Cạnh tranh Mỹ-Trung sau bầu cử giữa nhiệm kỳ của Mỹ và Đại hội 20 của
ĐCSTQ
19 Tháng Mười Hai, 2022
Lần đầu tiên kể từ khi trở thành Tổng thống, ông Joe Biden đã có cuộc gặp
mặt trực tiếp với Chủ tịch Tập Cận Bình vào ngày 14 tháng 11 năm 2022 trước thềm
Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Bali, Indonesia. Trong bối cảnh căng thẳng giữa hai
nước đang gia tăng, một cuộc gặp của hai nhà lãnh đạo có thể hữu ích trong việc
giúp tránh hiểu lầm, ngăn cuộc cạnh tranh chiến lược vượt khỏi tầm kiểm soát;
hay như phía Hoa Kỳ nói là “ngăn cho mối quan hệ rơi xuống mức sâu hơn”. Tuy
nhiên, hai sự kiện chính trị lớn gần đây—cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ của Hoa Kỳ
và Đại hội toàn quốc lần thứ 20 của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ)—sẽ quan trọng
hơn trong việc tạo tiền đề và xác định đường nét chính của quan hệ Hoa Kỳ-Trung
Quốc trong tương lai gần. Và tương lai đó có thể sẽ gây ra nhiều tranh chấp hơn
chứ không phải sẽ ổn định. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với phần còn lại
của thế giới.
Kết quả hơn mong đợi
Bất chấp những kỳ vọng khá thấp mà cả hai bên đặt ra — cả hai bên đã sử
dụng cơ hội này chủ yếu để nhắc lại các quan điểm đã biết của họ (cái gọi là
“giới hạn đỏ”), cuộc họp đã tạo ra một số kết quả cụ thể và hữu ích.
Đáng chú ý nhất là thỏa thuận giữa hai bên trong cuộc họp rằng không
bao giờ tiến hành chiến tranh hạt nhân. Đó sẽ là cuộc chiến không thể chiến thắng.
Và rằng hai nhà lãnh đạo phản đối việc sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ khí hạt
nhân ở Ukraine. Thỏa thuận này chỉ được Hoa Kỳ nhấn mạnh – trong khi Trung Quốc
thì không.
Điều này sẽ làm cho các đe dọa hạt nhân của Putin trở nên rõ ràng là
ngoài sự chấp nhận của dư luận quốc tế — do đó tạo ra hy vọng sẽ làm giảm nguy
cơ leo thang hạt nhân. Ngoài ra, hai nước đồng ý nối lại đối thoại về nhiều vấn
đề như biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, chính sách kinh tế vĩ mô, vấn đề nợ
của các nước đang phát triển, v.v. Ngoại trưởng Anthony Blinken dự kiến sẽ thăm
Bắc Kinh vào đầu năm tới để tiếp tục các cuộc đối thoại này.
Hệ quả của việc Đảng Cộng Hòa kiểm soát Hạ viện
Hạ viện Hoa Kỳ do Đảng Cộng hòa kiểm soát — mặc dù với đa số nhỏ hơn so
với dự đoán — sẽ củng cố hướng đi của chính sách Trung Quốc của Hoa Kỳ. Ngôn ngữ,
đặc biệt là của các nhà lãnh đạo Đảng Cộng hòa, sẽ gay gắt hơn.
Trong hai năm qua, các nhà lập pháp Hoa Kỳ đã giới thiệu hơn 400 dự luật
chống Trung Quốc tại Quốc hội; hơn 120 trong số đó đã nhận được sự ủng hộ của
lưỡng đảng và có khả năng sẽ tiếp tục trong quá trình lập pháp.
Cụ thể, Hạ viện sẽ thúc đẩy chính quyền Biden thực hiện các biện pháp
kiểm soát đầu tư và thương mại hiện tại đối với Trung Quốc một cách nghiêm ngặt
hơn, cũng như mở rộng chúng sang các lĩnh vực công nghệ cao nhiều hơn, và nhắm
cả đến dòng vốn đầu tư nước ngoài đến Trung Quốc.
Đặc biệt, các điểm chính của dự thảo Luật Chính sách Đài Loan 2022 đã
được xác nhập vào Luật Chuẩn chi ngân sách quốc phòng, tài khoá 2023 (National
Defense Authorization Act NDAA 2023); dự trù ngân sách 10 tỷ đôla yểm trợ cho
việc hiện đại hoá quân sự cho Đài Loan trong 5 năm tới. Ngoài ra, CP Mỹ sẽ
thương lượng nhằm nâng cao quan hệ kinh tế HK-ĐL.
Điều quan trọng cần theo dõi là liệu việc chỉ định Đài Loan là một đồng
minh lớn ngoài NATO của Hoa Kỳ; và việc đổi tên Văn Phòng Đại Diện Kinh Tế và
Văn Hoá Đài Bắc thành Văn Phòng Đại DIện Đài Loan sẽ xuất hiện trở lại trong
các dự luật mới hay không —sự chỉ định và đổi tên như như vậy đã được nhiều
nhà phân tích chính trị coi là hành động khiêu khích không cần thiết đối với
Trung Quốc.
Hơn nữa, Hạ viện do Đảng Cộng hòa lãnh đạo sẽ tổ chức một loạt phiên điều
trần và điều tra chỉ trích Trung Quốc. Ví dụ, có thể có một phiên điều trần về
vai trò của Trung Quốc trong việc cung cấp Fentanyl bất hợp pháp đã góp phần
gây ra cuộc khủng hoảng opioid ở Mỹ. Một cuộc điều tra khác có thể được tái thực
hiện là điều tra về nguồn gốc của virus SARS-Cov-2 bị rò rỉ trong phòng thí
nghiệm Vũ Hán. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, sẽ có các cuộc điều
tra về những giao dịch kinh doanh của Hunter Biden, đặc biệt là với các công ty
Trung Quốc như CEFC China Energy. Hơn nữa, các chuyến thăm cấp cao của phái
đoàn Quốc hội tới Đài Loan sẽ tiếp tục. Những hành động này sẽ buộc Trung Quốc
phải đáp trả, khiến căng thẳng leo thang giữa hai nước.
Cụ thể, những động thái này sẽ hạn chế khả năng linh hoạt của Biden
trong việc cố gắng quản lý mối quan hệ Mỹ-Trung một cách có trách nhiệm.
Trung Quốc bảo vệ “quan điểm toàn diện về an ninh”
Từ quan điểm của Trung Quốc, các hành động của Hoa Kỳ theo những đường
hướng được phác thảo ở trên sẽ được coi là các cuộc tấn công vào chủ quyền, an
ninh quốc gia và lợi ích phát triển của Trung Quốc. Các khía cạnh của “quan điểm
toàn diện về an ninh” này đã được trình bày tại Đại hội toàn quốc lần thứ 20 của
ĐCSTQ, nổi bật hơn các mục tiêu chiến lược về phát triển chất lượng và thịnh vượng
chung. Do đó, Trung Quốc sẽ đáp trả một cách nghiêm khắc.
Đài Loan
Với sự chú ý dành cho Đài Loan tại Đại hội ĐCSTQ lần thứ 20, Trung Quốc
sẽ dành sự quan tâm và nguồn lực để thúc đẩy chiến dịch thống nhất như một phần
trong nỗ lực phục hồi sinh lực của quốc gia (national rejuvenation).
Theo Sách Trắng về Đài Loan công bố vào tháng 8 năm 2022, Trung Quốc sẽ
cố gắng thực hiện điều đó bằng biện pháp hòa bình—hay đúng hơn là phi quân sự—tức
là ang cả cây gậy và củ cà rốt để thuyết phục chính quyền Đài Loan dưới sự lãnh
đạo của Đảng Dân tiến ít nhất phải đồng ý với Đồng thuận 1992, công nhận nguyên
tắc ‘một Trung Quốc’. Đồng thuận 1992 đã thành hình sau cuộc đàm phán giữa
ĐCSTQ và Quốc Dân đảng, lúc đó đang cai trị Đài Loan, và được Tổng thống Mã Anh
Cửu ủng hộ.
Thất bại trong các biện pháp phi quân sự và nhìn thấy triển vọng thống
nhất hòa bình ngày càng xa dần (đặc biệt là với thế hệ trẻ của Đài Loan) có thể
sẽ khiến Trung Quốc cân nhắc nghiêm túc việc sử dụng các biện pháp quân sự để đạt
được sự thống nhất.
Nói cách khác, nguyên trạng vô hạn định đối với Đài Loan, điều mà Đài
Loan và Mỹ/phương Tây muốn, là không thể chấp nhận được đối với Trung Quốc — một
điểm đã được Giang Trạch Dân nhấn mạnh ngay từ những năm 1990. Trong kịch bản
này, Trung Quốc sẽ được hưởng một mức độ chủ động chiến lược vì một mình nước
này sẽ quyết định thời điểm và cách thức tiến hành các hành động quân sự chống
lại Đài Loan.
Hơn nữa, các hành động của Đài Loan và Hoa Kỳ nhằm nâng cấp quan hệ
kinh tế và quân sự của họ đến một lúc nào đó sẽ khiến Trung Quốc lo sợ chính
sách “Một Trung Quốc” của Hoa Kỳ sẽ bị làm rỗng ruột , thay thế bằng cách tiếp
cận “Một Trung Quốc, Một Đài Loan” trên thực tế.
Điều này sẽ là không thể chấp nhận được đối với Trung Quốc, đặc biệt là
kể từ khi Hoa Kỳ tuyên bố rõ ang trong Thông cáo chung Hoa Kỳ-Trung Quốc ngày
17 tháng 8 năm 1982 rằng họ không có ý định theo đuổi chính sách “Hai Trung Quốc”
hay “Một Trung Quốc, Một Đài Loan”. Một lần nữa Trung Quốc sẽ phải quyết định
cách phản ứng.
Tóm lại, diễn tiến tự nhiên của các sự kiện liên quan đến Đài Loan sẽ đẩy
hai nước đến những xung đột mà không cuộc họp nào có thể giải quyết được.
Ngăn chặn công nghệ
Đại hội lần thứ 20 của ĐCSTQ nhấn mạnh sự cần thiết của việc Trung Quốc
phải tự chủ về khoa học và công nghệ, thúc đẩy đổi mới nội sinh như một động lực
tăng trưởng mới để hiện đại hóa nền kinh tế và quân sự Trung Quốc.
Trung Quốc sẽ chú ý và hỗ trợ mạnh hơn lĩnh vực này khi mà Mỹ tiếp tục
thắt chặt kiểm soát việc chuyển giao công nghệ tiên tiến cho Trung Quốc, cho đến
nay chủ yếu là chip máy tính tiên tiến nhưng có khả năng sẽ được mở rộng sang
các lĩnh vực khác, đặc biệt là những lĩnh vực có ứng dụng quân sự hoặc công dụng
kép.
Cụ thể, các hạn chế của Hoa Kỳ đối với việc chuyển giao công nghệ cho
Trung Quốc đã vượt ra ngoài nỗ lực giảm thiểu sự phụ thuộc vào “đầu vào” từ
Trung Quốc trong chuỗi cung ứng vì lý do an ninh quốc gia, mà đã phát triển
thành việc ngăn chặn tiến bộ công nghệ của Trung Quốc nhằm củng cố các vị trí
lãnh đạo kinh tế và quân sự của Hoa Kỳ.
Chính sách ngăn chặn công nghệ này của Mỹ có thể dẫn đến sự khác biệt
trong cách tiếp cận của châu Âu đối với Trung Quốc. Bảo vệ chuyến thăm Trung Quốc
gần đây của mình, Thủ tướng Scholz nói rằng Đức muốn giảm “sự phụ thuộc một chiều”
vào Trung Quốc trong các lĩnh vực quan trọng như khoáng sản và hàng hóa công
nghệ cao nhưng không tách rời khỏi TQ.
Tiêu biểu cho cách tiếp cận này là các quyết định gần như đồng thời của
chính phủ Đức cho phép Công ty Cổ phần Vận tải biển Hải ngoại Trung Quốc
(COSCO) mua 24,9% cổ phần —dưới mức có thể cản trở các quyết định quan trọng —
tại cảng Hamburg; nhưng ngăn chặn việc các công ty Trung Quốc mua lại hai công
ty sản xuất chất bán dẫn của Đức.
Dù có những lời chỉ trích về chuyến đi của Scholz—với một phái đoàn
doanh nghiệp lớn—đến Trung Quốc, và sự ủng hộ của ông đối với thỏa thuận cảng
Hamburg, cả từ bên trong nước Đức và ở nhiều nước đồng minh, bản chất của cách
tiếp cận mà ông nêu rõ có thể sẽ được áp dụng bởi nhiều nước châu Âu dựa vào
kinh doanh với Trung Quốc để tăng trưởng kinh tế.
Sự khác biệt trong cách nhìn về nguy cơ có thể tạo cơ hội cho Trung Quốc
lách luật ngăn chặn công nghệ của Mỹ và khiến chiến lược lược của Mỹ đối với
Trung Quốc trở nên kém hiệu quả hơn.
Phong tỏa địa chính trị
Trái ngược với cách hành xử đơn phương của cựu Tổng thống Trump, chính
quyền Biden đã rất cố gắng và đạt được một số tiến bộ trong việc xây dựng liên
minh để đối phó với Trung Quốc.
Tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, Mỹ đã củng cố Bộ tứ với Nhật
Bản, Úc và Ấn Độ; ra mắt AUKUS với Vương quốc Anh và Úc; nâng cấp quan hệ với
ASEAN lên tầm Đối tác chiến lược toàn diện (mà Trung Quốc đã thực hiện năm
2021); và triển khai Khung kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF) với 14 quốc
gia tham gia đàm phán.
Đáp lại, Trung Quốc tăng cường triển khai các hiệp định thương mại và đầu
tư với các nước trong khu vực, nhất là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu
vực (RCEP); thúc đẩy việc xin gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ
xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); và hồi sinh Hiệp định Thương mại Tự do ba bên được
đề xuất với Nhật Bản và Hàn Quốc.
Trung Quốc cũng đã phát động một cuộc tấn công quyến rũ nhằm củng cố
quan hệ với các nước trong khu vực, tiêu biểu là việc trải thảm đỏ đón Tổng Bí
thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến
thăm Trung Quốc ngay sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 20 của ĐCSTQ, nơi
ông Tập Cận Bình được bầu lại làm Tổng Bí thư nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có.
Cuộc cạnh tranh ảnh hưởng của Mỹ và Trung Quốc có thể tạo cơ hội cho
các quốc gia trong khu vực cân bằng giữa bên này với bên kia; nhưng cũng có thể
thu hẹp không gian hành động đối với nhiều quốc gia không muốn đứng về phía nào
trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung. Điều đó phụ thuộc chủ yếu vào việc mỗi quốc gia
có thể điều hướng linh hoạt như thế nào trong mối quan hệ phức tạp và đầy sóng
gió giữa hai siêu cường.
Nói tóm lại, các hành động chính sách xuất phát từ kết quả bầu cử giữa
nhiệm kỳ của Hoa Kỳ và Đại hội toàn quốc lần thứ 20 của ĐCSTQ làm sự cạnh tranh
và đối đầu chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ vẫn diễn ra gay gắt, có ý
nghĩa quan trọng đối với các quốc gia khác — bất kể những lời lẽ mềm dịu của
Biden và Tập tại Hội nghị thượng đỉnh ở Bali.
No comments:
Post a Comment