Bùi
Trọng Chương
POSTED ON APRIL 7, 2022
https://dcvonline.net/2022/04/07/mon-cong-dan-giao-duc/
Nếu các quốc gia tiền tiến đã dành cho môn
Công dân một địa vị xứng đáng thì các quốc gia chậm tiến như Việt Nam, môn Công
dân càng phải được coi là 1 môn học cần thiết.
Nguồn: https://www.sketchbubble.com/
Thuyết Trình của
Ông Bùi Trọng Chương - Giáo Sư Trường Petrus Trương Vĩnh Ký, trước Đại Hội
Chương Trình Giáo Dục ngày 27-07-1965
Kính thưa quý vị trong Chủ Tọa Đoàn,
Kính thưa quý vị,
Chúng tôi được hân hạnh Bộ chỉ định thay thế
ông Phó Tổng Giám đốc Nha Trung Tiểu học và Bình dân Giáo Dục mắc bận công vụ đại
diện cho tiểu ban Cải tiến Chương trình Công dân, để trình bầy trước Đại hội những
ý kiến của chúng tôi về môn Công dân Giáo dục hiện hành. Môn học này hiện nay
đang được dư luận đặc biệt chú ý tới.
Để Hội nghị có thể nắm vững vấn đề hầu xác định
một chương trình Công dân Giáo dục hợp lý với tầm quan trọng của nó, chúng
tôi sẽ trình bầy bài thuyết trình này dưới ba tiêu đề:
1. Tầm quan trọng của môn Công dân Giáo dục.
2. Lược qua sựu biến chuyển của chương trình Công dân Giáo dục ở Việt
Nam và những nét đại cương của chương trình hiện hành.
3. Nhận xét về những ưu và khuyết điểm của chương trình hiện hành để đề
nghị những cải tổ cần thiết.
Tầm quan trọng của
môn Công dân Giáo dục
Sau đây chúng tôi xin đề cập tới tiêu đề thứ
nhất “Tầm quan trọng của môn Công dân Giáo dục”.
Hẳn quý vị cũng đồng ý với chúng tôi là chúng
ta không thể chấp nhận quan niệm của Cộng sản khi họ phủ nhận phần nội tại
mà chỉ công nhận phần tương quan của con người. Nhưng đồng thời chúng ta cũng
không thể chấp nhận thái độ của nhóm tự do khi họ chối bỏ phần tương quan mà chỉ
chú trọng tới phần nội tại của con người. Đối với chúng ta, con người phải được
quan niệm như là một thực thể vừa có giá trị cá biệt vừa có giá trị cộng đồng.
Chính vì vậy mà giáo dục có nhiệm vụ phát triển cá nhân tự mưu cầu được hạnh
phúc mà còn để cá nhân có thể làm tròn nhiệm vụ đóng góp hữu hiệu vào cộng đồng.
Do đó một trong những nguyên tắc căn bản của giáo dục là: “Giáo dục phải
đào tạo những cá nhân thành những công dân có tinh thần, kiến thức và khả năng
đóng góp hữu hiệu vào cộng đồng sinh hoạt Quốc gia.”
Để thực hiện nguyên tắc đó, tất cả các quốc
gia tiền tiến thế giới chú trọng tới việc giáo dục người công dân qua một môn học
chuyên biệt, đó là môn Công dân Giáo dục. Thực vậy, tại Pháp môn
“Instruction civique” đã được giảng dạy từ các lớp nhỏ đến lớp Première, tại
Hoa Kỳ, môn Civics đã được giảng dạy từ bậc Tiểu học tới bậc Trung học, riêng
mông Economics và Political Science tuy không được dạy ở Trung học nhưng được
coi như là hai môn bắt buộc cho mọi phân khoa Đại học ở bậc Undergraduate, lấy
bằng BS hoặc BA; tại Nhật Bản cũng vậy.
Riêng ở Đài Loan, vì hoàn cảnh đặc biệt của quốc
gia này, mà môn Công dân Giáo dục đã giữ một địa vị rất quan trọng trong chương
trình học. Ngoài ra chưa kể Liên Sô và các nước Cộng sản đã coi môn học này là
môn học quan trọng nhất từ Tiểu học đến Đại học.
Sở dĩ các quốc gia đề dùng môn Công dân
Giáo dục để thực hiện nguyên tác Giáo dục trên vì chương trình của môn học này
đại lược gồm những phần:
1. Luân lý thực dụng: để rèn luyện cho thanh niên một tin thần
luân lý đối với bản thân, đối với gia đình, đối với học đường và đối với xã hội.
2. Kinh tế học: để dạy cho thanh thiếu niên những kiến thức sơ đẳng về
kinh tế để sau này họ có thể đóng góp phần nào vào sự phát triển kinh tế quốc
gia.
3. Chính trị học: để giáo dục cho thanh thiếu niên trở thành những công
dân đủ tư cách ý thức được quyền lợi và bổn phận của mình, nhất là có tinh thần
và khả năng đóng góp hữu hiệu và hợp lý vào cộng đồng sinh hoạt chính trị quốc
gia.
Lược qua sự biến
chuyển của chương trình Công dân Giáo dục ở Việt Nam và những nét đại
cương của chương trình hiện hành
Trong phần trên chúng tôi đã trình bầy phần
quan trọng của môn Công dân Giáo dục nói chung, còn riêng ở nước ta, môn học
này đã được giữ một địa vị như thế nào trong chương trình học từ trước tới nay.
Muốn nhận định được rõ ràng điều đó, tôi xin
phép quý vị được trình bầy sơ lược về sự diễn tiến của môn học này từ thời Pháp
thuộc cho tới ngày nay.
Dưới thời Pháp thuộc: người Pháp cũng có môn
“Morale et instruction civique”. Nhưng môn học này chỉ được coi như một môn học
rất phụ thuộc ở các lớp Tiểu học, còn ở bậc Trung học và Cao đẳng Tiểu học thì
hoàn toàn bị quên lãng. Sở dĩ như vậy là với “Chánh sách ngu dân” người Pháp
không muốn cho truyền bá nhưng kiến thức về kinh tế cũng như chánh trị cho dân
tộc ta.
Dưới thời chánh phủ Trần Trọng Kim: môn Công
dân Giáo dục đã được chú trọng tới trong chương trình Hoàng Xuân Hãn. Môn học
này được áp dụng từ các lớp Tiểu học cho tới lớp Đệ Tam Chuyên khoa (tương
đương với lớp Đệ Nhất hiện nay).
Sau khi giành được Độc lập: từ trước năm 1958,
với chương trình Phan Huy Quát, môn Công Dân đã được dạy tại các lớp Tiểu học
và các lớp thuộc bậc Trung học đệ Nhât cấp (cho đến lớp Đệ Tứ).
Về đệ Nhị cấp, có từ năm 1958, chương trình
như sau:
·
Đệ Tam: Đại cương về
Chính trị học
·
Đệ Nhị: Đại cương về Kinh
tế học
Riêng về các lớp Đệ Nhất, mãi tới năm 1960 mới
có, và môn học này đã bị chánh quyền Ngô Đình Diệm coi là một công cụ để củng cố
chế độ, bằng cách bắt buộc học sinh học về lý thuyết nhân vị, về quốc sách Ấp
Chiến lược và về những vấn đề chính trị úc bấy giờ. Cũng vì sự kiện này mà môn
Công dân Giáo dục đã bị nhiều người chỉ trích là môn học nhằm “mục đích nhồi sọ
cho trẻ em những ý kiến chánh trị nhất thời, một điều mà một quốc gia dân chủ tự
do không thể chấp nhận được.”
Sau cuộc Cách Mạnh 1-11-1963: Chương trình
Công Dân lớp Đệ Nhất vì bị lợi dụng quá nhiều nên đã được thay thế bằng một phần
chương trình lớp Đệ Tam. Lối giải quyết này không hợp lý vì đó chỉ là một sự chấp
nối rất khôi hài: Lớp Đệ Tam và lớp Đệ Nhất cùng học một chương trình.
Nhận thấy sự vá víu và bất liên tục của chương
trình các lớp nên đầu niên khóa 1964-1965 Bộ Giáo dục đã triệu tập các giáo sư
để sửa lại chương trình Công dân Giáo dục. Do đó có chương trình hiện
hành.
Ở Đệ Nhất Cấp: Chương
trình đặt trọng tâm là Con người đối với chính bản thân mình, đối với gia đình,
đối với học đường, xã hội và quốc gia.
Dựa trên tiêu chuẩn đó nên chương
trình Công dân Giáo dục hiện hành đã phân chia cho các lớp Đệ Nhất cấp như
sau:
·
Lớp Đệ Thất: bổn phận của
con người đối với bản thân, với gia đình, và với học đường.
·
Lớp Đệ Lục: bổn phận của
con người đối với xã hội.
·
Lớp Đệ Ngũ: con người
trong quốc gia: tìm hiểu cách tổ chức và điều hành của các cơ quan công quyền
Việt Nam (Bộ, Nha, Sở)
·
Lớp Đệ Tứ: con người
trong quốc gia: Bổn phận và quyền lợi của công dân, lòng ái quốc.
Ở Đệ Nhị cấp: chương
trình Công dân cũng đạt trọng tâm là con người, nhưng là con Người đã biết suy nghĩ, sông trong một xã hội
văn minh, một quốc gia dân chủ.
Mục đích của chương trình này là đào luyện những
thanh niên có tinh thần để phụng sự xứ sở, có lý tưởng tự do Dân chủ để tôn thờ,
có những kiến thức tối thiểu về kinh tế, pháp luật, chánh trị để có thể tự mình
nhận định đường lối mà đi.
Dựa trên những điểm căn bản đó, chương trình
Công dân ở các lớp Đệ Nhị cấp được phân phối như sau:
·
Lớp Đệ Tam: nhằm trau giồi
ý thức pháp luật cho lứa tuổi 15-16, là lứa tuổi hay đua đòi, dễ sa ngã và có
thể vô ý thức phạm pháp luật. Do đó chương trình này đã đưa ra vấn đề “Thiếu
niên phạm pháp” là nét chính.
·
Lớp Đệ Nhị: nhằm bồi đắp
kiến thức phổ thông về kinh tế cho lứa tuổi sắp bước chân vào đời, sắp phải có
những sinh hoạt kinh tế. Ngoài ra Việt Nam là một quốc gia kém mở mang nên môn
học này nhằm mục đích nâng cao kiến thức và ý chí kinh tế của thanh thiếu niên
hầu sau này có thể đóng góp hữu hiệu vào sự phát triển kinh tế quốc gia.
·
Lớp Đệ Nhất: nhằm đào luyện
những kiến thức tối thiểu về chánh trị cho lứa tuổi 19-20 là lứa tuổi đã biết
suy tư, đã trưởng thành, nên cần hiểu rõ các nguyên tắc chính yếu của nền
dân chủ, cách tổ chức chánh quyền của các quốc gia trên thế giới, các tổ chức
quốc tế đang hoạt động cho nền hòa bình và hạnh phúc của nhân loại. Hơn nữa,
trong giai đoạn hiện tại chánh sách chống độc tài Cộng sản được coi như là một
Quốc sách và để tránh cho thiếu niên không bị tuyên truyền bởi Cộng sản, lý
thuyết Mác xít và phản phê bình cũng được đề cập tới.
Nhận xét về những
ưu và khuyết điểm của chương trình hiện hành để đề nghị những cải tổ cần
thiết
Chúng tôi vừa trình bầy cùng quý vị sự diễn tiến
của chương trình Công dân Giáo dục ở Việt Nam và những nét đại cương của chương
trình hiện hành. Sau đây chúng tôi xin nêu ra những nhận xét về chương trình ấy
và công việc giảng dạy môn này ở bậc Trung học
Đầu tiên tất cả sự diễn tiến mà chúng tôi kể
ra ở trên chứng tỏ các cấp lãnh đạo Giáo dục từ trước tới nay đã nhận thức được
tầm quan trọng của môn học này nên đã cố gắng cải tiến không ngừng chương trình
Công dân Giáo dục.
Nếu đi sâu vào chuyên môn, việc giáo dục môn
kinh tế học cho các học sinh lớp Đệ Nhị đã là một điểm đáng chú ý. Sự kiện này
không thể hiểu lầm như một số người đã hiểu, là đã đem vào chương trình học một
số những vấn đề kinh tế khó khăn làm mệt trí óc trẻ em 17, 18 tuổi. Trái ngược
lại, thật ra chương trình kinh tế hiện tại ở lớp Đệ Nhị đã không hề quan niệm
như là môn kinh tế học được giảng dạy ở Đại học Luật khoa. Ở đây môn học chỉ nhằm
mục đích giảng dạy những vấn đề thiết thực, sơ đẳng về kinh tế cho những người
công dân tương lai, để sau này khi ra đời, nếu không được tiếp tục học ở Đại học
họ vẫn có đủ những kiến thức tối thiểu để có thể sống trong một xã hội văn
minh. Ngoài ra, hẳn quý vị cũng đồng ý với chúng tôi là sự thiếu ý chí và kiến
thức kinh tế của dân tộc ta, đã là một trong những trở ngại chính cho sự phát
triển kinh tế nước nhà; nên chương trình lớp Đệ Nhị hiện tại còn nhằm mục đích
đào tạo nhưng công dân có một kiến thức cũng như một ý chí kinh tế để họ có thể
đóng góp hữu hiệu vào sự phát triển kinh tế quốc gia.
Như trên, chúng tôi đã thưa cùng quý vị, là đầu
niên khóa 1964-1965 có sự sửa đổi chương trình: lớp Đệ Tam được học vấn đề thiếu
niên phạm pháp. Điều này là một điểm đáng chú ý vì nó đã chứng tỏ sự thích ứng
của môn học với nhu cầu xã hội.
Còn môn chánh trị học đã được giảng dạy đúng
theo tinh thần một khoa học tại lớp Đệ Nhất để thay thế cho những phần học có
tính cách giai đoạn nhất thời. Đây là một đáp ứng quan trọng cho nhu cầu quốc
gia nhất là trong giai đoạn lịch sử hiện tại.
Tuy nhiên ngoài những ưu điểm nêu ra ở trên,
chương trình và nhất là việc giảng dạy môn công dân ở bậc Trung học còn có nhiều
khuyết điểm quan trọng cần bổ khuyết.
1. Chương trình thiên nhiều về lý thuyết mà thiếu thực hành.
2. Ở một vài lớp, chương trình chưa được phân phối hợp lý đối với trình độ
hiểu biết và tuổi của học sinh, như ở lớp Đệ Ngũ đã phải học về Hiến Pháp và tổ
chức công quyền.
3. Một phần chương trình đã được học ở lớp Đệ Tứ lại được học lại ở lớp Đệ
Tam như quyền lợi và bổn phận của người công dân.
4. Ở chương trình lớp Đệ Nhất việc phê bình lý thuyết Mác xít tuy rất cần
thiết để làm kim chỉ nam cho công cuộc chống Cộng, nhưng nếu giảng dạy một cách
sơ sài hay phiến diện, đoạn này có thể có ảnh hưởng ngược lại. Khuyết điểm này
đã bắt đầu từ một khuyết điểm khác: đó là vấn đề thiếu cán bộ. Thực vậy, hiện
nay, giáo sư Công dân một phần rất nhỏ do các giáo sư có bằng Cử nhân Luật đảm
nhận, còn một phần nữa do các giáo sư thuộc các ban khác như Triết, Sử Địa, Quốc
văn, Sinh ngữ, thậm chí có nhiều giáo sư Toán, Lý Hóa, hay Vạn vật cũng dạy
Công dân. Sở dĩ có tình trạng bê bối như thế là vì thường người ta đã quan niệm
sai lầm, coi môn học này là một môn học phụ mà bất cứ ai cũng có thể dạy được.
Vì tầm quan trọng và chương trình của nó như chúng tôi đã đề cập ở trên, môn
Công dân Giáo dục là một môn học chuyên biệt mà không phải bất cứ giáo sư môn
nào cũng có thể dạy được.
Qua những khuyết
điểm kể trên, chúng tôi xin đề nghị:
1. Bớt phần lý thuyết để chú trọng phần nào đến phần thực hành bằng cách
hướng dẫn học sinh làm những công tác xã hội, thăm viếng các xí nghiệp, các cơ
sở công cộng hoặc nếu thiếu những phương tiện thực tế thì có thể thay thế bằng
những phương pháp thính thị để học sinh có thể hiểu thấu đáo được phần lý thuyết
mà chúng đã học.
2. Để sự phân phối cho được hợp lý, chương trình sẽ chuyên về luân lý thuần
túy ở các lớp nhỏ:
– Đệ Thất, Lục , Ngũ: chỉ học về luân lý.
– Đệ Tứ: luân lý thêm phần khái niệm về quyền lợi và bổn phận công dân.
3. Để tránh sự học lại những điều đã học ở lớp Đệ Tứ, lớp Đệ Tam nên bỏ phần
quyền lợi và bổn phận công dân.
4. Vấn đề lý thuyết Mác xít tuy có thể coi như là rất nguy hiểm nếu giáo
sư không có đủ khả năng hay giảng dạy quá sơ sài và phiến diện. Nhưng không thể
vì thế mà hủy bỏ không giảng dạy vấn đề này. Chính nhờ ở sự giảng dạy đúng mức
vấn đề này mà học sinh có thể hiểu được bộ mặt trái của Cộng sản.
5. Đứng về phương diện cán bộ, như chúng tôi đã trình bầy ở trên, giáo sư
Công dân phải là những giáo sư chuyên môn như giáo sư các ban khác. Do đó,
chúng tôi xin đề nghị hai biện pháp đào tạo giáo sư Công dân:
– Biện pháp cấp tốc: tuyển những người có bằng Cử nhân Luật để huấn luyện trong
một thời gian từ 3 tháng đến 6 tháng, sau đó bổ nhiệm làm giáo sư Công dân.
– Biện pháp thường xuyên: mở tại trường Sư phạm một Ban Công dân. Sinh viên ban
này ngoài những môn học căn bản như lý thuyết sư phạm, tâm lý sư phạm, xã hội học,
… học ở trường Sư phạm. Phần chuyên môn sẽ học song song với các sinh viên Luật
khoa như các sinh viên ban Khoa học của trường Đại học Sư phạm hiện nay đang học
song song với chương trình của trường Đại học Khoa học.
6. Về phương diện tài liệu chúng tôi xin đề nghị với Bộ cung cấp cho các
trường những tài liệu liên hệ đến môn học này để giáo sư tiện việc tham khảo;
chúng tôi cũng xin Sở Nghiên cứu Kế hoạch của Bộ thâu thập những tài liệu và đặt
kế hoạch soạn thảo những sách giáo khoa có giá trị cho môn Công dân và giúp đỡ
phương tiện cho các trường để sự thực hành môn học có thể áp dụng được một cách
hữu hiệu.
Kính thưa quý vị,
Chúng tôi đã thay mặt Tiểu ban Cải tiến Chương
trình Công dân để trình bầy cùng quý vị về môn học này. Qua sự trình bầy trên,
hẳn quý vị cũng đồng ý với chúng tôi rằng nếu các quốc gia tiền tiến đã dành
cho môn Công dân một địa vị xứng đáng thì các quốc gia chậm tiến như Việt Nam,
môn Công dân càng phải được coi là 1 môn học cần thiết.
Chúng tôi không có ý quá đề cao môn học này mà
sự trình bầy trên chỉ nằm mục đích mong mỏi những ý kiến của chúng tôi được quý
vị quan tâm thảo luận ngõ hầu giúp đõ các vị lãnh đạo Giáo dục cải thiện thỏa
đáng môn Công dân Giáo dục.
https://dcvonline.net/wp-content/uploads/2022/04/bui-trong-chuong-100x140.jpg
Tác giả | Ông Bùi Trọng
Chương (1926-2013) tốt nghiệp Cao Đẳng Sư Phạm Hà Nội năm 1953 và được bổ
nhiệm về dạy tại trường Petrus Ký, phụ trách môn Công Dân. Gs Bùi Trọng Chương
dạy học tại trường Petrus Trương Vĩnh Ký suốt 30 năm từ 1953 đến 1983.
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ
DCVOnline.net”
Nguồn: Báo Chính Luận số
ngày 4 và 5 tháng 8 năm 1965, trang 5. DCVOnline đánh máy lại, biên tập và
đề tựa từ bản quét của Võ Phi Hùng, PK 67-74 đã đăng trên trang nhà của Hội Ái hữu Petrus Trương Vĩnh Ký Úc châu.
No comments:
Post a Comment