Nền
kinh tế Trung Quốc đang thối rữa từ đầu não
Daron Acemoglu - Project-Syndicate
Đỗ Kim Thêm dịch
17/11/2022
https://baotiengdan.com/2022/11/17/nen-kinh-te-trung-quoc-dang-thoi-rua-tu-dau-nao/
Việc ông Tập Cận Bình xiết chặt kìm kẹp sắt đá
đối với đảng lãnh đạo và nền kinh tế, chính trị của Trung Quốc, các cuộc tranh
luận dai dẳng về tính bền vững của sự tăng trưởng đáng kinh ngạc của đất nước
đã trở lại nổi bật. Mô hình độc đoán của Trung Quốc, sau khi tiến xa, rốt cuộc
có thể không có gì quá đặc biệt. Bằng chứng về sự trì trệ này cho thấy càng
ngày càng tăng.
Trung Quốc nhấn mạnh đến một vấn đề đã được
tranh luận từ lâu về phát triển kinh tế: Liệu chế độ chuyên chế chỉ huy từ thượng
tầng xuống cơ sở có thể vượt trội hơn các nền kinh tế thị trường tự do theo chiều
hướng đổi mới và tăng trưởng?
Từ năm 1980 đến năm 2019, tốc độ tăng trưởng
GDP trung bình hàng năm của Trung Quốc là hơn 8%, nhanh hơn bất kỳ nền kinh tế
phương Tây nào, và trong những năm 2000, với việc sử dụng công nghệ của phương
Tây, quỹ đạo kinh tế của nước này vượt quá mức bắt kịp về tăng trưởng Trung Quốc
bắt đầu đầu tư công nghệ của riêng mình, sản xuất bằng sáng chế và ấn phẩm học
thuật, đồng thời tạo ra các doanh nghiệp sáng tạo như Alibaba, Tencent, Baidu
và Huawei.
Một số người phản đối đã nghĩ rằng, chuyện đó
khó xảy ra. Trong khi nhiều kẻ chuyên quyền chủ trương về sự mở rộng kinh tế
nhanh chóng, mà chưa bao giờ có một chế độ phi dân chủ nào tạo ra sự tăng trưởng
dựa trên đổi mới, bền vững, một số người phương Tây đã bị mê hoặc bởi sức mạnh
khoa học của Liên Xô trong thập niên 1950 và 1960, nhưng thường thì họ diễn đạt
những thành kiến của riêng mình. Đến thập niên 1970, Liên Xô rõ ràng đã tụt hậu
và trì trệ, do không có khả năng đổi mới trên một số lĩnh vực.
Đúng vậy, một số nhà quan sát nhạy bén của
Trung Quốc đã chỉ ra rằng, sự kìm kẹp sắt đá của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã là
dấu hiệu không tốt cho triển vọng của đất nước. Nhưng quan điểm phổ biến hơn
cho rằng, Trung Quốc sẽ duy trì sự tăng trưởng đáng kinh ngạc của mình. Mặc dù
đã có những cuộc tranh luận về việc liệu Trung Quốc sẽ là một lực lượng lành
tính hay ác tính trên toàn cầu, nhưng có rất ít bất đồng rằng sự tăng trưởng của
nước này là không thể ngăn cản. Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới có
thói quen dự đoán tốc độ tăng trưởng trước đây của Trung Quốc trong tương lai,
và những cuốn sách có tựa đề như When
China Rules the World (Khi Trung Quốc thống trị thế giới) lan tộng
khắp nơi.
Trong nhiều năm, người ta cũng nghe thấy những
lập luận rằng, Trung Quốc đã đạt được trách nhiệm “giải trình mà không có dân
chủ”, hoặc giới lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc ít nhất bị hạn chế bởi các giới
hạn về nhiệm kỳ, sự cân bằng quyền lực và các ngăn chận cho việc quản trị tốt đẹp
khác. Trung Quốc đã nhận được lời khen ngợi vì đã thể hiện đức tính của việc lập
kế hoạch cai trị và đưa ra một giải pháp tương ứng, thay thế cho chủ trương Đồng
thuận Washington. Ngay cả những người đã công nhận mô hình của Trung Quốc là một
hình thức của “chủ nghĩa tư bản nhà nước”, với tất cả những mâu thuẫn kéo theo,
cũng dự đoán rằng, tình trạng tăng trưởng sẽ tiếp tục mà phần lớn không suy giảm.
Có lẽ lập luận mạnh mẽ nhất là Trung Quốc sẽ
kiểm soát thế giới bằng khả năng đạt được sự thống trị toàn cầu trong trí tuệ
nhân tạo. Với việc truy cập vào rất nhiều dữ liệu từ dân số khổng lồ của mình,
với ít hạn chế về đạo đức và quyền riêng tư hơn so với những hạn chế mà các nhà
nghiên cứu ở phương Tây phải đối phó và với rất nhiều đầu tư của nhà nước trong
lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, Trung Quốc được cho là có lợi thế rõ ràng trong lĩnh
vực này.
Nhưng lập luận này luôn bị nghi ngờ. Người ta
không thể đơn giản cho rằng, những tiến bộ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo sẽ
là nguồn chủ yếu của lợi thế kinh tế trong tương lai; chính phủ Trung Quốc sẽ
cho phép nghiên cứu chất lượng cao đang tiến hành trong lĩnh vực này; hoặc các
doanh nghiệp phương Tây bị cản trở đáng kể bởi quyền riêng tư và các quy định về
dữ liệu khác.
Ngày nay, các triển vọng của Trung Quốc trông
có vẻ kém khởi sắc hơn nhiều so với trước đây. Sau khi đã loại bỏ nhiều cơ chế
kiểm tra nội bộ, Chủ tịch Tập Cận Bình đã sử dụng Đại hội toàn quốc lần thứ 20
của Đảng Cộng sản Trung Quốc để bảo đảm nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có (không có
các giới hạn nhiệm kỳ trong tương lai), và xếp sắp những người ủng hộ trung
thành vào trong Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị đầy quyền lực.
Sự củng cố quyền lực này đang diễn ra, bất chấp
những sai lầm nghiêm trọng của ông Tập mà nó đang kéo nền kinh tế đi xuống và
làm giảm tiềm năng đổi mới của Trung Quốc. Chính sách “Zero COVID” của ông Tập
phần lớn có thể tránh được và đã phải trả cái giá quá đắt, cũng như sự ủng hộ của
ông đối với cuộc chiến của Nga ở Ukraine. Thậm chí ngày càng có nhiều sai lầm
ngớ ngẩn hơn có thể xảy ra sau đó khi ông Tập nắm giữ quyền lực không được kiểm
soát và được bao quanh bởi những người tùng phục, những người sẽ tránh nói với
ông những gì ông cần phải nghe.
Nhưng sẽ là một sai lầm nếu kết luận rằng, mô
hình tăng trưởng của Trung Quốc đang sụp đổ chỉ vì người lên ngôi không phù hợp.
Việc chuyển hướng sang một đường lối kiểm soát cứng rắn hơn bắt đầu trong nhiệm
kỳ đầu tiên của ông Tập (sau năm 2012) là không thể tránh khỏi.
Tình trạng tăng trưởng công nghiệp nhanh chóng
của Trung Quốc trong thập niên 1990 và 2000 được xây dựng dựa trên các đầu tư
khổng lồ, chuyển giao công nghệ từ phương Tây, sản xuất xuất khẩu và áp chế tài
chính và tiền lương. Nhưng sự tăng trưởng dựa trên việc xuất khẩu như vậy chỉ
có thể đi xa đến như vậy. Như Hồ Cẩm Đào, người tiền nhiệm của Tập Cận Bình,
công nhận vào năm 2012 là sự tăng trưởng của Trung Quốc sẽ phải trở nên “cân bằng,
phối hợp và bền vững hơn”, với sự phụ thuộc ít hơn vào nhu cầu bên ngoài và phụ
thuộc nhiều hơn vào tiêu dùng nội địa.
Vào thời điểm đó, nhiều chuyên gia tin rằng,
ông Tập sẽ đáp trả thách thức bằng một chương trình cải cách đầy tham vọng để
du nhập nhiều khích lệ năng động dựa trên thị trường hơn. Nhưng những diễn giải
này đã bỏ qua một vấn đề quan trọng cho chế độ Trung Quốc: Làm thế nào để duy
trì sự độc quyền chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc khi đối mặt với tầng lớp
trung lưu đang được trao quyền về kinh tế và mở rộng nhanh chóng. Câu trả lời
rõ ràng nhất và có lẽ là câu trả lời duy nhất là, sự đàn áp và kiểm duyệt
lớn lao hơn, đó chính xác là con đường mà ông Tập đã theo đuổi.
Trong một thời gian, ông Tập, giới cận thần của
ông, và thậm chí nhiều chuyên gia từ bên ngoài tin rằng, nền kinh tế vẫn có thể
phát triển mạnh mẽ trong điều kiện thắt chặt kiểm soát từ trung ương, kiểm duyệt,
truyền bá giáo điều và đàn áp. Một lần nữa, nhiều người coi lĩnh vực thông minh
nhân tạo như một công cụ mạnh mẽ chưa từng có để giám sát và kiểm soát xã hội.
Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho
thấy, ông Tập và các cố vấn đã hiểu sai về tình hình, và Trung Quốc đã sẵn sàng
trả một cái giá nặng nề về kinh tế cho việc kiểm soát càng gia tăng của chế độ.
Sau các cuộc tảo thanh về quy định sâu rộng đối với Alibaba, Tencent và các
doanh nghiệp khác vào năm 2021, các doanh nghiệp Trung Quốc ngày càng tập trung
vào việc duy trì xin những ân huệ tốt đẹp của chính quyền chính trị, thay vì đổi
mới.
Tình trạng kém hiệu quả và các vấn đề khác được
tạo ra bởi việc phân bổ tín dụng có động cơ chính trị cũng đang chồng chất, và
sự đổi mới do nhà nước lãnh đạo đang bắt đầu đạt đến giới hạn của nó. Mặc dù có
sự gia tăng lớn trong sự hỗ trợ của chính phủ kể từ năm 2013, chất lượng nghiên
cứu học thuật của Trung Quốc được cải thiện còn chậm chạp. Ngay cả trong lĩnh vực
thông minh nhân tạo, ưu tiên khoa học hàng đầu của chính phủ, những tiến bộ
đang tụt hậu so với các nhà lãnh đạo công nghệ toàn cầu – hầu hết trong số họ ở
Mỹ.
Nghiên cứu gần đây của riêng tôi cùng với Jie
Zhou của MIT và David Yang của Đại học Harvard cho thấy rằng, sự kiểm soát từ
trên xuống trong giới học thuật Trung Quốc cũng đang bóp méo chiều hướng nghiên
cứu. Nhiều giảng viên đang chọn lĩnh vực nghiên cứu của họ để ủng hộ cho giới
lãnh đạo ban ngành hoặc các khoa trưởng, những người có quyền lực đáng kể trong
sự nghiệp của họ. Khi họ thay đổi các ưu tiên của mình, bằng chứng cho thấy, chất
lượng nghiên cứu tổng thể đang bị ảnh hưởng.
Sự siết chặt của ông Tập đối với khoa học và nền
kinh tế có nghĩa là những vấn đề này sẽ gia tăng. Và đúng như trong tất cả các
chế độ chuyên chế, không có chuyên gia độc lập hoặc phương tiện truyền thông
nào trong nước lên tiếng về các phát triển sai lầm mà ông đã đặt ra.
______
Tác giả: Daron Acemoglu là giáo
sư Kinh tế học tại MIT, đồng tác giả với James A. Robinson trong cuốn sách: Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty
(Profile, 2019) và The Narrow Corridor: States, Societies, and the Fate of
Liberty (Pengiun, 2020).
---------------------
NGUỒN :
China’s
Economy is Rotting from the Head
Daron
Acemoglu
October 28, 2022
No comments:
Post a Comment