Thư viện ĐH Vạn Hạnh có hàng vạn cuốn phim quay lại
bản gốc các cuốn sách cổ của các nền văn minh trong lịch sử. Nhà nghiên cứu muốn
đọc văn bản gốc thì mượn phim rồi đọc trên màn hình ti vi của thư viện. Không dễ
để được các trường đại học, thư viện, bảo tàng trên thế giới cho phép thu thập
một lượng tư liệu quý với số lượng lớn đến thế.
Những cuốn phim đó được lưu trữ trong các thùng bằng
nhựa tốt, rất dày.
Sau 1975, chiến sỹ ta thực hiện chủ trương vô sản
hoá trí thức, tích cực tăng gia sản xuất trong trường đại học, bèn dồn tất cả
phim vào một số ít thùng nhựa, số thùng còn lại thì đổ nước vào... nuôi cá. Những
thùng nuôi cá vẫn đặt cạnh thùng chứa phim trong thư viện nên chỉ sau vài
tháng, tất cả các cuộn phim đều bị mốc, đành phải vứt bỏ.
Hơn mười năm trước, tôi bắt đầu làm việc tại trường
đại học đã tiếp quản ĐH Vạn Hạnh, xin được giấy phép vào đọc kho sách ngoại văn
trước 1975, tức số sách ngoại văn của thư viện ĐH Vạn Hạnh còn sót lại. Ở hai mảng
sách tiếng Anh và tiếng Nhật, thuộc cách lĩnh vực triết học, văn hoá, văn học,
lịch sử... ĐH Vạn Hạnh đương thời đã cập nhật những dòng tư tưởng nóng hổi nhất
đương thời (những năm 50-70). Đó chỉ là nhóm sách tôi vào xem, các nhóm sách
thuộc ngôn ngữ khác và lĩnh vực khác thì không biết nhưng đoán là độ cập nhật
cũng tương tự như vậy.
Tất nhiên, số sách đó trong thư viện không còn nhiều.
Ở mấy tiệm sách cũ đường Nguyễn Thị Minh Khai hay Trần Huy Liệu, cho đến hơn 10
năm trước, sách ngoại văn dán nhãn của thư viện ĐH Vạn Hạnh bán từng chồng với
giá khá đắt.
Nhưng miền Bắc không chỉ giải phóng miền Nam khỏi những
văn bản cổ của văn minh nhân loại hay những trước tác nóng hổi nhất trên thế giới
nửa thế kỉ trước, miền Bắc chúng ta đã giải phóng họ khỏi một nền đại học được
xây dựng trên ý niệm tự do.
Trong số sách Thư viện Vạn Hạnh còn sót lại, có một
loại sách đặc biệt, do trường xuất bản, in những bài phát biểu của các diễn giả
được mời đến nói chuyện và tranh luận với giảng viên, sinh viên của trường. Đọc
những cuốn sách đó, bạn sẽ nhận ra ĐH Vạn Hạnh đương thời giống như một diễn
đàn khổng lồ của xã hội dân sự, nơi tất cả các xu hướng tư tưởng khác nhau đều
được cất lên tiếng nói của mình, từ chống cộng sản đến chống Hoa Kỳ, ủng hộ miền
Bắc đến ủng hộ Việt Nam Cộng hoà... Tất cả đều có một không gian bình đẳng để
giải thích vì sao họ suy nghĩ và hành động như vậy.
Lúc đó tôi đã tự hỏi, giữa Sài Gòn thời đó thì có những
tiếng nói chống lại hệ thống cộng sản là đương nhiên, nhưng tại sao chế độ Việt
Nam Cộng hoà lại để cho ĐH Vạn Hạnh (và đương nhiên không chỉ Vạn Hạnh) trở
thành nơi những người chống lại mình có thể phát biểu tư tưởng?
Câu trả lời nằm ở Hiến pháp 1967 của họ: Đại học là
tự trị.
Hôm tôi vào xem di sản ĐH Vạn Hạnh còn sót lại trong
thư viện trường mình, số sách đó đã bị phủ bụi 30 năm. Có những bộ sách như “Nhật
Bản tư tưởng đại hệ” xuất bản ở Tokyo những năm 60 bị chất bẩn rơi vào giữa các
trang sách làm chúng dính vào nhau. Hôm đó, lúc tôi ra khỏi thư viện, áo đen
thui như bị dày vò dưới một cái đít nồi khổng lồ. Những trải nghiệm như thế làm
cho mọi chàng “miền Bắc có lý luận” cảm thấy mình thuộc về “miền Nam”. Cái
status này viết tặng cho những chàng như thế.
No comments:
Post a Comment