm
bảo Zelenskyy có thể đến Nhật Bản an toàn.
Về phần
Trung Quốc, họ muốn hợp tác để đảm bảo an toàn cho Zelenskyy vì Trung Quốc mới
bắt đầu chuyển sang làm trung gian hòa giải giữa Ukraine và Nga.
Trong hội
nghị thượng đỉnh G7, Zelenskyy đã chỉ trích Nga và kêu gọi cộng đồng quốc tế hỗ
trợ Ukraine.
Ông cũng
tham quan Bảo tàng Tưởng niệm Hòa bình Hiroshima cùng với Thủ tướng Nhật Bản
Fumio Kishida. Tràn đầy năng lượng, Zelenskyy đã gây ấn tượng mạnh mẽ.
Ngày
21/05, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy và Thủ tướng Nhật Bản Fumio
Kishida chụp ảnh trước một đài tưởng niệm ở Hiroshima tưởng nhớ những người đã
thiệt mạng trong vụ thả bom nguyên tử năm 1945. © Văn phòng Tổng thống Ukraine/
AP
Nhiều khả
năng Nga đã thất vọng vì bối cảnh chính trị toàn cầu đang thay đổi, thậm chí
còn lo ngại Trung Quốc để lại ấn tượng rằng họ đang hỗ trợ nhà lãnh đạo Ukraine
dưới danh nghĩa trung gian hoà giải.
Tập đã đến
thăm Nga vào cuối tháng 3 để gặp Tổng thống Vladimir Putin. Đây là chuyến đi nước
ngoài đầu tiên của ông kể từ khi ông đắc cử nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có tiền lệ
để tiếp tục làm lãnh đạo tối cao của Trung Quốc tháng 10/2022. Cả hai nhà lãnh
đạo có lẽ cũng muốn thể hiện tình bạn thân thiết của mình.
Tổng
thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới buổi hội đàm tại
Moscow vào ngày 21/03. © Điện Kremlin/Reuters
Tuy nhiên,
chưa đầy hai tháng sau, phái đoàn ngoại giao Trung Quốc lại tới Ukraine, rõ
ràng là đi ngược lại mong muốn của Nga. Tại thời điểm này, Moscow chí ít cũng
nghi ngờ rằng Trung Quốc, một đồng minh đáng tin cậy, đang thay đổi lập trường
cơ bản về cuộc chiến.
Quan hệ
Trung-Nga dần trở nên căng thẳng hơn những gì người ngoài có thể tưởng tượng, với
việc Nga cuối cùng đã chấp nhận đánh một canh bạc lớn: Thả một quả bom thông
tin xuống Bắc Kinh. Chủ đề của quả bom chính là Ngoại trưởng Tần Cương, người
đã được đích thân Tập Cận Bình bổ nhiệm.
Rất dễ để
nhận ra điều gì đã thúc đẩy người Nga. Trên cương vị nhà ngoại giao hàng đầu của
Trung Quốc, Tần Cương hẳn là người chịu trách nhiệm cử phái đoàn Trung Quốc tới
Ukraine.
Phía Nga
xem Tần là người thân Mỹ vì ông từng giữ chức đại sứ tại Mỹ trong một thời gian
ngắn trước khi được bổ nhiệm làm ngoại trưởng. Vì vậy, họ đã “chuyển thông tin
nội bộ đến giới lãnh đạo cấp cao của Bắc Kinh, rằng Tần bị nghi ngờ là gián điệp
cho Mỹ,” một nguồn tin khác quen thuộc với quan hệ Trung-Nga cho biết. Nguồn
tin này cũng nói thêm là tin tức có thể đã đi kèm một số “bằng chứng.”
Tháng 5 và
tháng 6 là khoảng thời gian khủng khiếp đối với nước Nga. Vào tháng 6, Wagner,
tổ chức quân sự tư nhân do Yevgeny Prigozhin quá cố lãnh đạo, đã phát động một
cuộc nổi dậy ngắn ngủi chống lại quân đội chính thống của Nga. Prigozhin, người
đáng lẽ nên tiếp tục là một trong những trợ lý thân cận nhất của Putin, sau đó
đã thiệt mạng trong một vụ tai nạn máy bay hồi tháng 8.
Ngày
01/10, một người phụ nữ khóc thương bên cạnh khu tưởng niệm tạm thời dành cho
Yevgeny Prigozhin, người đứng đầu nhóm lính đánh thuê Wagner, dịp kỷ niệm 40
ngày ông qua đời theo truyền thống Chính thống giáo, ở Saint Petersburg, Nga. ©
Reuters
Cuộc binh
biến ngày 23-24 tháng 6 đã diễn ra ngay trước khi Thứ trưởng Ngoại giao Nga
Andrei Rudenko có chuyến thăm bất ngờ tới Trung Quốc.
Rudenko gặp
Tần vào ngày 25/06. Đây là lần xuất hiện công khai cuối cùng của Tần trên cương
vị ngoại trưởng, và ông sẽ bị cách chức một tháng sau đó.
Nga đã đưa
“bằng chứng” gì cho Trung Quốc?
Rất có thể
nó liên quan đến chuyện Tần ngoại tình với một nữ
dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng của Trung Quốc.
Vụ việc,
được truyền thông phương Tây tiết lộ với thế giới sau khi Tần bị sa thải, đã
thu hút rất nhiều sự chú ý. Theo thông tin, Tần đã có con với người này nhờ dịch
vụ sinh hộ ở Mỹ
Nga đã tập
trung vào vụ bê bối này, cũng như việc người nữ dẫn chương trình từng sống ở
Anh và Mỹ.
Sau khi Tần
biến mất, Trung Quốc đã nhanh chóng quay trở lại lập trường thân Moscow đối với
cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine. Trung Quốc cũng ngừng công khai bày tỏ ý định
làm trung gian cho lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine.
Có lẽ là để
bày tỏ sự trân trọng trước việc Bắc Kinh thay đổi quan điểm, Putin đã đến thăm
Trung Quốc vào tháng 10, tham dự một hội nghị quốc tế kỷ niệm 10 năm Sáng kiến
Vành đai và Con đường do Tập Cận Bình phát động.
Nhìn bề
ngoài, dường như mối quan hệ Trung-Nga, bao gồm cả hợp tác quân sự, đang trở lại
đúng hướng. Nhưng một quan sát cẩn trọng hơn về cuộc giằng co khốc liệt diễn ra
trong sáu tháng qua cho thấy ‘tuần trăng mật thứ hai’ này không chỉ có hạnh
phúc.
Trong lúc
sự chú ý của thế giới đổ dồn vào cuộc chiến giữa Israel và Hamas, cuộc chiến của
Nga với Ukraine đã không còn là tâm điểm như trước đây. Đối với Nga, đó là một
diễn biến đáng hoan nghênh.
Đầu tháng
này, sau khi nhận thấy rằng cuối cùng đã đến thời điểm thích hợp, Putin chính
thức tuyên bố tranh cử trong cuộc bầu cử tổng thống Nga vào tháng 3 năm sau.
Nhưng vẫn
chưa rõ tại sao Trung Quốc lại chấp nhận các thông tin từ Nga, vốn có thể được
coi là sự can thiệp vào công việc nội bộ của Trung Quốc. Chuyện các quan chức cấp
cao Trung Quốc ngoại tình không phải là hiếm. Nhưng số trường hợp quan chức bị
cách chức vì vi phạm như vậy không nhiều.
Tuy nhiên,
trong trường hợp của Tần Cương, Bắc Kinh có thể đã làm theo lời khuyên của Nga
và phát hiện ra những vấn đề nghiêm trọng vượt xa chuyện ngoại tình.
Do cũng
liên quan đến quan hệ Trung-Mỹ nên vụ bê bối cuối cùng đã bùng nổ trong nội bộ
Đảng Cộng sản Trung Quốc. Trung Quốc coi trọng mối quan hệ với Mỹ hơn với bất kỳ
quốc gia nào khác.
Với thông
tin từ Nga, giới lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc không thể không nghĩ rằng người
tình của Tần có thể đã chuyển thông tin tình báo liên quan đến các vấn đề chính
trị trong nước cho Washington. Nếu điều này thực sự xảy ra, nó có thể gây tổn hại
nghiêm trọng đến danh tiếng của Tập.
Tần từng
giữ chức vụ trưởng Vụ Lễ tân Bộ Ngoại giao Trung Quốc. Ông luôn tháp tùng Tập tới
các sự kiện ngoại giao trong và ngoài nước.
Ông được bổ
nhiệm làm đại sứ Trung Quốc tại Mỹ, và sau đó, ở độ tuổi 57, một độ tuổi có thể
coi là trẻ bất thường, ông được bổ nhiệm làm bộ trưởng ngoại giao. Điều này
giúp Tần được coi là trợ lý thân cận của Tập.
Tần được
cho là cũng nắm thông tin về đời sống riêng tư của Tập, và các trợ lý thân cận
nhất của Tập có lẽ đã cho rằng họ không thể giữ Tần ở chức ngoại trưởng trước
thượng đỉnh Mỹ-Trung.
Vấn đề Tần
Cương nghiêm trọng đến mức không thể được thảo luận công khai ngay cả trong đảng.
Các nhà lãnh đạo đảng đang bị yêu cầu phải giữ bí mật nghiêm ngặt, và lời giải
thích nội bộ dành cho các đảng viên cấp cao khác rất mơ hồ, thường lấy lý do “vấn
đề liên quan đến lối sống,” ngụ ý ngoại tình hoặc các lý do tương tự.
Lời giải
thích này không phải là cốt lõi của vấn đề. Hồi tháng 10, khi hội nghị thượng đỉnh
Mỹ-Trung sắp diễn ra, Tần cũng bị cách chức ủy viên Quốc vụ viện, chức vụ tương
đương cấp phó thủ tướng mà ông từng đảm nhiệm. Trọng tâm bây giờ là liệu đảng sẽ
trừng phạt ông một cách nghiêm khắc, hay có bắt đầu một vụ án hình sự chống lại
ông hay không.
Loạt thông
tin của Nga đã có sức mạnh tiêu diệt nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc và
xoay chuyển tình thế chính trị toàn cầu theo hướng có lợi cho Nga. Nó cũng ảnh
hưởng đến lập trường của Trung Quốc đối với Mỹ, và cuối cùng phát triển thành một
vấn đề chính trị trong nước nghiêm trọng ở Trung Quốc.
Tuy nhiên,
toàn bộ chi tiết của vở kịch phức tạp này sẽ không bao giờ thực sự được tiết lộ
trọn vẹn cho thế giới.
-----------------------
Katsuji
Nakazawa là
nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã
dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng
văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Did Putin’s tip lead
Xi to purge his foreign minister?,” Nikkei Asia, 14/12/2023
No comments:
Post a Comment