Cơ
chế tiểu đa phương có hữu ích trong vấn đề Biển Đông?
Huỳnh
Tâm Sáng
31/01/2022
http://nghiencuuquocte.org/2022/01/31/co-che-tieu-da-phuong-co-huu-ich-trong-van-de-bien-dong/
Tham vọng của Indonesia nhằm xây dựng một liên minh
hàng hải cùng các quốc gia ASEAN là cách phản ứng phù hợp với mối đe dọa từ
Trung Quốc.
Căng thẳng với Trung Quốc trong vấn đề Biển
Đông đã thúc đẩy Indonesia mời
các quan chức phụ trách an ninh hàng hải của năm quốc gia ASEAN (Brunei,
Philippines, Malaysia, Singapore và Việt Nam) tham dự cuộc họp dự kiến tổ chức
vào tháng 2/2022. Đại diện các nước
Động thái táo bạo của Jakarta gây chú ý, bởi lẽ
Indonesia không phải là một bên tranh chấp trong vấn đề Biển Đông, đồng thời quốc
gia này luôn thận trọng giữ im lặng
nhằm tránh xung đột ngoại giao với Trung Quốc. Dù vậy, Indonesia – quốc gia được
xem là “lãnh
đạo trên thực tế” của ASEAN – thường xuyên đối mặt với các hành vi gây hấn
từ Bắc Kinh. Trong hai năm qua, hai nước đã triệu
tập đại sứ của nhau để “phản đối các hoạt động trên vùng biển Natuna” – khu vực
đang xảy ra bất đồng giữa Indonesia và Trung Quốc.
Gần đây, Trung Quốc liên tục yêu
cầu Indonesia dừng hoạt động khai thác dầu khí gần Lô Natuna, dù khu vực
này thuộc vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Jakarta. Lý do Bắc Kinh đưa ra là lô
địa chất nói trên nằm trong tuyên bố chủ quyền “Đường 9 đoạn”– yêu sách gây
tranh cãi của Trung Quốc từng bị Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) tại The Hague
(Hà Lan) bác
bỏ vào năm 2016.
Bế tắc trong quan hệ song phương nửa cuối năm
2021, cùng việc Bắc Kinh liên tục phản đối các dự án phát triển của Jakarta
trên Biển Đông, đã đặt dấu chấm hết cho chút kiên nhẫn còn lại của Indonesia
dành cho Trung Quốc. Hệ quả là Jakarta không thể tiếp tục đứng ngoài các tranh
chấp ở khu vực Biển Đông.
Đối với Indonesia, việc theo đuổi một cách tiếp
cận kiên quyết, hướng tới khả năng hợp tác chặt chẽ hơn cùng các quốc gia ven
biển, nhằm đối phó với chiến thuật “Vùng xám” (“Gray zone” tactics) của Trung
Quốc có thể tạo ra một cú hích cần thiết. Về lý thuyết, nỗ lực này tạo dựng nền
tảng hợp tác tiểu đa phương (minilateral platform), mang tính không chính thức,
để giải quyết những thách thức chung và dùng làm đối trọng với một Trung Quốc
hiếu chiến trên biển.
Khác với các khuôn khổ đa phương còn lại, mô
hình tiểu đa phương có xu hướng tập trung thảo luận các nội dung giới hạn và cụ
thể, với nhóm thành viên riêng biệt, qua đó cho phép nâng cao tính hiệu quả khi
giải quyết vấn đề liên quan trực tiếp giữa các bên. Như học giả nghiên cứu về
an ninh khu vực Sarah Teo nhận định, hợp tác giữa các quốc gia cùng chí hướng
(like-minded countries) trong những khuôn khổ tiểu đa phương góp phần đẩy nhanh
quá trình ra quyết định so với các nỗ lực tương tự của các quốc gia trong các cấu
trúc đa phương. Với ASEAN, việc hình thành nhóm quốc gia tập trung hợp tác trên
lĩnh vực an ninh hàng hải và ngăn chặn các xung đột tiềm tàng ở Biển Đông có thể
là một lựa chọn khả dĩ.
Hiện tại, Brunei, Philippines, Malaysia và Việt
Nam là các bên có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Trong khi đó, dù Indonesia và
Singapore
không phải là bên tranh chấp, hai nước vẫn chia sẻ lợi ích về tự do hàng hải
cũng như tầm quan trọng của việc giữ gìn hòa bình và an ninh trên biển. Cả sáu
quốc gia nhất trí về sự cần thiết của việc tự kiềm chế và giải quyết các tranh
chấp bằng biện pháp hòa bình. Không chỉ vậy, các nước đều có thể rơi vào tình
thế nguy hiểm một khi Trung Quốc độc chiếm Biển Đông. Do đó, xét về bản chất,
sáu quốc gia nói trên có thể được xem các quốc gia cùng chí hướng trong tầm
nhìn về an ninh và ổn định trên Biển Đông.
Trong thời gian qua, một số quốc gia đã củng cố
quyết tâm để đối phó với tham vọng ngày một gia tăng của Trung Quốc ở Biển
Đông. Cụ thể, Philippines đã phản
đối việc Trung Quốc triển khai đội tàu cá vũ trang và động thái từng bước
gia tăng sức ép của nước này trên Biển Đông. Việt Nam cũng gửi công hàm phản đối
lệnh
cấm đánh bắt cá đơn phương và hoạt
động vận tải quân sự mà Bắc Kinh tiến hành trong vùng biển tranh chấp.
Trong khi đó, vào tháng 10/2021, Malaysia đã triệu
tập đại sứ Trung Quốc để phản đối hành vi xâm phạm lãnh hải của các tàu nước
này ngay trong EEZ của Malaysia, ngoài khơi đảo Borneo.
Đối với các quốc gia trong khu vực, việc duy
trì thái độ lạc quan nhưng thận trọng với Trung Quốc là điều cần thiết. Bởi lẽ,
bên cạnh các hành vi cưỡng ép trên biển, Bắc Kinh có thể trao lợi ích kinh tế
cho những quốc gia có tương quan yếu hơn, nhằm xoa dịu các nước này về sự hiện
diện của lực lượng dân quân biển Trung Quốc trên Biển Đông. Đơn cử, do phụ thuộc
vào kinh tế với Trung Quốc, vào tháng 7/2020, Brunei từng nhấn
mạnh việc đàm phán giữa các bên nên thực hiện ở cấp song phương và tuyên bố
này có thể được xem như “đồng
điệu với quan điểm của Bắc Kinh”. Không chỉ vậy, việc các quốc gia có tranh
chấp chủ quyền chọn cách giải quyết độc lập, thay vì hoạt động như một nhóm quốc
gia cùng chí hướng, phần nào đến từ sự thiếu vắng một “nhạc trưởng” đóng vai
trò dẫn dắt trong vấn đề Biển Đông.
Trong bối cảnh đó, Indonesia có thể đảm nhận
vai trò đầu tàu thông qua việc kiên định với các nguyên tắc đã chọn, trong đó
có nhấn mạnh giải quyết xung đột giữa các quốc gia dựa trên đối thoại thiện
chí, kết hợp với các cơ sở pháp lý tuân thủ Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển
(UNCLOS) năm 1982. Ngoài ra, Jakarta cũng cần một biện pháp linh hoạt, bao gồm
các kế hoạch khả thi và những giải pháp thực tế, đảm bảo thu hút tất cả thành
viên tham gia cùng giải quyết các thách thức ở khu vực.
Tuy nhiên, cơ hội để sáu quốc gia ASEAN đạt đến
thống nhất không dễ dàng. Do vậy, lãnh đạo các nước có thể theo đuổi cách tiếp
cận từng bước, thay vì bắt tay vào một kế hoạch tham vọng ngay từ đầu. Các bên
cần định hình khuôn khổ cho các cuộc đối thoại và tham vấn, xem đây là nguyên tắc
cơ bản trong hoạt động chung. Đồng thời, các quốc gia nên có các tính toán thực
dụng, cân
nhắc sự tương đồng về “lợi ích, nhận thức về mối đe dọa và những khả năng
thực tế” của các quốc gia thành viên, trước khi các bên có thể cùng hoạt động
như một nhóm thống nhất.
Như Phó Đô đốc Aan Kurnia – người đứng đầu cơ
quan An ninh Hàng hải Indonesia (Bakamla) – nhấn
mạnh, trong các cuộc thảo luận sắp tới, sáu đại diện ASEAN cần tìm cách giải
quyết các thách thức chung thông qua xây dựng kế hoạch hợp tác trên tinh thần
chia sẻ kinh nghiệm và thắt chặt tình hữu nghị. Trên cơ sở đó, việc tổ chức các
phiên họp với tần suất hai tháng một lần, chia sẻ thông tin tình báo quan trọng,
cũng như cập nhật kịp thời các diễn biến trên biển có thể thúc đẩy tăng cường
hiểu biết và trao đổi lẫn nhau, tránh nguy cơ gây hiểu lầm giữa các thành viên.
Với Indonesia và các quốc gia ASEAN, đây là thời
điểm thích hợp để nâng cao tính chặt chẽ và hiệu quả trong hoạt động hợp tác ở
khu vực. Jakarta cần xây dựng nhận thức chung về sự thống nhất giữa các nước
tham gia, thông qua việc nêu bật tầm quan trọng của nỗ lực chung trong bối cảnh
không quốc gia nào có thể tự mình giải quyết các thách thức trên Biển Đông. Thực
tế cho thấy, Jakarta đang có tiềm năng và lợi thế để biến triển vọng nói trên
thành hiện thực.
----------------
Huỳnh Tâm Sáng là giảng viên của Khoa Quan hệ Quốc tế
tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh, nghiên cứu viên
của “Taiwan NextGen Foundation”, và nghiên cứu viên không thường trú của
“Pacific Forum”.
Một phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được đăng
trên The
Interpreter.
***
Có thể bạn quan
tâm:
1.
Cuộc diệt chủng bị lãng quên ở
Indonesia
2.
Cơ hội và
thách thức cho Việt Nam và ASEAN trong năm 2020
3.
Châu Á và Việt
Nam trong chiến lược của Mỹ và Anh
4.
Trung Quốc cướp đoạt quyền lực
ở Biển Đông
5.
Người Trung Quốc
viết về nạn diệt chủng của Khmer Đỏ
6.
Trách nhiệm của
ASEAN với các vấn đề an ninh khu vực
7.
Hiện trạng
Sáng kiến Vành đai và Con đường ở khu vực Mekong
8.
Sài Gòn năm 1975
khác với Kabul năm 2021 như thế nào?
No comments:
Post a Comment