Kế
Hoạch Tỏa Sáng Khắp Hành Tinh và những câu chuyện cười ra nước mắt
TRẦN TÂY CÔN thực hiện
/ Tạp chí Ngày Nay
02:29 14/11/2022
http://www.lethieunhon.vn/2022/11/ke-hoach-toa-sang-khap-hanh-tinh-va.html
Hình bìa “Kế hoạch toả sáng khắp hành
tinh”
“Khi xã hội xuất hiện quá nhiều những câu chuyện cười mà
là cười ra nước mắt thì đó cũng là một lời cảnh tỉnh rằng chúng ta đang đối mặt
với quá nhiều nghịch lý và mâu thuẫn, len lõi cả vào trong cuộc sống hằng ngày
của những người dân bình thường nhất”
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn đã phác hoạ lại một phần bức tranh xã hội với đầy rẫy những điều kỳ lạ,
khó hiểu, đi ngược lại lẽ tự nhiên qua những mẩu truyện trào phúng trong “Kế
hoạch toả sáng khắp hành tinh”, để dành cho những ai biết cười và dám cười.
Cười, như, một ngày nọ, thôn Thiên Lôi rầm rầm rộ rộ tuyển chọn nhân tài để xây
dựng nông thôn mới xứng tầm kiểu mẫu nhân loại. Thế là, Doanh nhân quốc tế Mỏ
Quạ, Giáo sư vũ trụ Mũi Khỉ và Nhà khoa học thế giới Cổ Cò thay nhau bày mưu,
hiến kế sách đặt Trạm thu phí, Trạm thu giá và Trạm thu tiền. Một kế hoạch toả
sáng đến từ các vị áo cao mũ rộng làm dân chúng trong thôn người nọ ngó người
kìa, nữ nhìn nam, già nhìn trẻ đầy ngơ ngác và ngỡ ngàng!
Nhân dịp Tập truyện “Kế hoạc tỏa
sáng khắp hành tinh” được phát hành, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện cùng Nhà
báo Lê Thiếu Nhơn về những điều ông muốn gửi gắm qua con chữ, qua những tràn cười
ra nước mắt.
Cười cũng là một
cách giải quyết mâu thuẫn
@ Có rất nhiều cách để giải quyết một vấn đề, nghịch lý
hay mâu thuẫn trong xã hội, tại sao Nhà báo lại chọn tiếng cười?
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Trong xã hội hiện nay, cuộc sống có rất nhiều mỏi mệt, nhiều xung
khắc đôi khi không thể giải quyết bằng cách tranh đấu cho từng vụ việc, mà ta
phải coi đó là một chuyện buồn cười. Tiếng cười góp phần hoá giải mâu thuẫn
trong xã hội mà không cần một hình thức đấu tranh nào khác.
Một nhân vật được trào lộng hoá
để gây tiếng cười thì thứ nhất có thể giúp những (tạm gọi là) nạn nhân của cường
quyền hay đồng tiền cảm thấy bớt xót xa, thứ hai là những nhân vật được nhắc đến
đó cũng sẽ nhìn lại bản thân mình vì sao lại trở thành một hình tượng để người
khác mỉa mai, châm biếm. Một con người khi dùng đến tiếng cười tức là đã không
muốn dùng bất cứ một hình thức tác động nào khác, kể cả sự hằn hộc hay cay cú
mà chỉ cười, cười để giải toả, giải toả cho cả hai, bên đè nén và bên bị đè
nén, bên có quyền quyết định vấn đề và bên chịu đựng hệ lụy.
Tôi cho rằng, trong xã hội Việt
Nam hiện nay có những sự việc không thể truyền tải bằng lối bút pháp thông tấn
thông thường được và con người cũng không thể ngồi đó khóc than cho xã hội mà
phải giải quyết nó bằng cách tốt hơn. Hãy nhìn nó một cách nhẹ nhàng hơn, như một
câu chuyện vui, chuyện cười mà chúng ta có thể bỏ qua được, để sống tiếp.
*
@ Nhà báo nghĩ như thế nào về một xã hội có quá nhiều câu
chuyện cười ra nước mắt như vậy?
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Con người trong xã hội là muôn mặt. Đời sống hiện đại cho phép một người ở
nơi này là một người rất nghiêm trang nhưng khi đến nơi khác thì vẫn là một người
rất lịch lãm, biết ca hát, biết nhảy múa. Trong cái lối sống đó, khi va chạm
thì hình thành nhiều khuôn mặt khác nhau. Như trong quyển sách này, nhân vật xuất
hiện rất buồn cười nhưng đó cũng chỉ là khoảnh khắc, còn những lúc bình thường,
lại rất khác.
Tuỳ theo mỗi người một góc độ,
thì người ta nhìn thấy những nhân vật này là hiện thân của nhân vật nào ngoài đời
thật. Văn học trào phúng không mục đích xây dựng một thế giới khác biệt, mà là
thế giới hiện thực được nhìn một cách hài hước hơn.
Có hai nhân vật mà tôi chủ đích
cho họ xuất hiện thường xuyên là hai cha con Tiều Phu và Mục Đồng, đây là hai
nhân vật thuộc thành phần lao động thu nhập thấp, thân phận nhỏ bé trong xã hội,
là người đàn ông đốn củi và đứa bé chăn trâu. Thông qua hai nhân vật này người
ta nhìn thấy xã hội đang biến động như thế nào, lý giải theo cách chất phác nhất
của một con người hiện đại.
Mục đích duy trì sự xuất hiện
tương đối nhiều, lặp đi lặp lại của hai nhân vật này để nói con người từ sự
lương thiện bước vào thế giới đang thay đổi, gặp những chuyện dở khóc cười. Họ
là những người đứng ngoài “hội chợ phù hoa” của xã hội hiện thực, có thể là người
ta chậm chân lỡ nhịp thôi hoặc cũng có thể là người ta tự nguyện lương thiện.
Văn học trào phúng không phải
văn học hiện thực phê phán, cũng không phải là báo chí tranh đấu nhưng nó là một
phương tiện hữu hiệu cho những người muốn nói và dám nói trong xã hội được thể
hiện tâm tư. Văn học trào phúng suy cho cùng chỉ là phiếm chỉ,
nghĩa là chấp nhận vai dưới, thì những người (tạm gọi là) đang chiếm lợi thế
trong cộng đồng phải tự kiểm điểm lại mình đang sai ở đâu hoặc làm gì chưa đúng
để chấn chỉnh. Những nhà quản lý cần phải tự nhắc mình rằng đang có rất nhiều vấn
đề mà người dân bình thường loay hoay không có lối thoát, và họ phải tìm đến tiếng
cười như một sự chia sẻ chốt lát.
*
Người cầm bút phải trung thực
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Ông bà mình ngày xưa đã nhắc rồi, một người lo bằng kho người làm,
một tiếng nói phản biện thường chói tai nhưng bao giờ cũng là một tiếng chuông
buộc những người có lương tri phải thức tỉnh. Bởi vì, dù là một tiếng nói yếu ớt
nhất, nhưng khi người ta đã dám nói ra thì chúng ta phải biết lắng nghe, ít nhất
là bằng trái tim của đồng loại.
Khi viết trào phúng thì tôi
cũng mơ ước rằng, người Việt từ một trong những dân tộc ít biết cười, ta phải học
cách biết cười. Bởi người thông minh chưa chắc biết đùa, nhưng người biết đùa
là những người thông minh và khéo léo. Đùa như thế nào, đùa làm sao để mang lại
tiếng cười và những giá trị cho xã hội thì không phải dễ.
Điều đáng sợ nhất của xã hội hiện
nay là người ta chỉ chăm chăm nhìn vào những giá trị vật chất phù phiếm, mùi nước
hoa thơm phức hay là một siêu xe tiền tỷ để ngưỡng mộ, mà quên đặt câu câu hỏi
quan trọng là những thứ đó từ đâu mà ra? Người Việt không nhìn vào gốc của vấn
đề mà chỉ nhìn vào bề ngoài, khi tất cả lao theo cái danh lợi nhất thời thì sẽ
bỏ rơi rất nhiều thứ, làm đảo lộn giá trị, làm lệch lạc chuẩn mực.
Bây giờ cứ thấy ai giới thiệu một
người nào đó là Viện sĩ thì cũng gọi theo là Viện sĩ mà không biết ông đó làm
gì để được phong Viện sĩ. Nghe nói Giáo sư thì gọi theo là Giáo sư mà không cần
biết ông đó giảng dạy môn gì và giảng dạy ở đâu. Hay, loạn giải trí trong thời
buổi hiện nay cũng thế. Những kiểu cười cợt được dịp bùng phát, mở ti vi lên là
thấy danh hài, ở ngõ cong đường cụt nào cũng thấy danh hài. Có người nổi tiếng
nhờ õng à õng ẹo giả gái, có danh hài nổi tiếng nhờ động tác vừa đi vừa kéo quần…
*
@ Nhà báo đánh giá như thế nào về những tiếng cười tiểu xảo
đó?
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Hài kịch của Việt Nam hiện nay không chú trọng nội dung, chi tiết và thiếu
hẳn những người thật sự viết được hài kịch, mà chủ yếu là tiểu xảo chọc lét gây
cười chứ không đọng lại trong lòng công chúng một chút gì. Trong khi, xã hội có
rất nhiều chất liệu để viết hài kịch.
Sân khấu, bao giờ cũng phải là
thể loại xung kích nhất của xã hội, thì nó lại đang tránh mọi thứ của xã hội,
điều này thật sự đáng âu lo. Hài kịch đang rất yếu và sân khấu né hết các vấn đề
nóng bỏng. Trước đây, Đoàn Phú Tứ dựng kịch về sự lầm than của người Việt, đến
thời Lưu Quang Vũ dựng kịch về sự rối ren của cộng đồng rất được đồng cảm,
nhưng đến bây giờ không thấy sân khấu lên tiếng. Sân khấu im lặng hoàn toàn.
*
@ Đó cũng chỉ là một lĩnh vực, nhìn rộng ra về người cầm
bút thì như thế nào?
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Cái rất ái ngại trong xã hội hiện nay là niềm tin giữa con người với
con người có nguy cơ hao hụt đến trữ lượng cuối cùng, mà nguyên nhân cốt lõi vì
chúng ta không dám nói thật. Những người tầng lớp trên của xã hội, những người
có tiền và có quyền thường mang mặt nạ để sống, trong cuộc họp nói khác, ra
ngoài cuộc họp nói khác và làm còn khác nữa. Thế thì người ta không tin cũng hợp
lẽ thôi.
Một xã hội phải bắt đầu trên niềm
tin giữa con người với con người. Nếu không thì sự nghi kỵ dần dần sẽ len vào từng
gia đình, từng quan hệ ruột thịt thì đó sẽ là một thất bại. Bởi vì nhà cửa tiền
bạc mất đi có thể lấy lại được, còn mất niềm tin là mất tất cả.
Thời nào, người cầm bút cũng phải
trung thực. Sự trung thực có thể phản ánh bằng nhiều cách khác nhau nhưng phải
lên tiếng. Nếu không lên tiếng bằng thái độ quyết liệt nhất là trực diện, thì
cũng phải lên tiếng bằng một cách nói nhỏ nhẹ hơn, khiêm nhường hơn, thậm chí lạc
lõng hơn. Nếu như một người cầm bút mà im lặng trước một hiện thực ngổn ngang của
xã hội, thì tốt nhất nên chọn một nghề khác.
*
@ Cái tên Lê Thiếu Nhơn được biết đến là một Nhà thơ, Nhà
báo, Nhà phê bình văn học, bây giờ là tác giả truyện trào phúng. Tại sao lại có
sự biến chuyển này?
Nhà báo Lê Thiếu Nhơn: Đấy cũng là một sự chuyển động về thái độ cầm bút. Trước đây, khi còn trẻ,
tôi có nhiều bay bổng, lãng mạn thì làm thơ. Khi thấy cần phản ánh xã hội trực
diện, tôi viết báo. Khi thấy cần đóng góp cho văn chương thì viết phê bình văn
học. Và bây giờ, thấy rằng trong một xã hội rất nhiều chua xót, dằn vặt mà
không thể giải quyết ngay bằng những biện pháp rốt ráo thì tôi chọn tiếng cười.
Nó là một thứ huyền sử, nhưng có khả năng nuôi nấng và bồi đắp cho thực sử. Người
ta đọc trào phúng thì có thể nhận ra cái ác cái xấu đang nhởn nhơ ngoài xã hội,
theo một cách kín đáo hơn.
Ở “Kế hoạch toả sáng khắp hành
tinh”, tôi muốn nói đến cái nghịch lý đang tồn tại. Tức là khi anh làm một điều
nó không đúng với dòng chảy tiến bộ của xã hội thì nó cũng là một thứ toả sáng,
chỉ là theo hướng nào mà thôi. Như ở một xứ sở vừa trạm thu phí, vừa trạm thu
thuế, vừa trạm thu giá mà cũng rối loạn lên, cãi nhau ầm ĩ là đang đi ngược lại
với sự văn minh. Chính sự đi ngược đó cũng là một sự toả sáng, theo một cách đầy
trào lộng.
Có rất nhiều điều chúng ta cần
phải ghi chép lại, phản ánh lại mà chưa có điều kiện xuất hiện dưới dạng đường
đường chính chính hay dưới dạng thông tấn, thì phải xuất hiện bằng hình thức
khác.
TRẦN TÂY CÔN (thực hiện)
Nguồn: Tạp chí Ngày Nay
No comments:
Post a Comment