Rebecca Morelle
Biên
tập viên Khoa học
9
tháng 6 năm 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/crggd777yxgo
Thế
giới đang ở trong một cuộc chạy đua lên Mặt Trăng. Ngày càng nhiều quốc gia và
công ty nhắm đến bề mặt Mặt Trăng trong cuộc đua tranh giành tài nguyên và thống
trị vũ trụ. Vậy chúng ta đã sẵn sàng cho kỷ nguyên thám hiểm Mặt Trăng mới này
chưa?
Thế
giới đang ở trong một cuộc chạy đua lên Mặt Trăng
Trong
tuần rồi, hình ảnh lá cờ Trung Quốc tung bay trên Mặt Trăng đã được truyền về
Trái Đất. Đây là lần đổ bộ thứ tư của quốc gia này lên đó - và là nhiệm vụ đầu tiên lấy
mẫu từ nửa xa của Mặt Trăng.
Trong
12 tháng qua, Ấn Độ và Nhật Bản cũng đã hạ cánh tàu vũ trụ của mình lên bề mặt
Mặt Trăng. Vào tháng 2/2024, công ty Mỹ Intuitive Machines trở thành công ty tư
nhân đầu tiên phóng tàu đổ bộ lên Mặt Trăng. Và còn nhiều công ty khác nữa sẽ
làm theo.
Cùng
lúc, NASA mong muốn đưa con người trở lại Mặt Trăng với chương trình Artemis có
mục tiêu đưa phi hành gia đáp xuống Mặt Trăng vào năm 2026.
Trung Quốc cho biết họ
sẽ đưa con người lên Mặt Trăng vào năm 2030. Thay vì những chuyến
thăm chớp nhoáng, họ lên kế hoạch xây dựng các căn cứ thường trú.
Tuy
nhiên, cuộc đua vũ trụ mới này có thể khiến những căng thẳng trên Trái Đất lan
tới bề mặt Mặt Trăng.
“Mối
quan hệ của chúng ta với Mặt Trăng về cơ bản sẽ sớm thay đổi,” Justin Holcomb,
nhà địa chất học từ Đại học Kansas, cảnh báo.
Ông
nhấn mạnh rằng tốc độ khám phá không gian hiện nay “vượt xa luật pháp của chúng
ta”.
Một hiệp ước
của Liên Hợp Quốc từ năm 1967 quy định không quốc gia nào được sở hữu Mặt
Trăng. Hiệp ước Không gian Vũ trụ (Outer Space Treaty - OST) cho rằng Mặt Trăng
thuộc về tất cả mọi người và bất kỳ hoạt động thám hiểm nào đều phải được thực
hiện vì lợi ích của toàn nhân loại và vì lợi ích của mọi quốc gia.
Mặc
dù nghe rất hòa bình và hợp tác - và nó thực sự là như vậy - nhưng động lực
thúc đẩy hiệp ước này không phải là sự hợp tác mà là Chiến tranh Lạnh.
Trong
bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Mỹ và Liên Xô sau Thế chiến II, người ta lo
ngại rằng vũ trụ có thể trở thành chiến trường quân sự, vì vậy phần quan trọng
của hiệp ước là không được đưa vũ khí hạt nhân vào không gian. Hơn 100 quốc gia
đã ký kết.
Tuy
nhiên, kỷ nguyên vũ trụ mới này trông khác xa so với thời kỳ đó.
·
Các nhà khoa học tiến
gần đến giải mã bí mật của phản vật chất
1 tháng 10 năm 2023
·
Tàu vũ trụ Nasa có thể phát hiện nguồn
gốc sự sống trên Trái Đất
24 tháng 9 năm 2023
·
Nasa gửi hai tàu Voyager ra ngoài Hệ
Mặt trời để làm gì?
2 tháng 8 năm 2023
Hình
ảnh được truyền thông nhà nước Trung Quốc công bố cho thấy tàu thăm dò Mặt
Trăng (Thường Nga 5) mang theo cờ nước này vào năm 2020
Một
thay đổi lớn là các sứ mệnh Mặt Trăng ngày nay không chỉ là dự án của các quốc
gia mà các công ty cũng đang tham gia cạnh tranh.
Vào
tháng 1/2024, một sứ mệnh thương mại của Mỹ có tên Peregrine tuyên bố sẽ mang
theo tro cốt người, mẫu DNA và một loại đồ uống thể thao, có cả thương hiệu,
lên Mặt Trăng.
Việc
rò rỉ nhiên liệu khiến cuộc hành trình không được hoàn thành. Tuy nhiên, nó đã
châm ngòi cho cuộc tranh luận về việc vận chuyển các hàng hóa hỗn tạp như vậy
thì phù hợp như thế nào với nguyên tắc của hiệp ước rằng hoạt động thám hiểm phải
mang lại lợi ích cho toàn nhân loại.
“Chúng
ta bắt đầu chuyển mọi thứ lên đó chỉ vì chúng ta có thể. Không còn bất kỳ lý do
chính đáng nào khác nữa,” Michelle Hanlon, một luật sư chuyên về lĩnh vực không
gian và là người sáng lập Tổ chức Vì Mọi Người Trên Mặt Trăng (For All
Moonkind) - tổ chức nỗ lực bảo vệ các địa điểm đổ bộ Apollo, nhận xét.
"Mặt
Trăng của chúng ta đã nằm trong tầm tay và giờ đây chúng ta đang bắt đầu lạm dụng
điều đó," bà nói.
Nhưng
ngay cả khi các doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực Mặt Trăng đang tăng tốc,
thì rốt cuộc các quốc gia mới là những người chơi chính trong cuộc đua này.
Sa’id Mostehsar, giám đốc Viện Chính sách và Luật Không gian London, cho biết bất
kỳ công ty nào cũng cần được nhà nước cho phép tham gia hoạt động vũ trụ - và đều
phải tuân thủ các hiệp ước quốc tế.
Việc
chinh phục Mặt Trăng sẽ đem lại cho các quốc gia danh tiếng. Sau các sứ mệnh
thành công, Ấn Độ và Nhật Bản hoàn toàn có thể tự hào tuyên bố mình là những
“dân chơi” toàn cầu trong lĩnh vực vũ trụ.
Và
một quốc gia có ngành công nghiệp vũ trụ thành công có thể thúc đẩy mạnh mẽ nền
kinh tế bằng cách tạo ra việc làm, đổi mới sáng tạo.
Nhưng
cuộc đua lên Mặt Trăng còn mang đến một giải thưởng thậm chí còn lớn hơn: tài
nguyên.
Mặc
dù bề mặt Mặt Trăng trông khá cằn cỗi, nhưng ở đó lại chứa các khoáng chất, bao
gồm đất hiếm, kim loại như sắt và titan - và cả heli, được sử dụng cho mọi thứ,
từ chất siêu dẫn đến thiết bị y tế.
Ước
tính giá trị của tất cả những tài nguyên này rất khác nhau, từ hàng tỷ đến hàng
triệu tỷ (USD). Vì vậy, không khó hiểu tại sao một số người coi Mặt Trăng là
nơi để kiếm được rất nhiều tiền.
Tuy
nhiên, đây sẽ là một khoản đầu tư dài hạn và công nghệ cần thiết để khai thác
và mang tài nguyên từ Mặt Trăng trở về Trái Đất đang còn là điều xa vời.
Năm
1979, một hiệp ước quốc tế nhấn mạnh không quốc gia hay tổ chức nào được tuyên
bố sở hữu tài nguyên trên đó. Tuy nhiên, hiệp ước này không được nhiều nước chấp
thuận - chỉ có 17 quốc gia tham gia và con số này không bao gồm bất kỳ nước nào
đã từng lên Mặt Trăng, kể cả Mỹ.
Trên
thực tế, Mỹ đã thông qua một đạo luật vào năm 2015 cho phép các công dân và
ngành công nghiệp của mình khai thác, sử dụng và bán bất kỳ tài nguyên ngoài
không gian nào.
“Điều
này đã gây ra sự phẫn nộ rất lớn trong cộng đồng quốc tế," bà Michelle
Hanlon nói.
Nhưng
bà nói thêm rằng dần dần, các quốc gia khác cũng noi theo với việc cho ra đời
những luật tương tự, bao gồm Luxembourg, UAE, Nhật Bản và Ấn Độ.
Câu
trả lời cho nguồn tài nguyên có thể được săn tìm nhiều nhất lại rất đáng ngạc
nhiên: nước.
“Khi
phân tích những viên đá Mặt Trăng đầu tiên do các nhà du hành vũ trụ Apollo
mang về, người ta cho rằng trên đó hoàn toàn khô cằn,” Sara Russell, giáo sư
khoa học hành tinh tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, giải thích.
“Nhưng
rồi có thể nói là một cuộc cách mạng khoa học đã nổ ra cách đây khoảng 10 năm
và chúng ta phát hiện ra rằng những viên đá này có chứa một ít dấu vết của nước
bên trong các tinh thể phốt phát."
Mỹ
đã thông qua một đạo luật vào năm 2015 cho phép các công dân và ngành công nghiệp
của mình khai thác, sử dụng và bán bất kỳ tài nguyên nào ngoài không gian
Vị
giáo sư cho rằng thậm chí còn có nhiều nước hơn ở các cực của Mặt Trăng, nơi trữ
lượng nước đá được đóng băng bên trong các hố bị che khuất vĩnh viễn.
Những
vị khách tương lai có thể sử dụng nước để uống, để tạo ra ôxy và thậm chí các
phi hành gia có thể dùng để chế tạo nhiên liệu tên lửa, bằng cách tách nước
thành hydro và ôxy, cho phép họ di chuyển từ Mặt Trăng lên Sao Hỏa và xa hơn nữa.
Mỹ
đang cố gắng thiết lập một bộ nguyên tắc hướng dẫn mới xoay quanh hoạt động
thám hiểm và khai thác Mặt Trăng.
Hiệp
định Artemis nêu rõ rằng việc khai thác và sử dụng tài nguyên trên Mặt Trăng phải
được thực hiện bằng cách tuân thủ Hiệp ước Không gian Vũ trụ, mặc dù hiệp định
cũng thừa nhận rằng có thể cần thêm các quy tắc mới.
Hiện tại
đã có hơn 40 nước tham gia vào các thỏa thuận không ràng buộc này, nhưng đáng
chú ý là Trung Quốc không có tên trong danh sách đó. Một số nước cho rằng các
quy tắc mới về thám hiểm Mặt Trăng không nên do một quốc gia dẫn dắt.
“Điều
này thật sự nên được thông qua Liên Hợp Quốc vì nó ảnh hưởng đến tất cả các quốc
gia,” Giáo sư Sa’id Moshetar chuyên về chính sách và luật vũ trụ nói.
Nhưng
việc tiếp cận các nguồn tài nguyên cũng có thể gây ra một cuộc xung đột khác.
Mặc
dù có rất nhiều không gian trên Mặt Trăng nhưng các khu vực gần các miệng núi lửa
chứa đầy băng là những nơi quan trọng nhất.
Vậy
điều gì sẽ xảy ra nếu mọi người đều muốn có cùng một vị trí cho căn cứ tương
lai của mình? Và khi một quốc gia đã thành lập căn cứ đó, điều gì có thể ngăn cản
các nước khác thiết lập căn cứ ở khoảng cách rất gần?
“Tôi
nghĩ có một sự tương đồng thú vị với Nam Cực. Có thể chúng ta sẽ thấy các căn cứ
nghiên cứu được thành lập trên Mặt Trăng giống như tại Nam Cực,” Jill Stuart,
nhà nghiên cứu chính sách và luật vũ trụ tại Trường Kinh tế London, nhận định.
Tuy
nhiên, các quyết định cụ thể về một căn cứ Mặt Trăng mới, ví dụ như quy mô của
nó là vài cây số vuông hay vài trăm cây số vuông, có thể phụ thuộc vào việc ai
đến đó trước.
“Chắc
chắn sẽ có lợi thế cho người đi trước,” bà Jill Stuart nói.
“Vì
vậy, nếu một người có thể đến đó trước và dựng căn cứ, thì người đó có thể thiết
lập phạm vi hoạt động của mình. Điều đó không có nghĩa là người đó sở hữu khu vực
đó, nhưng họ có thể chiếm giữ không gian đó,” bà nói tiếp.
Hiện
nay, những người
đầu tiên nhiều khả năng là Mỹ hoặc Trung Quốc, điều này sẽ tạo
thêm một sự cạnh tranh mới vào mối quan hệ vốn đã căng thẳng. Họ có thể sẽ thiết
lập tiêu chuẩn - các quy tắc do bên nào đến đó trước tiên tạo dựng và chúng có
thể sẽ là các quy tắc tồn tại lâu dài.
Dù
tất cả những điều này nghe hơi tạm bợ, một số chuyên gia về vũ trụ nói với BBC
rằng khó có khả năng chúng ta sẽ thấy một hiệp ước không gian quốc tế lớn khác.
Các
quy tắc về việc nên làm và không nên làm trong hoạt động thám hiểm Mặt Trăng
nhiều khả năng sẽ được giải quyết thông qua các bản ghi nhớ hoặc quy tắc ứng xử
mới.
Có
nhiều điều bị đe dọa trong cuộc đua này. Mặt Trăng luôn là bạn đồng hành với
nhân loại. Chúng ta ngắm Mặt Trăng khi tròn khi khuyết qua từng thời điểm.
Nhưng
khi cuộc đua vũ trụ mới này đang diễn ra, chúng ta cần bắt đầu suy nghĩ về việc
mình muốn Mặt Trăng trở thành nơi như thế nào - và liệu nó có nguy cơ trở thành
đấu trường tái hiện các cuộc cạnh tranh khốc liệt của Trái Đất hay không.
-----------------
Tin
liên quan
·
Mặt Trăng chỉ là 'bước
đệm' cho tham vọng vũ trụ của Trung Quốc
13
tháng 5 năm 2024
·
Tàu Trung Quốc đáp xuống
Mặt Trăng, ý nghĩa như thế nào?
2
tháng 6 năm 2024
·
Cuộc đua tranh Mỹ-Trung
thúc đẩy đầu tư vào công nghệ không gian
26
tháng 9 năm 2023
No comments:
Post a Comment