Đưa
tin về quấy rối tình dục: Thế nào mới khách quan?
Lê Hiền Trang - Tia
Sáng
07/04/2022 07:00
https://tiasang.com.vn/-dien-dan/Dua-tin-ve-quay-roi-tinh-duc-The-nao-moi-khach-quan-29856
Tháng trước, Ngô Hoàng Anh – một nhân vật được lựa
chọn trong danh sách Under 30 tuổi của Forbes Việt Nam bị phát hiện đã từng quấy
rối tình dục (QRTD) nhiều nữ sinh trường Phổ thông Năng khiếu qua tin nhắn.
Trong khi nhiều tờ báo đăng tiếng nói từ các nạn nhân, một số tờ, với mục đích
nhằm để giúp độc giả “có cái nhìn đa chiều” về sự việc, lại phỏng vấn Ngô Hoàng
Anh. Có bài dành toàn bộ 2000 chữ để Ngô Hoàng Anh và luật sư của anh ta phản
pháo lại các cáo buộc dành cho mình mà không hề có kiểm chứng nào từ phóng
viên.
Đưa tin nước đôi
trên danh nghĩa đa chiều
Đưa tin đa chiều là một trong những nguyên tắc
quan trọng của nghiệp vụ báo chí, nhằm đảm bảo bạn đọc được tiếp cận với nhiều
góc nhìn của một vấn đề. Trong tin tức liên quan đến tranh chấp, đưa tin đa chiều
tạo điều kiện cho các bên cùng được đưa ra quan điểm và mang lại sự khách quan
cho bài báo. Tuy vậy, đối với những cáo buộc QRTD, nếu chỉ đơn thuần đặt lời
khai trái ngược của hai bên cạnh nhau sẽ trở thành đưa tin nước đôi, bỏ qua những
bằng chứng cho thấy lời tuyên bố của một bên (thường là của thủ phạm) hoàn toàn
vô căn cứ và cảm tính.
Bình thường, người phụ nữ đã phải chịu không
chỉ những tổn thương tâm lý mà còn cả những áp lực từ dư luận khi lên tiếng về
việc mình bị quấy rối tình dục. Nhiều nghiên cứu cho thấy nam giới thường được
dư luận tin tưởng hơn. Khi đưa vụ việc ra pháp luật, định kiến giới này cũng
gây khó dễ cho họ. Tại nhiều nước, theo hệ thống thông luật cũ của Anh (common
law), quan niệm cho rằng lời khai của phụ nữ là không đáng tin dẫn đến luật chỉ
cho phép tòa xét xử các vụ án liên quan đến cưỡng bức tình dục khi có bằng chứng
bổ sung (corroborative evidence) kèm theo lời khai của nạn nhân. Điều này còn
ngặt nghèo hơn cả xử lý các vụ trộm cướp! Ngày nay, kể cả khi điều luật này đã
được bãi bỏ tại hầu hết các nước, suy nghĩ trên vẫn còn ăn sâu vào thực hành của
hệ thống tư pháp tại những nước này.
https://tiasang.com.vn/Portals/0/QRTD%20anh%201.jpg
Bạo lực giới là xuất
phát từ cấu trúc bất bình đẳng về kinh tế, xã hội và chính trị giữa nam và nữ. Ảnh:
The Economist.
Ở Việt Nam, nạn nhân của QRTD còn gặp nhiều
khó khăn hơn. Pháp luật nước ta, kể cả đã có quy định phạt về QRTD nhưng vẫn
còn không có một định nghĩa chung về QRTD (mà chỉ có quy định về QRTD tại nơi
làm việc). Bởi vậy cánh cửa để những người bị quấy rối ngoài công sở đưa vụ việc
ra tòa án là vô cùng hẹp. Họ chỉ có thể tìm kiếm công lý phi chính thức
(informal justice), ví dụ như sự công nhận của cộng đồng mạng hoặc lời xin lỗi
từ người đã quấy rối họ. Nhưng khi kể câu chuyện của mình, dư luận cũng thường
quay lưng về phía nạn nhân mà bênh vực nam giới. Lời kể của họ bị nghi ngờ và
coi nhẹ. Ví dụ, trong vụ QRTD liên quan đến Ngô Hoàng Anh, bất chấp việc có nhiều
nạn nhân cùng đứng ra tố cáo, và các nạn nhân đều đưa ra nhiều bằng chứng chụp/quay
lại màn hình nhắn tin cho thấy Ngô Hoàng Anh quấy rối họ, họ vẫn bị chất vấn “tại
sao vẫn tiếp tục nhắn tin?”, “tại sao không block?” mà bỏ qua những áp lực khiến
nạn nhân vẫn tiếp tục giữ mối quan hệ với thủ phạm.
Trước bức màn định kiến dày dặn như vậy, đưa
tin nước đôi càng khắc sâu thêm chênh lệch quyền lực giữa nam và nữ. Báo chí đã
vô tình cung cấp cho người quấy rối một kênh thông tin đầy quyền lực để “thanh
minh”, thậm chí có cơ hội biến mình từ thủ phạm thành nạn nhân của sự việc và đẩy
những thảo luận xã hội ra xa khỏi cốt lõi của vấn đề.
Khi người quấy rối
trở thành nạn nhân
Vào năm 2018, sau khi vũ công Phạm Lịch tố cáo
ca sĩ Anh Khoa, Báo Người Lao Động đăng bài bình luận “#Metoo có vẻ lệch hướng
khi đến Việt Nam?”. Theo bài báo này, việc tố cáo QRTD “trở thành ‘cần câu’ sự
nổi tiếng của những người biết “tận dụng” cơ hội”, và “không ít những trường hợp
lợi dụng để vu khống hoặc cố tình bôi nhọ ai đó... để được nổi tiếng […]”. Đây
cũng là logic mà Ngô Hoàng Anh dùng để “phản pháo” lại các nạn nhân của mình và
tìm kiếm sự ủng hộ từ dư luận. Theo đó, Ngô Hoàng Anh cho rằng những tố cáo đó
là “kế hoạch được lên kĩ càng từ trước”, chỉ nổi lên vào những lần mình “được
truyền thông và mạng xã hội chú ý với những thành tích hay thành tựu nổi bật.”
để “lăng mạ” mình. Tuyên bố vô căn cứ này được dẫn lại nguyên văn mà không
thông qua xác minh. Trên thực tế, lời tố cáo của hàng chục nạn nhân dưới một
nick chung ẩn danh đã gây chú ý trên mạng xã hội trong suốt hai năm vừa
qua.
Câu chuyện này cũng khá giống với sự kiện ở Mỹ
vào năm 2018 khi khi tờ The New York Review of Books đăng tải một bài luận dài
gần 3500 chữ viết bởi Jian Gomeshi, cựu dẫn chương trình radio của Đài phát
thanh và truyền hình Canada bị đuổi việc vì QRTD. Trong bài luận, Gomeshi biến
mình thành nạn nhân của những cáo buộc QRTD dành cho anh: anh kể lại chi tiết
cuộc đời mình và những lần định tự tử kể từ khi bị đuổi việc vào năm 2014. Việc
tờ The New York Review of Books đăng nguyên văn bài luận của Gomeshi mà không
đăng kèm theo bối cảnh sự việc hứng chịu nhiều chỉ trích từ dư luận. Tờ báo này
sau đó phải đính chính bằng cách bổ sung thông tin về những cáo buộc dành cho
Gomeshi, kèm theo lời hứa sẽ đăng tải tất cả những ý kiến phản đối lại bài luận
này trong những số báo tiếp theo.
Đứng trước một vụ
cáo buộc quấy rối tình dục, hãy cẩn thận khi đăng tải lời nói của thủ phạm.
Bài phỏng vấn Ngô Hoàng Anh phát đi thông điệp
rằng gia đình và người thân của anh, các thầy cô, học sinh và cựu học sinh Trường
Phổ thông Năng khiếu, thậm chí các bác sĩ “đã và đang phải căng mình trong cuộc
chiến chống COVID-19” mới chính là nạn nhân của QRTD. Niềm tin (vô căn cứ) rằng
đàn ông, người thân của họ, và nguyên cả hệ thống hỗ trợ họ là nạn nhân của tố
cáo sai biến họ thành mối quan tâm mới của dư luận. Điều này làm mờ đi thực tế
rằng rất ít những lời tố cáo QRTD công khai trước công chúng là bịa đặt, phần lớn
phụ nữ quyết định không tố cáo người quấy rối họ và im lặng chịu đựng vì nhiều
lý do (định kiến xã hội, thiếu khung pháp lý nên không giải quyết được vấn đề).
Điều này hướng sự quan tâm của dư luận ra khỏi vấn đề mang tính cấu trúc là bất
bình đẳng giới dẫn đến QRTD và bạo lực giới; trong đó nạn nhân chủ yếu là phụ nữ,
đặc biệt là phụ nữ ở địa vị thấp hơn hoặc phụ thuộc vào người quấy rối họ.
Đưa tin sự việc
riêng lẻ và có tính chất khác thường
Một xu hướng khác thường thấy khi đưa tin về
QRTD và các hình thức bạo lực trên cơ sở giới khác là sự tập trung của truyền
thông vào các vụ việc có tính chất cá biệt. Điều này góp phần làm lệch lạc nhận
thức của công chúng về việc ai là người gây ra bạo lực, bạo lực thường xảy ra ở
đâu, đối với ai, và vào lúc nào. Đây là hạn chế không chỉ của báo chí Việt Nam
mà còn ở các nước trên thế giới.
Ví dụ, QRTD chỉ được truyền thông chú ý và đưa
khi sự việc có liên quan đến người nổi tiếng. Trái với lầm tưởng của nhiều người
rằng phong trào #Metoo khởi nguồn từ những tố cáo dành cho nhà sản xuất phim
Harvey Weinstein vào năm 2017, phong trào này thực chất được khởi xướng bởi
Tarana Burke, một người phụ nữ Da đen ở Mỹ từ 2006. Nhưng từ khóa #Metoo chỉ được
chú ý khi ca sĩ diễn viên Alyssa Jayne Milano chia sẻ lại trên trang Twitter của
cô. Tương tự, ở Việt Nam, một trong yếu tố ảnh hưởng lớn để báo chí quyết định
đưa tin QRTD là vụ việc có liên quan đến người nổi tiếng (trường hợp Minh Béo,
Anh Khoa, hoặc gần đây nhất là Ngô Hoàng Anh).
https://tiasang.com.vn/Portals/0/QRTD%20anh%202.jpg
Đặng Quang Dũng, họa
sĩ truyện tranh với biệt danh Mèo Mốc đã lên tiếng phản đối việc đưa Ngô Hoàng
Anh vào danh sách Forbes Việt Nam Under 30 và đồng thời cũng tự rút tên mình khỏi
danh sách này. Ảnh: Forbes Việt Nam.
Không
thể phủ nhận một thực tế rằng QRTD dù gây ra bởi người dù nổi tiếng hay không đều
để lại nhiều hậu quả nặng nề cho nạn nhân. Sự tập trung của báo chí
vào một vài trường hợp người nổi tiếng mà không chỉ ra sự phổ biến của QRTD tạo
lầm tưởng rằng QRTD là những sự việc mang tính chất cá biệt, hiếm xảy ra. Trên
thực tế, theo một khảo sát thực hiện năm 2014 của tổ chức ActionAid Quốc tế tại
Việt Nam năm 2014, 87% nữ giới được khảo sát tại Hà Nội và TP.HCM xác nhận họ
đã bị QTRD tại nơi công cộng.
Truyền thông cũng đặc biệt chú ý đến những vụ
xâm hại tình dục gây ra bởi những người không quen biết. Sự tập trung một cách
quá mức vào những vụ việc này tạo ra ảo tưởng rằng tấn công tình dục chỉ gây ra
bởi người lạ (stranger danger myth). Trái với ảo tưởng này, nghiên cứu cho thấy
phần lớn bạo lực giới và cưỡng bức xảy ra đến cho phụ nữ và cả trẻ em trong
chính căn nhà họ, và được gây ra bởi người thân của họ. Theo thống kê của Liên
Hiệp Quốc, trên toàn cầu, ước tính khoảng 30% phụ nữ từ 15 tuổi trở lên đã phải
chịu bạo lực thể xác và/hoặc tình dục ít nhất một lần trong đời. Cũng theo thống
kê này, khoảng 25% phụ nữ từ 15 tuổi trở lên hứng chịu bạo lực tình dục hoặc thể
chất gây ra bởi chồng mình. Báo cáo Điều tra quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ
ở Việt Nam năm 2019 cho thấy cứ ba phụ nữ thì có hai người bị bạo hành ít nhất
một lần trong đời.
Chỉ tập trung đưa tin những sự việc riêng lẻ,
có tính chất bất thường, cá biệt khiến dẫn đến nhầm tưởng rằng tội phạm QRTD chỉ
là một số ít trong xã hội và phụ nữ chỉ bị quấy rối nếu đi ra đường một mình, nơi
vắng vẻ vào ban đêm. Ở cấp độ xã hội, nhầm tưởng này khiến các biện pháp phòng
ngừa QRTD đi chệch hướng (ví dụ như khuyên phụ nữ không được đi lại một mình,
hoặc lắp camera tại đường phố, thay vì tập trung nguồn lực để cải thiện bất
bình đẳng giới). Đối với nạn nhân, điều này làm tăng khả năng im lặng khi họ bị
quấy rối, vì thủ phạm không trùng khớp với hình mẫu được mô tả thông qua báo
chí cũng như hình dung của cộng đồng.
QRTD và tầm quan
trọng của báo chí diễn giải (explanatory journalism)
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, báo chí đưa tin
sai lệch có khả năng khắc sâu chênh lệch quyền lực và gây ra những ảo tưởng về
QRTD, nhưng nếu đưa tin một cách thấu đáo, báo chí cũng có thể trở thành phương
tiện tiên phong (primary intervention) trong việc phòng ngừa QRTD và bạo lực giới.
Theo đó, báo chí không chỉ là phương tiện tường thuật lại vụ việc bằng cách phỏng
vấn và đăng y nguyên lời các bên liên quan, mà còn là kênh cung cấp thông tin về
bối cảnh rộng lớn hơn kèm những lý giải mang tính cấu trúc về việc tại sao bạo
lực giới và QRTD diễn ra.
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp
Quốc (UNESCO), trong tài liệu hướng dẫn đưa tin về bạo lực giới, nhấn mạnh vai
trò của việc đưa tin kèm diễn giải (explanatory journalism). Bài báo “Một câu
chuyện khó tin về hiếp dâm” kể lại hành trình tìm công bằng của một phụ nữ ở Mỹ
khi bị buộc tội tố cáo sai về việc bị cưỡng hiếp là một ví dụ tiêu biểu của
hình thức báo chí này. Bài báo này đã mang lại cho hai nhà báo Christian Miller
và Ken Armstrong giải thưởng Pulitzer về báo chí diễn giải năm 2016. Trong bối
cảnh ở Việt Nam còn thiếu vắng những tài liệu hướng dẫn cho phóng viên cách thức
đưa tin về bạo lực giới và QRTD, đây là những tài liệu rất đáng để tham khảo.
Đưa tin kèm lý giải có thể thực hiện qua những
bước cơ bản như (1) cung cấp số liệu thống kê để công chúng hiểu được sự phổ biến
của QRTD và bạo lực giới; (2) cung cấp lý giải về QRTD và bạo lực giới là xuất
phát từ bất bình đẳng một cách cấu trúc giữa nam và nữ về kinh tế, xã hội và
chính trị. Chẳng hạn, trên thế giới và cả ở Việt Nam, đã có nhiều báo cáo cho
thấy nam giới thường được trả lương cao hơn, dễ được cất nhắc lên vị trí quản
lý hơn, có tiếng nói quyết định trong gia đình so với phụ nữ. Nói cách khác, phụ
nữ có phần “thiệt thòi” hơn nam giới trong đại đa số các khía cạnh của đời sống
nên họ dễ bị coi thường, bị lạm dụng. (3) tiếp cận QRTD và bạo lực dưới góc độ
đây là hành vi nghiêm trọng, xâm phạm đến quyền con người, đe dọa lâu dài đến sự
an toàn của cả cộng đồng chứ không phải là một sai lầm cá biệt và chỉ tác động
tạm thời đến một vài cá nhân đơn lẻ. Chỉ khi hiểu rõ được phạm vi, đối tượng bị
ảnh hưởng bởi QRTD và nguyên nhân dẫn đến nó chúng ta mới có hy vọng phòng ngừa
được hình thức bạo lực giới này.□
------
Tài liệu tham khảo
Easteal, P., & Judd, K. (2008). ‘She Said,
He Said’: Credibility and sexual harassment cases in Australia . Women’s
Studies International Forum, 31(5), 336–344. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2008.08.009
Liu, M. X., & Benton, A. K. C. (2021).
Beyond Belief: How the “Corroboration Rule” in Malawi Obstructs Justice for
Victims of Sex Crimes and Discriminates Against Women and Girls on the Basis of
Sex—A Call for Legislative Change. Columbia Journal of Gender and Law, 40(3),
408–452. https://doi.org/10.52214/cjgl.v40i3.8650
McCann, C., & Tomaskovic-Devey, D. T.
(2018). Nearly all sexual harassment at work goes unreported – and those who do
report often see zero benefit. The Conversation. http://theconversation.com/nearly-all-sexual-harassment-at-work-goes-unreported-and-those-who-do-report-often-see-zero-benefit-108378
Bộ Văn hoá, Thể thao, và du lịch - Vụ Gia
đình. (2019).Tình trạng quấy rối tình dục đối với lao động nữ tại nơi làm
việc. http://giadinh.bvhttdl.gov.vn/tinh-trang-quay-roi-tinh-duc-doi-voi-lao-dong-nu-tai-noi-lam-viec/
ActionAid và Trung tâm nghiên cứu Giới, Gia
đình và Môi trường trong Phát triển (2014). Thành phố an toàn cho phụ nữ và trẻ
em gái: Nơi giấc mơ thành sự thật. https://vietnam.actionaid.org/sites/vietnam/files/publications/Policy%20Brief%20%28Vietnamese%29.pdf
UNESCO. (2019). Reporting on Violence against
Women and Girls: A Handbook for Journalists (Đưa tin về bạo lực đối với phụ nữ
và trẻ em gái: Sổ tay dành cho phóng viên), https://unesdoc.unesco.org/in/documentViewer.xhtml?v=2.1.196&id=p::usmarcdef_0000371524&file=/in/rest/annotationSVC/DownloadWatermarkedAttachment/attach_import_b98e44ef-ecbb-47cb-ad61-69f8ae1a4824%3F_%3D371524eng.pdf&locale=en&multi=true&ark=/ark:/48223/pf0000371524/PDF/371524eng.pdf#p108
TIN LIÊN QUAN
Điều
gì có lợi cho cả hai giới ?
Hiểu
đúng về nữ quyền và bình đẳng giới
Nguy
cơ gia tăng bất bình đẳng giới
.
============================================
.
XEM THÊM
Nguyễn Mạnh Hà
Gửi tới BBC từ Hà Nội
Đăng ở 2:59 9 tháng 4 2022 2:59 9 tháng 4 2022
Việt Nam: Tố cáo kẻ xâm
hại tình dục để rồi bị lên án ngược?
BBC News Tiếng Việt
8 tháng 4 năm 2022
No comments:
Post a Comment