Cuộc
chiến xâm lược Ukraine của Nga đặt ra vấn đề về thay đổi trong ý thức hệ
Bài phân tích của TS. Phạm Quý Thọ
2022.04.04
Hình minh hoạ: Lính
Ukraine mang quan tài một người đồng đội hy sinh trong cuộc chiến chống Nga xâm
lược hôm 3/4/2022
Thế giới loài người cần có các thái cực theo
đó các quốc gia tập hợp lại dựa trên hệ tư tưởng nhất định, hình thành phe phái
đối lập để cạnh tranh và phát triển. Thế kỷ 20 ghi đậm thời kỳ lịch sử lưỡng cực
với các vệ tinh xoay quanh: chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Năm 1917 với
cuộc cách mạng tháng 10 Nga ghi dấu mốc của sự hình thành mô hình Xô – Viết với
ý thức hệ chủ nghĩa xã hội, tồn tại hơn 70 năm cho đến khi sụp đổ vào đầu những
năm 1990. Còn lại đơn cực phương Tây do Mỹ dẫn đầu với các giá trị phổ quát về
tự do, dân chủ và nhân quyền khiến thế giới rơi vào trạng thái bất ổn thường
xuyên ở nhiều khu vực, lãnh thổ và quốc gia. Đây là sự thách đố loài người nói
chung, các quốc gia, giới tinh hoa, các nhà tư tưởng nói riêng tìm kiếm các
phương thức khoả lấp khoảng trống ý thức hệ mênh mông và kéo dài tới nay nhưng
vẫn không thể.
Cuộc chiến tranh với Ukraina do Vladimir Putin
phát động ngày 24/2/2022, một sự kiện nổi bật hiên nay, mang tầm quốc tế phản
ánh tham vọng của cường quốc đòi lại vị thế đã mất khi mô hình Xô-viết sụp đổ,
bởi vì ông ta hiểu rằng đứng sau cuộc xâm lược Ukraina, một quốc gia đang trong
quá trình tìm bản sắc hướng tới dân chủ, là những đòi hỏi về an ninh, nhưng thực
chất là đối đầu với NATO và EU, Mỹ và phương Tây. Tuy nhiên, tham vọng này
không thể khoả lấp khoảng trống ý thức hệ vốn có nguồn gốc từ thời chiến tranh
lạnh, nhưng đang làm bộc lộ rõ hơn những gì cần thay đổi để hướng tới trật tự
thế giới mới và cho Việt Nam.
Trước hết, khát vọng quyền lực được nuôi dưỡng
ở những cá nhân trong những cường quốc và dựa trên sự kích động chủ nghĩa dân tộc
thường là khởi nguồn của các cuộc chiến tranh và, đối với cuộc xâm lược vào
Ukraina là Putin và nước Nga.
Như đã biết, sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991
Boris Yeltsin (1931– 2007, tiếng Nga: Борис Ельцин), cố Tổng thống Liên bang
Nga đầu tiên, không ủng hộ mô hình Xô-viết, nhưng đã ấp ủ khát vọng vị thế “xứng
đáng” của nước Nga trong trật tự thế giới mới. Sau các thử nghiệm về sự kế vị
năm 1999, Vladimir Putin, xuất thân từ Cơ quan An ninh KGB, đã được lựa chọn,
“hội tụ” khả năng để thực hiện “xứ mệnh” cường quốc Nga. Trong thời gian nắm
quyền, Putin đã có quá trình chuẩn bị mọi mặt, từ tiềm lực kinh tế và quân sự,
cũng như thử thách phương Tây trước khi phát động xâm lược Ukraina. Ông ta thể
hiện sức mạnh khi đè bẹp ly khai ở cộng hoà Chechnya năm 2000, chiếm Nam
Ossetia năm 2008, cho đến việc sáp nhập bán đảo Crimea (tiếng Nga: Крым) năm
2014. Ngày 2/3 ở Moskva Putin vừa rầm rộ tổ chức kỷ niệm tám năm sự kiện này
trong khi chiến tranh vẫn đang diễn ra khốc liệt!
VIDEO :
Tổng thống
Nga Putin tuyên bố chiến tranh và đổ quân xâm lược Ukraine
https://www.youtube.com/watch?v=us4TuScAR3w
Kích động chủ nghĩa dân tộc dẫn đến sự thù hằn
dân tộc và, nguy hiểm hơn khi nó dựa vào lý thuyết mang tư tưởng cực đoan và
mang nguồn gốc ý thức hệ. Âm mưu và hành động của Putin chịu ảnh hưởng bởi lý
thuyết về nền tảng của một "đế chế Âu-Á", mà Alexander Dugin (tiếng
Nga: Александр Дугин) là đại diện nổi bật “hiếu chiến”, một chính trị gia cực hữu
thân cận với Putin. Dugin tán thành quan điểm của chủ nghĩa phát xít và đã xây
dựng lý thuyết này, được cho là nền tảng tư tưởng của các hành động có khả năng
chống lại thế giới phương Tây do Hoa Kỳ lãnh đạo. Tư tưởng này của Dugin chịu ảnh
hưởng bởi các lý thuyết địa chính trị “cực đoan” và dự đoán về quan hệ phức tạp
Nga – Ukraina không tránh khỏi dẫn tới xung đột, tất cả đều hướng tới sự thống
nhất của các dân tộc nói tiếng Nga trong một quốc gia duy nhất thông qua việc
cưỡng bức chia cắt lãnh thổ của các nước cộng hòa trước đây thuộc Liên bang
Xô-Viết. Nó “phù hợp với khoảng trống ý thức hệ” sau sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng
sản.” Về cuộc chiến tranh Nga – Ukraina, Dugin thẳng thừng tuyên bố đó “chính
xác là “cuộc chiến với trật tự tự do”.
Hai là, sự phản kháng của Ukraina, sự thống nhất
của EU, Mỹ và phương Tây nói chung, sự phản đối của cộng đồng quốc tế là những
“bất ngờ”, không lường hết đối với Putin, phản ánh về mức độ và tính chất phi
nghĩa của cuộc xâm lược.
Về Ukraina, Putin khăng khăng rằng ở đó chính
phủ tham nhũng và thối nát, đang quân sự hoá, phát xít hoá và “bài Nga” ông ta
sẽ được “chào đón” và, hơn thế với sức mạnh quân sự ông ta sẽ nhanh chóng đè bẹp
Kyiv. Thực tế sau hơn một tháng tiến hành “chiến dịch quân sự đặc biệt” cho thấy
quân đội Nga đang sa lầy. Sự thiệt hại về quân lực, phương tiện chiến tranh, bế
tắc chiến lược khiến mục tiêu xâm lược thu hẹp. Sự kháng cự của quân đội
Ukraina được ca ngợi, Tổng thống Zelenskyy từ “diễn viên hài” đã trở thành anh
hùng…
Liên Âu (EU), Mỹ và phương Tây trong con mắt
Putin là sự áp đặt các giá trị tự do cho các nước khác và sự ngạo mạn của Mỹ,
chia rẽ vì lợi ích và yếu đuối, chậm chạp quyết định các vấn đề hệ trọng vì bản
chất dân chủ. Bởi vậy, Putin đã răn đe vũ khí hạt nhân nếu can thiệp vào cuộc
chiến do ông ta khởi xướng. Trái với suy nghĩ này, các nước EU, lúc đầu bị bất
ngờ, nhưng đã “thức tỉnh” về cách “ứng xử” với cuộc xâm lược. Phương Tây, Mỹ,
các nước G7 và NATO đã thống nhất hơn “chấp nhận rủi ro” không chỉ về kinh tế,
nhanh chóng hơn trong quyết định trừng phạt “chưa từng thấy” với nước Nga và
Putin, viện trợ vũ khí, cứu trợ nhân đạo, tăng cường phòng thủ chung, đối phó với
đe doạ hạt nhân và ngừng cung cấp khí đốt, dầu từ Nga… Ngày 1/4 ba nước Bantic
từng là các nước cộng hoà trong Liên Xô trước đây đã tuyên bố không nhập hoàn
toàn khí đốt từ Nga và muốn các thành viên khác trong EU noi gương. Ngoài ra,
các giá trị tự do, dân chủ và nhân quyền vẫn được đề cao trong các tuyên bố. Tổng
thống Mỹ Joe Biden từng phát biểu: "Vì Chúa, người đàn ông này (Putin)
không thể tiếp tục nắm quyền". Đây có thể phản ánh một cảm xúc không thể
kiềm chế sau khi ông ấy chứng kiến thảm cảnh hàng triệu người Ukraina phải rời
bỏ đất nước để tị nạn sang nước láng giềng Ba Lan. Tuy nhiên, ông đã không xin
lỗi sau đó về điều này mặc dù Nhà trắng phải thanh minh rằng chính sách của Mỹ
không thể hiện việc lật đổ chế độ ở Nga.
VIDEO :
Tổng thống Mỹ:
Putin là kẻ côn đồ
https://www.youtube.com/watch?v=90U0Wmn-nng
Về phản ứng của thế giới, đại đa số các quốc
gia thành viên Liên Hiệp Quốc (LHQ), 141/193 sau hai lần bỏ phiếu lên án cuộc
xâm lược của Nga, yêu cầu Putin rút quân khỏi Ukraina và viện trợ nhân đạo. Nghị
quyết này của LHQ tuy không có chế tài thực thi nhưng mang ý nghĩa chính trị
quan trọng cho thấy Nga bị cô lập hơn trên trường quốc tế và cảnh báo “tinh thần”
đối với những cường quốc có ý đồ xâm lăng các nước nhỏ, khuyến cáo tôn trọng chủ
quyền quốc gia của các dân tộc.
Ba là, sự liên kết “không giới hạn” của Putin
với Tập Cận Bình. Họ đã “hứa hẹn” với nhau trước thềm Olympic mùa đông ở Bắc
Kinh đầu tháng 2/2022, tuy nhiên, Nga và Trung Quốc, từng có chung ý thức hệ đối
nghịch các giá trị tự do, dân chủ phương Tây nhưng ngày nay cả hai nước đã
khoác trên mình hệ tư tưởng, chủ thuyết phát triển khác nhau. Trung Quốc từng nổi
lên như mô hình “mẫu” cho các quốc gia đang phát triển khi sự tăng trưởng
nhanh và kéo dài đảm bảo duy trì sự lãnh đạo chuyên chế. Một logic thực dụng là
thị trường với vai trò khởi nguồn và thúc đẩy kinh doanh đã tạo ra động lực
tăng trưởng kinh tế như một điều kiện quan trọng đảm bảo tính chính danh cho chế
độ đảng cộng sản toàn trị. Ý thức hệ cộng sản bị “bẻ cong” trong nhận thức xã hội
thông qua chính sách thực dụng để lợi dụng “lòng tham” và sự độc lập tương đối
với chính phủ của các nhà tư bản.
Tuy nhiên, phản ứng trước cuộc xâm lược của
Putin vào Ukraina các tập đoàn, các công ty nước ngoài lớn nhỏ cũng đã lần lượt
rời bỏ thị trường Nga, giàu tài nguyên thiên nhiên và “đói” hàng tiêu dùng để
“hưởng ứng” các biện pháp trừng phạt kinh tế. Một Trung Quốc thực dụng đến “tàn
nhẫn” không thể không nghĩ cho lợi ích của chính nền kinh tế của họ. Mỹ và EU
đang dõi theo tính thực dụng của Trung Quốc trong trường hợp này để ngăn ngừa
cũng như có những giải pháp đối phó. Vẫn phải tập trung dồn sức đương đầu với
Putin nhưng phương Tây và Mỹ vẫn coi Trung Quốc với chế độ chuyên quyền được
che phủ tinh vi bởi ý thức hệ cộng sản phức tạp là đối thủ nguy hiểm hơn.
Sau cùng, cuộc chiến xâm lược Ukraina của
Putin đã không còn chỉ là chiến tranh, xung đột do mâu thuẫn đơn thuần mà mang
tầm quốc tế. Không hoàn toàn phụ thuộc vào việc Nga rút quân như thế nào, liệu
sẽ chiếm đóng lãnh thổ hay sáp nhập Donbas, Lugansk bao lâu, nhưng hậu quả của
cuộc chiến này đánh dấu sự thay đổi lớn về trật tự thế giới mới.
Trong bối cảnh như vậy, một chút liên hệ với
Việt Nam, một quốc gia có liên quan “sâu sắc”, không chỉ với Nga và Ukraina về
cuộc chiến, mà còn cả với Trung Quốc có nguồn gốc tương đồng ý thức hệ như cầu
nối của sự tin cậy. Chính phủ Việt Nam đã nêu quan điểm phản đối chiến tranh,
chấm dứt bằng đối thoại hoà bình, nhưng không chỉ đích danh kẻ xâm lược không
phải chỉ bởi ở “thế kẹt”. Tuy nhiên, từ góc nhìn “khoảng trống ý thức hệ” cũng
cần thay đổi chính sách cho thích hợp với tình hình thực tế, “bớt cực đoan” hay
bị níu kéo bởi ý thức hệ giáo điều không chỉ trong quan hệ quốc tế mà còn trong
quá trình cải cách thể chế. Sự níu kéo này đang khiến nỗ lực tìm kiếm chủ thuyết
cho sự phát triển trở nên thách đố và, không phải ngẫu nhiên, còn một bộ phận
không nhỏ người dân trên mạng xã hội tỏ thái độ “cuồng” Putin và “coi thường”
Zelenskyy một cách cảm tính, thiếu khách quan. Sự thay đổi ý thức hệ giáo điều
đang là đòi hỏi cấp thiết không chỉ trong cải cách thể chế mà còn cho sự phát
triển của đất nước.
------------------------------------------------------------------
* Bài viết không thể
hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
Tin, bài liên quan
·
Toạ
đàm học thuật về Ukraine bị “bức tử”
·
Thấy
gì đằng sau thánh lễ cầu nguyện cho hòa bình ở Ukraine?
·
Xung
đột Nga - Ukraine, thêm một chia rẽ trong khối ASEAN
·
Lính
tình nguyện Mỹ gốc Việt trở về từ Ukraine: “Quá khủng khiếp”
Cuộc khủng hoảng Ukraine và sự thay đổi trật tự quốc tế
No comments:
Post a Comment