Tranh luận về dàn lãnh đạo
Việt Nam từ chức và quan hệ Việt - Mỹ - Trung
Bùi Thư
BBC News Tiếng
Việt
6 tháng 4 2023
https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-65204383
Một bài bình luận của IISS (Viện Quốc tế Nghiên cứu
chiến lược) về những biến động trong dàn lãnh đạo Việt Nam có lời nhận định rằng,
Việt Nam đặt sự tồn vong của chế độ Cộng sản cao hơn vấn đề chủ quyền trên Biển
Đông.
Bài viết trên trang IISS có tựa đề "Vietnam:
leadership turnover and foreign-policy implications" (Chuyển biến
dàn lãnh đạo Việt Nam có tác động gì tới chính sách ngoại giao) điểm qua sự ra
đi của ba lãnh đạo cấp cao: Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cùng hai Phó Thủ tướng
Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam.
Có hai nhận định nổi bật trong bài viết gây ra
tranh luận. Thứ nhất, các tác giả cho
rằng, từ góc nhìn của các lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCS VN), "sự
liên kết tư tưởng chính trị của Trung Quốc với đảng và khả năng của Bắc Kinh
trong việc hỗ trợ ĐCS VN tiếp tục cai trị" mang tính quan trọng hơn việc
duy trì chủ quyền của Việt Nam đối với "đá, rạn san hô và tài nguyên ở Biển
Đông."
Việt Nam - Hoa Kỳ có khả
năng thành đối tác chiến lược trong năm nay?
Trung Quốc sẽ phản ứng
ra sao nếu Việt - Mỹ nâng cấp đối tác chiến lược?
Thứ hai, Việt Nam không
"nghiêm túc về việc tăng cường hợp tác chiến lược với phương Tây" và
do đó Việt Nam khó lòng gia nhập "bất kỳ liên minh nào do Hoa Kỳ dẫn dắt
có định hướng chống Trung Quốc một cách hiệu quả."
Sau đó, Giáo sư Carl Thayer đã viết bài bình
luận dài khoảng 18 trang phản bác lại những nhận định trên của IISS. Ông Thayer
cho rằng yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông được cho là đại diện cho thách thức
quan trọng nhất đối với trách nhiệm bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Việt
Nam của ĐCSVN.
Về quan hệ với phương Tây, Giáo sư chỉ ra luận
điểm Việt Nam "chơi" Mỹ là không có căn cứ. Hơn nữa, khi các chính
quyền liên tiếp của Mỹ xem Việt Nam là một đối tác an ninh đầy triển vọng, họ
hoàn toàn hiểu rằng, với chính sách Bốn không của Việt Nam thì quốc gia Đông
Nam Á này sẽ không tham gia các cuộc tập trận quân sự nhằm mục đích chiến đấu
hoặc bị lôi kéo vào liên minh chống Trung Quốc do Mỹ dẫn dắt.
.
Đảng đi trước, Nhà nước theo sau?
Bài viết trên IISS cho rằng, ở Việt Nam hai
nhóm tồn tại lâu nhất là một bên ưu tiên trung thành với hệ thống Lê-nin và bên
còn lại là ưu tiên một chính phủ hiệu quả. Nhóm đầu, do vị Tổng Bí thư Trọng dẫn
đầu, cam kết nguyên tắc duy nhất chỉ có ĐCS cai trị. Trong hệ thống Việt Nam, Tổng
bí thư là "Người đứng đầu đồng cấp", ba chức vụ còn lại trong tứ trụ
có quyền lực yếu hơn một chút.
Đối với những người theo ông Trọng, kẻ thù lớn
nhất của ĐCSVN là sự "tự chuyển hóa" và tha hóa, mất phương hướng tư
tưởng chính trị, đạo đức của các cán bộ, đảng viên sẽ làm "suy yếu, tan rã
hoặc thậm chí dẫn đến sự sụp đổ".
Và trong những năm 2010, theo IISS, những người
trung thành với hệ thống có mối lo ngại rằng các quan chức được giao nhiệm vụ cải
thiện hoạt động của chính phủ đang lèo lái đất nước theo đường hướng nguy hiểm
đó là: ưu tiên cơ cấu chính phủ hơn cả đảng.
Từ lẽ đó, các tác giả bài viết cho rằng, ba
quan chức bị miễn chức vụ vào tháng Một - ông Phúc, ông Đam và ông Minh - vì họ
nổi tiếng đối với công chúng Việt Nam và đối tác quốc tế của Việt Nam về nỗ lực
phát triển kinh tế, hệ thống y tế và quan hệ ngoại giao hiệu quả của đất nước
(theo thứ tự từng người). Sự tập trung vào hiệu quả hơn là lòng trung thành đảng
có thể "là một yếu tố góp phần vào việc họ bị miễn chức vụ".
Tuy nhiên, Giáo sư Carl Thayer, nhà quan sát
chính trị Việt Nam lâu năm thì có nhận định khác, ông cho rằng chiến dịch chống
tham nhũng của Tổng bí thư Trọng có hai khía cạnh - hình sự, đạo đức và trách
nhiệm giải trình.
Khía cạnh thứ nhất là nhắm tới cả trong và
ngoài đảng. Nếu họ bị phát hiện vi phạm pháp luật, họ sẽ bị buộc tội, xét xử và
lãnh án tù.
Khía cạnh thứ hai là nhắm vào các đảng viên của
ĐCSVN, đặc biệt là những người người giữ các chức vụ cao. Ai vi phạm đạo đức đảng
viên thì bị kỷ luật. Các quan chức không giám sát được những người trong chuỗi
mà họ quản lý sẽ phải chịu trách nhiệm bị kỷ luật/sa thải hoặc có trường hợp cá
biệt là bị buộc thôi việc.
Chiến dịch đốt lò kỳ 1:
TBT Nguyễn Phú Trọng chống tham nhũng để cứu Đảng
Đốt lò kỳ 2: TBT Nguyễn
Phú Trọng thâu tóm quyền lực về tay Đảng ra sao?
Chiến dịch đốt lò kỳ 3:
Căn bệnh trầm kha phải nhờ tới 'Hoa Đà'
.
Từ đó, ông Thayer lý giải cả ba quan chức cấp
cao, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh, Vũ Đức Đam và Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc
bị ép từ chức vì không giám sát tốt cấp dưới trong các vụ bê bối liên quan đến
Covid-19.
.
Quan trọng hơn, cả ba nhân vật trên đều không
phải là sứ giả hay kiến trúc sư duy nhất trong chính sách đối ngoại. Họ không
có thẩm quyền để ra quyết định một mình mà không được sự chấp thuận trước đó.
"Không có gì ngạc nhiên khi họ thường
xuyên tiếp xúc với phương Tây vì hơn một nửa trong số mười bảy đối tác chiến lược
của Việt Nam là các nước phương Tây. Tóm lại, Minh và Đam chỉ làm việc của
mình," ông Thayer phân tích.
Cũng trong bài viết của mình, GS người Úc đặt
ra câu hỏi rằng, nếu theo logic của bài viết trên IISS, vì sao Bộ trưởng Ngoại
giao Bùi Thanh Sơn, người đã được đào tạo tại Đại học Columbia ở Hoa Kỳ, vẫn
còn tại vị.
Ông Ted Osius, nguyên Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt
Nam và hiện là Tổng Giám đốc của Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ-ASEAN, đã viết một
bài xã luận phân tích những thay đổi lãnh đạo này. Ông kết luận với tư cách là
một nhà ngoại giao có 30 năm sự nghiệp với chuyên môn đặc biệt về Việt Nam, ông
thấy một thông điệp rõ ràng là Việt Nam coi trọng mối quan hệ với phương Tây, đặc
biệt là Mỹ như thế nào.
"Có vẻ như sự ra đi gần đây được sắp xếp
cẩn thận không phải là đòn trừng phạt cho việc xích lại gần hơn với phương Tây
hay thúc đẩy cải cách ở Việt Nam. Thay vào đó, các hình phạt là nhằm nâng cao trách
nhiệm giải trình tốt hơn trong Đảng Cộng sản Việt Nam và hệ thống chính trị của
nó," trích bài viết của ông Osius trên trang The Hill.
.
ĐCS Việt Nam liên kết với Trung Quốc?
Về khía cạnh bài viết 'Chuyển biến
dàn lãnh đạo Việt Nam có tác động gì tới chính sách ngoại giao' cho rằng
ĐCS VN cần sự hỗ trợ từ Bắc Kinh để duy trì quyền lực và xem nhẹ vấn đề chủ quyền
biển đảo, lãnh thổ hơn, ông Thayer cũng đưa ra những phản hồi với nhận định
này.
Cụ thể, ông Thayer phẩn tích với BBC hai khía
cạnh là quan hệ giữa đảng với đảng và khía cạnh thứ hai là quan hệ giữa nhà nước
với nhà nước giữa Việt Nam và Trung Quốc.
"Về khía cạnh đầu tiên, tôi viết đánh giá
để phản hồi một bài viết do IISS phát hành. Bài viết khẳng định "Ưu tiên
hàng đầu của ĐCSVN [Đảng Cộng sản Việt Nam] là duy trì quyền lực… [và rằng] sự
hỗ trợ của Trung Quốc là điều cần thiết cho sự thành công của đảng." Họ
không dẫn thêm chi tiết hoặc lời giải thích nào về loại hỗ trợ gì từ Đảng Cộng
sản Trung Quốc là cần thiết cho sự thành công của ĐCSVN.
"Về khía cạnh thứ hai, tất nhiên, Việt
Nam phải lèo lái quan hệ với Trung Quốc sao cho ôn hòa. Việt Nam có chiến lược
"vừa hợp tác vừa đấu tranh" với các cường quốc, đáp trả hành động cụ
thể của từng nước cụ thể, trong đó có Trung Quốc," ông Carl Thayer nói với
BBC.
Bài viết trên IISS dẫn việc Hà Nội có vẻ không
mặn mà với việc hợp tác an ninh với Mỹ để cho rằng, ĐCS xem những tranh chấp chủ
quyền biển đảo có vẻ "ít hệ trọng hơn" việc liên kết của ĐCS VN với
Trung Quốc về mặt chính trị và ý thức hệ.
"Sự tồn vong của ĐCSVN còn phụ thuộc vào
nhận thức của người dân về chế độ như một người bảo vệ chủ quyền quốc gia và
toàn vẹn lãnh thổ. Tâm lý bài Trung âm ỉ và đã bùng phát nhiều lần trong những
năm gần đây để đáp trả các hành động của Trung Quốc mà công chúng coi là đe dọa
chủ quyền và an ninh quốc gia," GS Carl Thayer phân tích.
GS Thayer dẫn chứng việc người dân biểu tình
phản đối Luật Đặc Khu và dự thảo đã được hoãn lại. Vì vậy "tâm lý bài
Trung về bản chất là một trong những yếu tố cản trở mạnh mẽ lãnh đạo ĐCSVN liên
kết với Trung Quốc".
BBC hỏi ông Thayer về tuyên bố chung giữa Việt
Nam - Trung Quốc sau chuyến thăm của ông Nguyễn Phú Trọng đến Bắc Kinh hồi
tháng 11/2022. Theo đó, lần đầu tiên vấn đề "cách mạng màu", "diễn
biến hòa bình" hay "chính trị hóa nhân quyền" được hai nước cộng
sản thống nhất. Nhiều người cho đây là dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang "học
tập" Trung Quốc.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam
Nguyễn Phú Trọng nâng ly chúc mừng sau Lễ ký kết hàng chục thỏa thuận song phương sau cuộc hội đàm chính thức ở
Hà Nội ngày 5/11/2015
Ông Thayer lý giải rằng, Trung Quốc và Việt
Nam đều là các quốc gia xã hội chủ nghĩa độc đảng. Cả hai chế độ đều phản đối
đa nguyên chính trị và dân chủ kiểu phương Tây và hình sự hóa quyền tự do ngôn
luận.
"Tất cả
những gì Tuyên bố chung này làm là nhắc lại cam kết riêng biệt của họ để hành động
chống lại hàng loạt hành vi phạm tội. Chống khủng bố không liên quan trực tiếp
đến "diễn biến hòa bình" nhưng là một phần trong danh sách các vấn đề
cùng mối quan tâm.
"Diễn
biến hòa bình" là âm mưu của các thế lực thù địch bên ngoài cấu kết với
các phần tử trong nước nhằm lật đổ chế độ xã hội chủ nghĩa. Bất kỳ hành động
nào được coi là "diễn biến hòa bình" dù nhỏ đến đâu cũng sẽ bị trấn
áp. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là chế độ ĐCSVN bị "diễn biến hòa
bình" đe dọa nghiêm trọng đến mức dẫn đến "cách mạng màu" và sụp
đổ chủ nghĩa xã hội.
"Tất cả
các nhóm ủng hộ dân chủ, tự do tôn giáo và xã hội dân sự đã bị đàn áp ở Việt
Nam chỉ là số lượng nhỏ và không có bằng chứng về sự ủng hộ rộng rãi trên khắp
cả nước," ông Thayer lý giải.
Vì vậy, ĐCS VN không phải nhờ vào sự hỗ trợ của
Trung Quốc để tiếp tục củng cố quyền lực chính trị. Trên thực tế, theo ông
Thayer, Việt Nam sẽ tiếp tục đường hướng ngoại giao của mình để ủng hộ chủ
nghĩa đa phương và phản đối hết sức nhất có thể sự phân cực trong hệ thống quốc
tế.
Về vấn đề bài viết của IISS cho rằng các nhà
hoạch định chính sách Mỹ đã bị lừa bịp khi tin rằng hợp tác với Việt Nam về Biển
Đông sẽ kéo Việt Nam vào các liên minh bài Trung Quốc do Mỹ lãnh đạo.
Tuy nhiên, ông Carl Thayer thì cho rằng Hoa Kỳ
không ngây thơ đến vậy. Ngược lại Mỹ hiểu rõ chính sách quốc phòng Bốn Không của
Việt Nam vì nó đã có từ năm 2004 và được tu chỉnh các năm 2009, 2019.
Cụ thể: không tham gia liên minh quân sự;
không cho bất cứ nước nào đặt căn cứ quân sự ở Việt Nam; không dựa vào nước này
để chống nước kia. không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ
quốc tế.
Ngoài lý do trên, ông Carl Thayer nói Việt Nam
dè dặt trong việc gia nhập các liên minh của Mỹ là vì Hà Nội không cảm thấy đủ
tin tưởng:
"Các
quan chức Việt Nam bày tỏ quan ngại riêng rằng bất kỳ hợp đồng mua sắm vụ khí
nào với các ngành công nghiệp quốc phòng của Mỹ đều có khả năng bị hủy bỏ trong
thời gian ngắn vì lý do chính trị (quan ngại về nhân quyền hoặc mua vũ khí từ
Nga). Lãnh đạo Việt Nam suy tính Mỹ sẽ bỏ rơi Việt Nam bên lề trong các tranh
chấp hàng hải của mình ở Biển Đông nếu có cơ hội để cải thiện quan hệ với Trung
Quốc (hoặc vì lý do khác)."
Lý do cuối cùng để Hà Nội không "bắt
tay" liên minh với Mỹ chống Trung Quốc là vì các nhà lãnh đạo Việt Nam tin
rằng Mỹ cuối cùng sẽ tìm cách thay đổi chế độ thông qua "diễn biến hòa
bình" bằng cách thúc đẩy dân chủ, đa nguyên và nhân quyền.
Ông Thayer nói với BBC rằng, sự phân cực quốc
tế làm giảm sự tự do đi dây của Việt Nam. Chọn phe Nga-Trung hoặc phe đồng minh
phương Tây do Mỹ dẫn đầu đều mang lại những rủi ro không chấp nhận được cho Việt
Nam.
Để duy trì tính tự chủ chiến lược của mình, Việt
Nam phải áp dụng một chính sách ít đụng chạm chất đối với hai khối mới trồi lên
này.
"Mượn một câu nói của học giả người Pháp
Bernard Fall khi miêu tả chính sách ngoại giao của Việt Nam thời tranh chấp
Trung-Nga, rằng Việt Nam phải đi "một đường thẳng ngoằn ngoèo". Việt
Nam sẽ ủng hộ các nỗ lực hòa bình giải quyết chiến tranh ở Ukraine nhưng không
đi đầu. Việt Nam sẽ cố gắng có một lập trường làm hài lòng Nga, Trung Quốc và
liên minh phương Tây do Hoa Kỳ lãnh đạo.
"Chuyến thăm trao đổi dự kiến trong năm
nay giữa Tổng thống Biden và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là minh chứng cho
chính sách đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại của Việt Nam," GS
nêu quan sát với BBC.
Xét trên mối quan hệ có khả năng "xích lại
gần nhau hơn" giữa Mỹ và Việt Nam, nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp từ Hà Nội ý
kiến trên trang Facebook cá nhân rằng, điều này có thể khuyến khích Việt Nam có
lập trường quyết đoán hơn trong các tranh chấp Biển Đông và làm gia tăng căng
thẳng với Trung Quốc.
"Quỹ đạo tương lai của mối quan hệ Việt
Nam-Mỹ-Trung sẽ phụ thuộc vào một loạt các yếu tố chính trị, kinh tế và an ninh
phức tạp, và sẽ đòi hỏi đối thoại và hợp tác liên tục giữa tất cả các bên liên
quan," ông Hợp đúc kết.
*****
Quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam
Xem thêm
Ngày 29 tháng 3 năm 2022
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú
Trọng và Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden điện đàm "nhất trí thúc đẩy, phát triển
và làm sâu sắc hơn quan hệ song phương"
Chú thích
hình ảnh Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng gặp gỡ Tổng thống Joe Biden hồi
tháng 7/2015. Bản quyền hình ảnh BRENDAN SMIALOWSKI/AFP via Getty
Images
Ngày 19 tháng 6 năm 2022
Tàu bệnh viện USNS Mercy thuộc Bộ Tư lệnh Hải
vận Quân sự Hoa Kỳ đã cập Cảng Vũng Rô, Phú Yên, Việt Nam, đánh dấu điểm dừng
chân đầu tiên trong khuôn khổ chương trình Đối tác Thái Bình Dương 2022.
No comments:
Post a Comment