Nguyễn Quang Dy
10/04/2020
“Tuần
này sẽ là thời điểm Trân Châu Cảng, thời điểm 11/9” (Jerome Adams).
*
Ánh sáng cuối đường hầm
Tổng thống Trump nói tại cuộc họp báo hàng ngày tại
Nhà Trắng (4/4): “Tuần này chắc sẽ là tuần khó khăn nhất…nhưng đã thấy ánh sáng
tại cuối đường hầm”. Bây giờ ông Trump ủng hộ nhận định của các chuyên gia y tế
hàng đầu như ông Anthony Fauci (Giám đốc viện NIAID)
và bà Deborah Birx (điều phối nhóm đặc nhiệm về Covid-19 tại Nhà Trắng).
Ông Jerome Adams (Surgeon General) cũng nói với “Fox
News Sunday” (5/4): “Tuần này sẽ là thời điểm Trân Châu Cảng, thời điểm
11/9…Đây là thời điểm khó khăn nhất và đáng buồn nhất đối với nhiều người
Mỹ trong cả cuộc đời của họ”. (Surgeon general warns this week is going to
be our Pearl Harbor moment, Quint Forgey, Politico, April 5,
2020).
Trước đó (ngày 31/3) các chuyên gia y tế hàng đầu nhận
định rằng trong mấy tháng tới, hàng triệu người Mỹ có thể lây nhiễm và “100.000
đến 240.000 người Mỹ có thể chết vì Covid-19”. Dự báo gây sốc đó dựa trên tính
toán khoa học, được Nhà Trắng ủng hộ. Kết cục đó vừa do Covid-19 từ Trung Quốc
đổ bộ vào Mỹ, vừa do người Mỹ quá chủ quan.
Theo New York Times (4/4), có 430.000 hành khách đã
đến Mỹ trên các chuyến bay từ Trung Quốc, trong đó có 4.000 người Trung Quốc đến
từ Vũ Hán (theo VariFlight). Với cuộc đổ bộ đó làm sao Mỹ “ngăn chặn được người
Trung Quốc” như ông Trump nói. Covid-19 đã âm thầm lây lan mà không biết, vì
25% số người bị lây nhiễm không có triệu chứng.
Đến nay (10/4) Covid-19 đã lan ra 210 nước và lãnh
thổ, với 1,632,577 ca lây nhiễm và 97,583 người chết. Mỹ nay đứng đầu với
475,237 ca lây nhiễm và 17,055 người chết. Tây Ban Nha đứng thứ hai với 157,022
ca và 15,843 người chết. Ý đứng thứ ba với 143,626 ca và 18,279 người chết.
Nhưng Covid-19 như một kẻ khát máu vẫn chưa buông tha.
Sau khi kiểm soát được dịch, Trung Quốc từ vị trí đứng
đầu nay đứng thứ sáu với 81,907 ca lây nhiễm và 3,336 người chết. Nhưng dư luận
Mỹ cho rằng các con số đó thấp so với sự thật. Hiện có 21 triệu thuê bao điện
thoại di động không còn hoạt động, và hàng ngàn bình tro hài cốt để tại 6 địa
điểm hỏa táng ở Vũ Hán. (CIA Hunts for Authentic Virus Totals in China
Dismissing Government Tallies, Julian Barnes, New York
Times, April 2, 2020).
Không đối phó kịp thời
Ngay sau khi Mỹ và Trung Quốc ký kết “giai đoạn một”
thỏa thuận thương mại (15/1) hai siêu cường lại bị xô đẩy vào cuộc
chiến mới với Covid-19, với hệ quả khó lường. Thiệt hại không chỉ về người và y
tế mà còn làm khủng hoảng kinh tế và chính trị. Mỹ và Trung Quốc không chỉ
tranh chấp về thương mại mà nay còn cãi nhau về nguồn gốc Covid-19.
Theo Bloomberg (2/4/2020) Nhà Trắng đã được các cơ quan
tình báo Mỹ cho biết là Trung Quốc đã không nói thật về các con số lây nhiễm và
chết do Covid-19, nên Mỹ đã bị động không đối phó kịp thời với đại dịch này.
Nhưng thiếu hụt thông tin chỉ là một phần câu chuyện, phần còn lại là do chính
mình. Tại sao Đài Loan đối phó được mà Mỹ lại không?
Nếu ai tin Trung Quốc nói thật thì là ngây thơ và
không hiểu về người Trung Quốc. Trong lịch sử Trung Quốc người ta cho rằng việc
lừa nhau là chính đáng như nghệ thuật trị quốc và một phần của cuộc sống. Mỹ đã
áp dụng chính sách “tiếp cận xây dựng” trong nhiều thập kỷ với hy vọng Trung Quốc
“trỗi dậy hòa bình” đến khi họ nhận ra đó là ảo tưởng.
Dù Covid-19 lây lan thành đại dịch có phải là chủ định
như một vũ khí sinh học hay không (theo thuyết âm mưu) thì chẳng ai khẳng định
được. Chỉ biết rằng nay Milan và New York đang biến thành Vũ Hán. Đó là hệ quả
của tình trạng thiếu hợp tác và hỗn loạn trong “trật tự thế giới” (disorder).
Đó là nguyên nhân làm các nước không thể đối phó kịp thời.
Nói cách khác, cộng đồng Châu Âu (EU) và Mỹ đang phải
đối phó với Covid-19 lây lan quá nhanh, trong khi não trạng con người và thể chế
các nước thay đổi quá chậm (too little too late). Chính quyền Trump vì “America
First” đã bỏ rơi vai trò lãnh đạo và trợ giúp thế giới. Nay họ còn chủ quan bỏ
lỡ cơ hội kiểm soát dịch đến khi quá muộn nên vỡ trận.
Vừa đối đầu vừa hợp tác
Trong cuộc khủng hoảng Covid-19, EU và Mỹ phải tự cứu
mình. Một EU với 550 triệu dân và hầu như không còn biên giới, đang bị bỏ ngỏ.
Trong khi Ý bị EU bỏ rơi thì Trung Quốc, Nga và Cuba tỏ ra hào phóng. Hình ảnh
đoàn xe quân sự của Hồng Quân cắm cờ Nga, sơn logo “From Rusia With Love”, diễu
hành trên đất Ý là một thách thức đối với NATO.
Trong bối cảnh chính trị Mỹ phân hóa sâu sắc làm vô
hiệu hóa chính sách công, chắc ông Trump không thể tiếp tục giành phiếu bằng
đánh bạc với Covid-19, vì hệ quả khó lường. Nếu hàng triệu người Mỹ bị lây nhiễm
và hàng trăm ngàn người chết như cảnh báo, thì cơ hội tái cử của ông chắc cũng
tiêu tan. Liệu Mỹ có để cho các bác sỹ Cuba vào giúp không?
Tại sao dịch
Covid-19 chỉ bùng phát tại các nước phương Tây giàu có? Chẳng lẽ các nước nghèo
ở Châu Phi lạc hậu tới mức không thể thống kê được số người bị lây nhiễm? Tại
sao Đài Loan, Hong Kong và Hàn Quốc không cần đóng cửa (lockdown) mà vẫn không
thiếu máy thở? Chắc sau lần này, “thế giới sẽ không thể tiếp tục như thế này được
nữa”.
Khủng hoảng Covid-19 đã làm bộc lộ các góc khuất và
“gót chân Asin” của các nước. Loài người cần tỉnh ngộ trước bản chất của cuộc
chiến toàn cầu với Covid-19, vì họ vẫn chưa hiểu đối thủ và không sẵn sàng đối
phó do còn nhiều “điểm mù”. Không chỉ các đảng phái chính trị mà các cộng đồng
dân chúng cũng bị phân hóa và ngày càng cực đoan.
Theo giáo sư Graham Allison (đại học Harvard), Mỹ và
Trung Quốc có thể vừa đối đầu vừa hợp tác để chống lại Covid-19, dù là “đối tác
hạn chế” vì các nước phụ thuộc lẫn nhau. Tuy đó là một nghịch lý của toàn cầu
hóa, nhưng “không có cách nào khác”. (In War Against Coronavirus: Is China
Foe or Friend? Graham Allison, National interest, March
27, 2020).
Bàn cờ địa chính trị
Covid-19 đã bất ngờ tấn công loài người, làm sống lại
bóng ma Trân Châu Cảng. Dù nó là sản phẩm của tạo hóa hay nhân tạo, thì tất cả
các nước gồm siêu cường Mỹ và Trung Quốc đều là nạn nhân của thảm họa với những
tổn thất nặng nề. Covid-19 tuy vô hình nhưng có thể vô hiệu hóa tàu sân
bay USS Theodore Rousevelt và làm cho thế giới khủng hoảng.
Bàn cờ địa chính trị tại Biển Đông diễn biến khó lường
trước hệ quả đại dịch Covid-19 tại Trung Quốc và Mỹ. Khi Trung Quốc phải đối
phó với Covid-19 bùng phát thì Mỹ điều tàu sân bay USS Theodore Rousevelt đến
thăm Đà Nẵng (5/3/2020). Khi Mỹ phải đối phó với đại dịch thì Trung Quốc không
bỏ lỡ cơ hội “thiên hạ đại loạn” để thâu tóm Biển Đông.
Ngày 20/3, Trung Quốc đã khánh thành hai trạm nghiên
cứu mới trên đảo đá Xu-Bi và Chữ Thập. Họ đã khai thác 862.400m3 khí từ
“băng cháy” (hydrates)
tại bắc Biển Đông (17/2-18/3), và tập trận với sự tham gia của tàu sân bay
Liêu Ninh. (China seizes Covid-19 advantage in South China Sea, Richard Javad
Heydarian, Asia Times, April 1, 2020).
Trong khi đó, tàu sân bay USS Theodore
Rousevelt phải cách ly tại cảng Guam vì 155 thủy thủy bị lây nhiễm Covid-19 sau
chuyến thăm Đà Nẵng. Theo New York Times (5/4) thuyền trưởng Brett Crozier cũng
có kết quả dương tính sau khi bị cách chức. Đáng tiếc là tàu sân bay Mỹ đã đến
thăm Việt Nam không đúng lúc khi Covid-19 đang lây lan khắp nơi.
Sự kiện rủi ro của tàu USS Theodore Rousevelt buộc hải
quân Mỹ phải rút kinh nghiệm và thận trọng hơn trong kế hoạch triển khai hợp
tác chiến lược với Việt Nam và ASEAN. Sự biến động về so sánh lực lượng và bàn
cờ địa chính trị Biển Đông ảnh hưởng đến lợi ích chiến lược sống còn không chỉ
của Việt Nam và ASEAN mà còn của Mỹ và đồng minh.
Ngày 2/4, tàu Trung Quốc đã đâm chìm một tàu cá
Việt Nam tại vùng biển Hoàng Sa. Bộ Ngoại Giao Việt Nam đã phản đối mạnh mẽ, và
được Bộ Ngoại Giao Mỹ ủng hộ. Trước đó (30/3) Việt Nam đã gửi công hàm cho Ủy
Ban Ranh Giới Thềm Lục Địa Liên Hợp Quốc phản đối các yêu sách của Trung Quốc tại
Biển Đông trong các công hàm của họ trước đó.
Lời cuối
Theo Carl Thayer, Trung Quốc đang điều chỉnh chiến
lược, với “ngoại giao coronavirus” theo “tam chủng chiến pháp” (chiến tranh tâm
lý, pháp lý, và dư luận). Mục đích là tranh thủ lúc Mỹ và EU đang bị sa lầy vào
khủng hoảng Covid-19, để tối đa lợi ích. Trước mắt, họ muốn thay đổi câu chuyện
về nguồn gốc coronavirus nhằm đánh tráo hình ảnh và “lấy lòng dư luận” (charm
offensive). Về lâu dài, họ muốn tranh giành với Mỹ vai trò lãnh đạo thế giới.
Mùa xuân sắp qua, mùa hè sắp tới. Nhưng Covid-19 vẫn
chưa dừng lại. Hãy còn quá sớm để khẳng định “Covid-19 sẽ vẫy tay chào Việt Nam
để ra đi trong nắng hè rực rỡ” và Việt Nam lại là nước tiên phong thành
công về chống dịch Covid-19. Dù điều đó có là sự thật chăng nữa thì biết đâu
sang năm hay sau đó, Covid-19 hay bà con của nó còn quay lại.
------------
Tham
khảo
1. In War Against Coronavirus: Is
China Foe or Friend? Graham Allison, National interest, March
27, 2020
2. Trump shows off new rapid coronavirus
test kit in Rose Garden, as HHS says 1 million Americans tested, Andrew
O’Reilly, Fox news, March 31, 2020
3. With the Coronavirus, It’s Again Trump
vs. Mother Nature, Thomas Friedman, New York Times, March 31, 2020
4. China seizes Covid-19 advantage in the
South China Sea, Richard Javad
Heydarian, Asia Times, April 1, 2020
5. CIA Hunts for Authentic Virus Totals in
China Dismissing Government Tallies, Julian Barnes, New York
Times, April 2, 2020
6. This is just the first in a series of
cascading crises, Fareed Zakaria, Washington Post, April 3, 2020
7. Why the Coronavirus Is Making U.S.-China
Relations Worse, Joseph Nye, National Interest, April 3,
2020
8. The Ugly End of Chimerica, Orville
Schell, Foreign Policy, April 3, 2020,
9. The Coronavirus Pandemic Will Forever
Alter the World Order, Henry Kissinger, Wall Street Journal, April
3, 2020
10. Surgeon general warns this week is going
to be our Pearl Harbor moment, Quint Forgey, Politico, April 5,
2020
11. US aircraft carrier should never have
been sent to Vietnam, Stephen Bryen, Asia Times, April 5, 2020
12. Vietnam's lost year: Coronavirus dulls
diplomatic ambitions, Toru Takahashi, Nikkei Asian Review, April 6, 2020
13. The Belt and Road After COVID-19, Plamen
Tonchev, Diplomat, April 7, 2020
14. China’s coronavirus diplomacy and
ambition of world leadership, BBC interviews Carl Thayer, April 8, 2020
NQD.
10/4/2020
No comments:
Post a Comment