Nước Mỹ lâm nguy, cải tổ hay cách mạng ?
11/02/22
https://thongluan-rdp.org/quan-di-m/item/24066-nu-c-m-lam-nguy-c-i-t-hay-cach-m-ng
Những bế tắc của chính phủ Biden trong những việc
làm rất đúng và rất cần như các dự luật về bầu cử và về an sinh xã hội chứng tỏ
rằng bệnh tình của nước Mỹ đã quá nặng và các cải tổ không còn đủ nữa, thậm chí
không còn thực hiện được nữa. Nước Mỹ cần một cuộc cách mạng, dù có thể rất đau
nhức.
https://live.staticflickr.com/65535/51874960302_954c81a0b2.jpg
Nền dân chủ Mỹ và nước Mỹ đang lâm nguy và lâm nguy ở
mức độ nghiêm trọng
Trái với niềm tin lạc quan của nhiều bạn tôi ở
Mỹ, nền dân chủ Mỹ và nước Mỹ đang lâm nguy và lâm nguy ở mức độ nghiêm trọng,
có thể không có lối thoát an toàn.
Một người có lẽ cũng nghĩ như vậy là chính tổng
thống Joe Biden. Vài tháng sau khi nhậm chức ông tuyên bố "nền dân
chủ của chúng ta đang lâm nguy" (our democracy is in peril". Gần
đây, trong bài diễn văn tại Quốc Hội nhân kỷ niệm cuộc bạo loạn ngày 6
tháng 01/2021, ông nhắc lại một lần nữa với lời lẽ thống thiết hơn : "đừng
lầm, đây là cuộc chiến đấu bảo vệ linh hồn của nước Mỹ" (make
no mistake, this is the fight for American soul). Không đầy một tuần
sau, ngày 11/01, ông và phó tổng thống Kamala Harris cùng đến Atlanta, bang
Georgia, để cùng nhắc lại lời cảnh báo đó. Biden nói đúng. Nước Mỹ được thành lập và vận
hành trên nền tảng dân chủ. Dân chủ lâm nguy thì sự sống còn của nước Mỹ cũng
lâm nguy.
Lâm nguy như thế
nào ?
Trước hết là định chế chính trị bệnh hoạn. Chế độ tổng thống tự nó đã không lành mạnh, cách bầu tổng thống bằng đại
cử tri đoàn tại mỗi tiểu bang theo thể thức "được ăn cả" (winner
takes all) còn gây chia rẽ và làm nẩy sinh nhiều nghịch
lý. Thượng Viện có quá nhiều quyền lực và lạm dụng quyền lực đó để ngăn chặn
ngay cả những điều đúng và cần thiết như những dự luật về bầu cử, dự luật an
sinh xã hội, giáo dục và môi trường, hay việc bổ nhiệm những viên chức quan trọng.
Thực là vô lý vì Thượng Viện Mỹ chỉ có rất ít tính chính đáng dân chủ, quá 2/3
số thượng nghị sĩ chỉ do 30% cử tri bầu ra. Hạ viện bầu lại hai năm một lần khiến
các dân biểu vừa được bầu đã phải lo vận động tranh cử và vì thế luôn luôn lệ
thuộc vào các nhà tài trợ. Rồi các trò gian lận hợp pháp như nói câu giờ (filibuster) và
chắp vá đơn vị bầu cử (gerrymandering) v.v. Đó chỉ là một vài
thí dụ. Định chế chính trị Mỹ đã quá lỗi thời và cần nhiều thay đổi lớn
nhưng lại rất khó thay đổi.
https://live.staticflickr.com/65535/51874960282_f568601966.jpg
Một vài thí dụ về những chắp vá đơn vị bầu cử
ở Mỹ (gerrymandering)
Kế đến là khủng hoảng ngay về thực chất của dân chủ. Năm 2014 một nghiên cứu chung của hai trường đại học Princeton và
Northwestern, do hai giáo sư Martin Gilens và Benjamin Page chủ trì, đã khảo
sát 1.799 chính sách gần đây nhất được Quốc hội Mỹ thông qua và đi đến kết luận
rằng chúng chỉ phản ánh nguyện vọng của các công ty lớn và những người giầu, ý
muốn của cử tri Mỹ hoàn toàn không có ảnh hưởng nào.
Tại sao ? Năm 2015, giáo sư Lawrence Lessig của
đại học Havard đã thực hiện một nghiên cứu khác cho thấy là tất cả các ứng cử
viên dân biểu và nghị sĩ Dân Chủ cũng như Cộng Hòa, cấp tiểu bang cũng như cấp
liên bang, đều phải do các công ty lớn và khoảng 0,02% những người giầu nhất -
phần đông đồng thời cũng là chủ nhân của các công ty này tuyển lựa trước qua một
"sơ bộ tiền" (money primary). Sau đó khối 99,98% cử tri Mỹ
chỉ được bầu trong số những ứng cử viên đã được họ chọn trước. Lý do là vì các
cuộc vận động tranh cử rất tốn kém và các ứng cử viên không được ngân sách nhà
nước hỗ trợ. Kết quả là những người trên nguyên tắc đại diện cho dân trên thực
tế chỉ là những người làm công cho giới tài phiệt và phải chiều ý họ. Một
nghiên cứu khác cũng đã cho thấy là các dân biểu và nghị sĩ Mỹ phải dành quá
phân nửa thời giờ để chỉ tiếp xúc và tham khảo ý kiến của các công ty. Đã có một
dự luật tài trợ một phần chi phí cho các ứng cử viên để họ đỡ lệ thuộc vào các
thế lực tài phiệt như tại các nước Châu Âu nhưng dự luật này chết yểu vì các
dân biểu và nghị sĩ phải biểu quyết theo ý muốn của các nhà tài trợ và những
người này muốn giữ nguyên độc quyền chọn trước các ứng cử viên.
https://live.staticflickr.com/65535/51874972972_824a3a02c8.jpg
Khoảng 0,02% những người giầu nhất tuyển lựa trước
qua một "sơ bộ tiền" (money primary). Sau đó khối 99,98% cử tri Mỹ chỉ
được bầu trong số những ứng cử viên đã được họ chọn trước.
Tình trạng này -trong đó các chính sách chủ yếu
nhắm phục vụ giới tài phiệt- khiến người ta phải đặt câu hỏi là người Mỹ còn lý
do nào để quan tâm tới việc nước và trên thực tế nước Mỹ có còn là một nước dân
chủ hay không. Nó đồng thời cũng tích lũy bất công và chia rẽ xã hội Mỹ một
cách nghiêm trọng, đe dọa sự sống còn của nền dân chủ Mỹ và của cả nước Mỹ.
Theo một nghiên cứu của Nick Hanauer, một học giả đồng thời cũng là một tỷ phú,
trong 30 năm qua khối 1% những người Mỹ giầu nhất đã giầu thêm 21.000 tỷ USD
trong khi khối 50% những người Mỹ thuộc nửa dưới đã nghèo đi 900 tỷ USD. Xã hội
Mỹ ngày càng phân hóa.
https://live.staticflickr.com/65535/51876565760_1c8d589c0b.jpg
Theo một số thăm dò, gần 40% người Mỹ muốn nước Mỹ bể
ra thành năm hoặc sáu nước khác nhau trong đó nguyện vọng của họ được thể hiện.
Nước Mỹ còn ít nhất ba khủng hoảng khác có lẽ
còn nghiêm trọng hơn nhiều vì ở ngay trong linh hồn của một quốc gia như tổng
thống Joe Biden đã nói. Đó là :
Khủng hoảng đạo đức chính trị. Người Mỹ ngày nay không còn thấy cần phân biệt phải trái, đúng
sai. Chỉ còn phe ta và phe địch. Đây là tâm lý nội chiến. Không một dân biểu
hay nghị sĩ Cộng Hòa nào bầu cho dự luật Build Back Better dù
thừa biết nó không chỉ có lợi mà còn cần thiết cho nước Mỹ ; họ chống lại chỉ
vì nó do một tổng thống Dân Chủ đưa ra. Chỉ có một hay hai dân biểu và nghị sĩ
Cộng Hòa biểu quyết tán thành việc luận tội Donald Trump dù thừa biết ông ta có
tội nặng chỉ vì Trump là một tổng thống Cộng Hòa. Hơn 200 đạo luật tại các bang
Cộng Hòa nhằm giới hạn quyền bầu cử hoặc gây khó khăn cho cử tri đi bầu
v.v. Ít nhất từ ba thập niên qua người Mỹ hình như đã quên rằng khi chính trị
đã rời xa đạo đức thì nó mất hết giá trị và chỉ có thể dẫn tới thảm kịch.
Khủng hoảng về tinh thần dân tộc. Quốc gia trước hết là một
dự án tương lai chung nhưng người Mỹ không còn muốn sống chung và chia sẻ với
nhau một tương lai chung. Theo một số thăm dò gần 40% người Mỹ muốn nước Mỹ bể
ra thành năm hoặc sáu nước khác nhau trong đó nguyện vọng của họ được thể hiện.
Thật là kinh hoàng. Trên thế giới hiện nay có bao nhiêu dân tộc như vậy ? Nếu
ta hỏi ngay cả một dân tộc xấu số đang phải chịu ách độc tài như dân tộc Việt
Nam thì tỷ lệ này cũng chưa chắc tới 1%. Đây cũng là dịp để nhìn lại Giấc Mơ
Hoa Kỳ, the American Dream, mà các tổng thống Mỹ thường nhắc tới
một cách hãnh diện. Giấc mơ này thực ra không thơ mộng như nhiều
người nghĩ vì quá khâm phục nước Mỹ. Nó chỉ là giấc mơ thành công cá nhân chứ
không hề chứa đựng một hoài bảo phục vụ cho một lý tưởng cao đẹp nào. Giấc mơ
Hoa Kỳ là giấc mơ làm giầu cho cá nhân mình và chính là nguyên nhân sâu xa của
tinh thần cô lập ích kỷ America First cố hữu của nước Mỹ.
Nhưng lần này tinh thần cô lập quay lại chia rẽ chính nước Mỹ bởi vì nó đang được
thể hiện giữa các tiểu bang và giữa những thành phần xã hội Mỹ và đe dọa làm
tan rã nước Mỹ. Nước Mỹ đang cần một phép mầu.
Và khủng hoảng về dân trí. Nhiều thăm dò cho thấy đa số người Mỹ không còn đọc sách báo và
nghe những bình luận đứng đắn của các báo đài thuộc dòng chính (mainstream
media) nữa mà chỉ còn theo dõi những chương trình thể thao và giải
trí, gần phân nửa sẵn sàng tin những thuyết âm mưu của truyền thông dân túy. Việc
người Mỹ có thể bầu một tổng thống thô lỗ, vô đạo đức và vô trách nhiệm với kiến
thức chính trị sơ sài như Donald Trump và sau 4 năm vẫn còn 74 triệu người bầu
cho ông ấy chứng tỏ dân trí Mỹ đã xuống rất thấp, thấp một cách bi đát. Nghiêm
trọng hơn, dân trí Mỹ không chỉ thấp trong xã hội mà ngay cả trong trong giới cầm
quyền. Quá phân nửa dân biểu và nghị sĩ Mỹ không có hộ chiếu (passport) vì
không hề ra khỏi nước Mỹ. Có thể nói mẫu số chung của các chính trị gia Mỹ là họ
gần như không biết gì về thế giới bên ngoài. Tư tưởng chính trị và
các kiến thức đúng đắn uyên thâm không thiếu nhưng chỉ quanh quẩn trong các trường
đại học danh tiếng, các viện nghiên cứu và các câu lạc bộ trí thức.
Ông Joe Biden đã trình bày rất đúng tình trạng
khủng hoảng của nền dân chủ Mỹ và nước Mỹ nhưng ông không đưa ra được một lý do
thuyết phục nào để tin rằng nước Mỹ có thể vượt qua được thử thách và vươn lên,
ngoài ơn Chúa, lòng tốt và sự cao cả của người Mỹ (the grace
of God and the goodness and greatness ò the American people). Nhưng hiện
nay tỷ lệ người Mỹ còn tin ở Chúa là bao nhiêu ? Và người Mỹ có thực sự có lòng
tốt và sự cao cả không ? Họ đối xử với nhau như thế nào ? Họ đối xử thế nào với
những người di dân ? Chỉ vì từ chối một cố gắng không đáng kể (hầu như
không có quân nhân nào bị chết và chi phí cũng chỉ vài tỷ USD mỗi năm) mà nước
Mỹ bàn giao tính mạng của 38 triệu người Afghanistan cho bọn man rợ Taliban thì
tốt và cao cả ở chỗ nào ? Hơn thế nữa Joe Biden không hề có một lời nào cho các
nạn nhân mà còn biện luận rằng đây là quyết định đúng nhất, một biện luận mà
ngay cả tướng Lloyd Austin, bộ trưởng quốc phòng, và tướng Mark Milley, tổng
tham mưu trưởng, do chính ông Biden bổ nhiệm cũng thẳng thắn bác bỏ. Chính Joe
Biden cũng cần thêm đạo đức và sự cao cả.
Một thay đổi mới mà theo tôi chưa được đánh
giá đúng mức độ nghiêm trọng là tổng thống Joe Biden đã bỏ cố gắng hòa giải dân
tộc mà ông từng theo đuổi lúc mới nhậm chức để chấp nhận logic nội chiến. Ông
đã công khai đả kích Donald Trump và Đảng Cộng Hòa một cách gay gắt trong bài
diễn văn tại Capitol. Tại Atlanta, thủ đô của bang Georgia, cả ông lẫn bà phó tổng
thống Harris đã lớn tiếng đả kích chính quyền bang và Đảng Cộng Hòa. Ngược lại
họ cũng không được chính quyền địa phương tiếp đón. Đây là điều chưa từng có tại
bất cứ nước nào. Không khí nội chiến, đối địch nhau thay vì hợp tác với nhau,
giữa hai phe Dân Chủ và Cộng Hòa ngày càng rõ rệt hơn và đã gay gắt tới mức bất
chấp cả nghi thức. Nước Mỹ đã quá chia rẽ.
Donald Trump không phải là nguyên nhân mà chỉ
là hậu quả của một tiến trình xuống cấp liên tục trong một thời gian dài của chế
độ chính trị Mỹ. Những bế tắc của chính phủ Biden trong những việc làm rất đúng
và rất cần như các dự luật về bầu cử và về an sinh xã hội chứng tỏ rằng bệnh
tình của nước Mỹ đã quá nặng và các cải tổ không còn đủ nữa, thậm chí không còn
thực hiện được nữa. Nước Mỹ cần một cuộc cách mạng, dù có thể rất đau nhức.
Vị thế của nước Mỹ trên thế giới sẽ ra sao ?
Biden vừa cầm quyền được một năm. Về đối nội
ông đã hành động đúng trong hoàn cảnh khó khăn nhưng, một cách không ngờ, ông
đã lúng túng trong chính sách đối ngoại, địa hạt mà người ta nghĩ là ông có nhiều
khả năng và kinh nghiệm. Những đổ vỡ do Donald Trump gây ra mới chỉ hàn gắn được
một phần nhỏ. Sự cô lập của Mỹ có thể thấy rõ qua cách đương đầu với Putin tại
Ukraine. Mỹ và Châu Âu nói chuyện riêng với Nga vì không còn thực sự là đồng
minh, Châu Âu không còn nhìn nhận vai trò lãnh đạo của Mỹ. Nước Mỹ đã mất gần hết
uy tín, khối NATO gần như tê liệt, niềm tự hào của người Mỹ cũng đang bốc hơi.
Trong bối cảnh này Nhật và Ấn Độ cùng lắm cũng sẽ chỉ là những đồng minh thận
trọng.
Nhiều người vì quá tin vào sức mạnh của Mỹ cho
rằng sự xuống cấp về uy tín và vai trò lãnh đạo của Mỹ chẳng có gì đáng lo,
trái lại còn khiến Mỹ nhẹ bớt gánh nặng. Họ lầm lớn. Sự xuống cấp này sẽ nhanh
chóng kéo theo sự lung lay của đồng Dollar trong cương vị đồng tiền thanh toán
và dự trữ quốc tế, với những hậu quả rất tai hại cho kinh tế Mỹ. Nhưng đây là một
đề tài lớn cần một cuộc thảo luận riêng.
Vì đâu nên nỗi ?
Có thể kể ba lý do chính đưa tới tình trạng của
nước Mỹ hiện nay.
Lý do đầu tiên là chủ nghĩa tân phóng khoáng (neo-liberalism). Cần nói rõ, mặc dù tên gọi "tân phóng khoáng" có thể gây hiểu
lầm, chủ nghĩa này rất khác với chủ nghĩa phóng khoáng cổ điển (classical
liberalism). Nó đặt kinh tế và lợi nhuận lên trên hết, đề cao cạnh
tranh, đòi giảm thuế cho người giầu, bất chấp chênh lệch giầu nghèo và liên đới
xã hội, chống lại mọi can thiệp và quy định của chính quyền. Nói chung, nó nhắm
trước hết phục vụ các công ty và giới chủ nhân. Chủ nghĩa tân phóng khoáng ra đời
từ giữa thập niên 1970 sau cuộc khủng hoảng dầu khí và đã lộng hành từ thập
niên 1990 sau khi Liên Bang Xô Viết và phong trào cộng sản sụp đổ. Từ Mỹ nó đã
lan sang hầu hết các nước dân chủ phát triển khác bởi vì sức mạnh kinh tế cho
phép Mỹ áp đặt luật chơi.
Một mặt, nó đã tạo ra chênh lệch giầu nghèo
quá đáng và khiến tài chính chiếm đoạt quyền lực chính trị và làm dân chủ mất nội
dung. Nhiều người hay đồng hóa chủ nghĩa tư bản với dân chủ mà quên rằng hai
khái niệm này khác nhau. Tư bản chỉ đồng hành nhịp nhàng với dân chủ khi chính
trị giữ vai trò lãnh đạo.
Mặt khác, vì tư bản không có tổ quốc nên chủ
nghĩa tân phóng khoáng đã lạm dụng phong trào toàn cầu hóa một cách vô trật tự,
tạo ra cả một phong trào di chuyển ồ ạt các hoạt động công nghiệp sản xuất sang
Trung Quốc và các nước chưa phát triển, khiến một số đông công nhân tại Mỹ và
các nước dân chủ phát triển mất công việc làm phù hợp. Kết quả là gây xáo trộn
trong nhiều nước trong khi quốc gia chính là đơn vị thực hiện dân chủ. Đừng
quên rằng dân chủ được thực hiện trong từng nước.
Một lý do khác là chế độ tổng thống. Kinh nghiệm của các quốc gia đã cho thấy chế độ này làm suy yếu các
chính đảng, biến chính trị thành một trò trình diễn, hạ thấp dân trí và khuyến
khích chủ nghĩa dân túy. Chúng ta có thể nhận xét là phần lớn các lực lượng dân
túy mạnh lên trong các chế độ tổng thống, dù là tại Mỹ, Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ, Philipines,
Nga và cả Pháp. Tại các nước theo chế độ đại nghị, các lực lượng dân túy dù
có nhất thời trỗi dậy cũng bị kiểm soát và suy thoái dần, như tại Anh và Ấn Độ.
Sau đó là sự tự mãn của người Mỹ. Nước Mỹ ra đời cách
đây 246 năm trên nền tảng dân chủ, nhờ đó đã vươn lên nhanh chóng và đồng thời
mở ra cho thế giới một kỷ nguyên phát triển mạnh. Nhưng rồi vì người Mỹ quá tự
hào về thành công của mình và không chịu cải tiến, các định chế chính trị dần dần
trở thành lỗi thời và bây giờ đã quá lỗi thời, xã hội dần dần bị phân hóa và
bây giờ đã quá phân hóa. Và bệnh càng để lâu càng khó chữa.
Khủng hoảng dân chủ
toàn cầu ?
Hầu hết các nhà nghiên cứu chính trị hiện nay
đều đồng ý là dân chủ đang khủng hoảng trên khắp thế giới. Theo viện nghiên cứu
Freedom House, các nền dân chủ nói chung đã suy thoái liên tục trong 15 năm
qua. Đúng, nhưng khủng hoảng như thế nào ?
Cho tới nay Mỹ vẫn được coi như là siêu cường
vượt trội và trung tâm dân chủ của thế giới cho nên không có gì đáng ngạc nhiên
khi chủ nghĩa tân phóng khoáng và sự suy thoái của dân chủ tại Mỹ cũng lan rộng
sang nhiều nước khác.
Tuy vậy, nếu nhìn một cách bình tĩnh thì nước
Mỹ tuy khủng hoảng nặng nhưng vẫn còn hy vọng phục hồi vì dầu sao cũng vẫn là một
nước dân chủ. Dân chủ Mỹ tuy mất nội dung như người ta phải nhìn nhận nhưng
nguyên tắc dân chủ pháp trị vẫn được tôn trọng, nghĩa là nền tảng để hòa giải,
thỏa hiệp và hợp tác vẫn còn nguyên. Trong khi đó Nga, Trung Quốc và các nước độc
tài khác còn gặp khó khăn hơn Mỹ rất nhiều và không có lối thoát vì mọi chế độ
đều không còn lý do tồn tại trong một thế giới đã văn minh hơn, với những con
người ngày càng nhìn rõ những quyền cơ bản không thể chuyển nhượng của mình. Vả
lại, nếu nhìn sát hơn thì ngoài Mỹ các nền dân chủ khác vẫn vững vàng, chỉ có
nhu cầu cải tiến.
Một tin mừng là năm 2022 sẽ có nhiều cuộc bầu
cử quan trọng tại Mỹ, Pháp, Hung, Ấn Độ, Philippines, Brazil và nhiều nước
khác. Tại Mỹ chưa có gì chắc chắn, nhưng tại tất cả các nước khác các lực lượng
dân túy đều rất khốn đốn và sẽ thảm bại. Cũng như dịch Covid-19, phong trào dân
túy đã đạt tới cao điểm và đang suy thoái.
Một tin mừng khác là phong trào toàn cầu hóa,
một nguyên nhân quan trọng khiến dân chủ bị khủng hoảng và các lực lượng dân
túy bùng lên đang chậm lại, được xét lại và điều hợp. Dân chủ bớt đi một lý do
khủng hoảng.
https://live.staticflickr.com/65535/51876000148_e911baa91c.jpg
Nước Mỹ không còn là thủ đô của dân chủ nữa, vai trò
lãnh đạo thế giới dân chủ của Mỹ đã chấm dứt và sẽ không bao giờ được tái lập.
Một sự kiện cũng rất quan trọng dù chưa được
nhấn mạnh là nước Mỹ không còn là thủ đô của dân chủ nữa, vai trò lãnh đạo thế
giới dân chủ của Mỹ đã chấm dứt và sẽ không bao giờ được tái lập. Mỹ chỉ còn là
một người anh em quan trọng trong đại gia đình dân chủ. Các nước dân chủ sẽ
hành động có phối hợp hơn và thế giới sẽ không còn phải chịu đựng những thảm kịch
do quyết định đơn phương của Mỹ như Việt Nam năm 1975 và Afghanistan năm 2021 nữa.
Để kết luận, có thể nhận định một cách trung
thực rằng chỉ trừ tại Mỹ cuộc khủng hoảng của dân chủ về bản chất là một cuộc
khủng hoảng tăng trưởng. Khái niệm dân chủ đã phong phú hơn, tinh vi hơn, hoàn
chỉnh hơn và chính xác hơn và, vì thế, đòi hỏi nơi các chế độ dân chủ những cố
gắng mới để thích nghi với một tầm cao mới. Dân chủ sau đó sẽ mạnh hơn.
Các chế độ độc tài sẽ rất lầm nếu nghĩ rằng
đây là một thời điểm thuận lợi cho họ.
Nguyễn Gia Kiểng
(11/02/2022
No comments:
Post a Comment