Hàng
Việt, xe Việt và câu chuyện ép dân “yêu” Vượng Vin
Trần Trung Thực
08/08/2025
https://baotiengdan.com/2025/08/08/hang-viet-xe-viet-va-cau-chuyen-ep-dan-yeu-vuong-vin/
Hàng Việt là gì? Đó lẽ ra phải là những sản
phẩm do người Việt làm ra, mang hàm lượng trí tuệ và giá trị lao động của người
Việt, phục vụ lợi ích cộng đồng người Việt, hướng đến sự phát triển độc lập – tự
chủ – bền vững của quốc gia. Nhưng tiếc thay, trong bối cảnh hiện nay, khái niệm
“Hàng Việt” đang bị thu hẹp và thậm chí bóp méo, khi người ta không còn mặn mà
với việc nâng đỡ các sản phẩm nội địa đại chúng, mà thay vào đó, dồn mọi nguồn
lực – cả truyền thông, chính sách và thậm chí là các hình thức “cưỡng bức ngầm”
– để cổ vũ cho một hình mẫu: xe điện Việt Vin.
Câu
hỏi đặt ra là: Tại sao tại thời điểm này, người ta không còn nói nhiều về “hàng
Việt” – vốn là một khái niệm bao trùm và mang tính toàn dân – mà lại chỉ chăm
chăm cổ vũ cho một dòng sản phẩm rất đặc thù và xa xỉ với đại đa số dân nghèo:
xe điện của Vingroup?
Từ
chiếc xe 3 triệu đến xe 30-40 triệu – sự áp đặt không cần che đậy
Hãy
nhìn vào thực tế: phần lớn người lao động, sinh viên, công nhân, tiểu thương ở
Việt Nam vẫn đang sống nhờ vào những chiếc xe máy truyền thống – loại xe có giá
chỉ từ 3-5 triệu đồng (mua cũ), dễ sửa chữa, dễ vận hành, linh hoạt với địa
hình và điều kiện thu nhập của đại đa số. Thế nhưng, trong thời đại gian gần
đây, một chiến dịch truyền thông quy mô lớn đã được triển khai, cổ vũ hết mình
cho xe điện “Việt”, với hình ảnh sang trọng, sạch sẽ, công nghệ cao – nhưng đi
kèm với mức giá 30-40 triệu đồng, chưa kể pin, bảo trì, sạc điện…
Kèm
theo đó là các đề xuất, lộ trình “cấm xe xăng”, “thu hồi xe cũ”, “tăng thuế bảo
vệ môi trường”, và mới đây là Nghị quyết 68. Thúc đẩy giao thông xanh, giảm ô
nhiễm là điều đúng. Nhưng tại sao chỉ một loại hình xe điện – vốn do một tập
đoàn lớn sản xuất – lại được mặc nhiên coi là “biểu tượng quốc gia”, là “giấc
mơ Việt”, là con đường duy nhất?
Lobby
chính sách – hay là can thiệp thô bạo vào thị trường?
Câu
chuyện ở đây không còn là tự do thị trường nữa. Khi chính sách bắt đầu bị thiết
kế theo hướng “dọn đường” cho một nhóm sản phẩm cụ thể, thì chúng ta cần lên tiếng.
Việc ai đó có thể vận động hành lang (lobby) là điều không mới trên thế giới.
Nhưng khi lobby biến thành sự cưỡng ép người dân – bằng cách tạo áp lực về
chính sách, thổi phồng truyền thông, và làm nghèo đi các lựa chọn – thì ranh giới
giữa phát triển công nghiệp và độc quyền lợi ích đã bị xóa mờ.
Ai
đứng sau các tiếng nói như Trần Đình Thiên?
Gần
đây, ông Trần Đình Thiên – người từng mang tiếng “Trần Huyên Thuyên” vì những
phát ngôn thiên về xu hướng cổ vũ nhóm lợi ích – lại tiếp tục đưa ra phát ngôn
đầy tranh cãi: cổ súy mạnh mẽ cho xe điện Việt và cho rằng đây là con đường tất
yếu. Vậy đằng sau những lời có cánh ấy là ai? Có phải là sự đồng hành vô điều
kiện vì quốc gia, hay là một mắt xích trong hệ thống vận động chính sách có định
hướng? Một người từng là cố vấn cho Chính phủ, liệu có đang sử dụng ảnh hưởng của
mình để làm lợi cho một nhóm cụ thể?
Người
dân cần được giải thích rõ: các phát ngôn ấy đại diện cho chính phủ, hay chỉ là
quan điểm cá nhân của một học giả có “lịch sử huyên thuyên”?
Tự do lựa
chọn – quyền tối thiểu của người tiêu dùng
Hãy
nhớ: xe điện, dù sạch đến đâu, vẫn là một sản phẩm tiêu dùng. Và người dân có
quyền lựa chọn. Không thể viện lý do bảo vệ môi trường để áp đặt một sản phẩm với
giá cao lên đầu người nghèo. Nếu muốn thúc đẩy xe điện, hãy làm nó rẻ đi, dễ tiếp
cận hơn, chứ không phải biến nó thành “tình yêu bắt buộc”.
Yêu
nước không đồng nghĩa với yêu xe của một tập đoàn. Yêu Việt Nam không đồng
nghĩa với việc thần thánh hóa Vượng Vin.
Chúng
ta cần một chiến lược dài hơi cho “Hàng Việt” – nơi cả nông dân, công nhân,
doanh nghiệp nhỏ đều được tham gia. Đừng để khẩu hiệu “Người Việt dùng hàng Việt”
trở thành “Người Việt buộc phải dùng hàng của Vượng Vin” dưới một hình thức mềm
mại mà đầy tính thao túng.
Tạm
kết:
Thưa
ông Trần Đình Thiên, thưa các nhà cố vấn, thưa những ai đang nắm giữ quyền lực
truyền thông và chính sách: xin hãy để người dân được sống với những gì họ chọn
– nếu xe điện thực sự tốt, thị trường sẽ lựa chọn. Nhưng nếu nó chưa phù hợp với
thu nhập, hạ tầng và nguyện vọng của đại đa số – thì xin đừng cưỡng bức tình
yêu ấy. “Yêu nhau mà lại bằng mười hại nhau” – chính là như đấy, thưa ngài “Cố
Vấn!
***
Lời
bình bài viết nói trên của GS Stephen B. Young: Một trường hợp nghiên cứu thú vị
từ Việt Nam
Bài
viết trên trình bày một nghiên cứu tình huống về sự căng thẳng giữa chủ nghĩa
tư bản đạo đức (Moral Capitalism) và chủ nghĩa tư bản thân hữu (Crony
Capitalism) tại một quốc gia đang phát triển – Việt Nam.
Đặc
điểm cốt lõi của chủ nghĩa tư bản thân hữu là sự can thiệp của quyền lực chính
trị vào các quyết định kinh doanh, như một dạng “tài sản xám”. Tài sản mà doanh
nghiệp “mua” từ giới thân hữu không phải là đất đai, lao động, vốn hay nguyên
liệu thô – mà là sự cho phép được hoạt động.
Sự
cho phép này đôi khi là giấy phép chính thức từ cơ quan công quyền, được “mua”
một cách hợp pháp hoặc tham nhũng. Nhưng đôi khi, nó lại là một sự cho phép phi
chính thức, nằm ngoài tầm nhìn của công chúng và thị trường – đó có thể là cam
kết cá nhân nhằm thao túng quyền lực chính trị để ủng hộ doanh nghiệp, hoặc
ngăn chặn quyền lực chính trị can thiệp vào doanh nghiệp đó.
Các
nhà kinh tế học gọi cơ chế này là “thu tô” (rent-extraction). Những người sử dụng
quyền lực – hợp pháp hay bất hợp pháp – để trục lợi từ hoạt động thu tô, được gọi
là “kẻ tìm kiếm tô lợi” (rent-seekers).
Các
hành vi tìm kiếm tô lợi và thu tô như vậy vi phạm các nguyên tắc và chuẩn mực của
chủ nghĩa tư bản đạo đức và chính phủ đạo đức, nơi mà chức vụ công được coi là
một sự ủy thác để phục vụ lợi ích chung của cộng đồng.
Bài
bình luận lập luận rằng, trong bối cảnh Việt Nam ngày nay, những gì được sản xuất
ở Việt Nam – “Made in Vietnam” – không nên bị lợi dụng để tài trợ cho hành vi
trục lợi của bất kỳ ai. Doanh nhân Trung Quốc không nên được phép “mua quyền” sản
xuất hàng hóa Trung Quốc tại Việt Nam rồi gắn nhãn “hàng Việt” – như thể đó là
thành quả của lao động và kỹ năng người Việt.
Bài
bình luận đặt ra câu hỏi: Vì sao những người có quyền lực lại thúc đẩy việc bán
những sản phẩm này mà không phải sản phẩm khác? Ai sẽ bù đắp cho họ về nỗ lực
đó?
Nếu
những công ty được họ chống lưng chiếm được thế độc quyền hoặc thị phần áp đảo,
thì họ có thể buộc người dân Việt Nam phải mua hàng hóa với giá độc quyền – tức
là trả “tiền tô” cho những người đang nắm quyền.
______
Giáo
sư Stephen B. Young, Giám đốc Điều hành Toàn cầu, Caux Round Table vì Chủ nghĩa
Tư bản Đạo đức.
Phiên
bản tiếng Anh của cả lời giới thiệu lẫn bài viết nói trên có thể đọc tại
đây:
No comments:
Post a Comment