Minxin
Pei -
Project
Syndicate
Biên
dịch: Nguyễn Ngọc Phương Mai | Hiệu đính: Lê
Hồng Hiệp
Posted on 07/11/2018 by The Observer
Căng thẳng thương mại leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc
ngày càng được xem như chiến dịch mở màn cho một cuộc chiến tranh lạnh mới.
Nhưng nếu tiếp tục leo thang, “cuộc đụng độ giữa những người khổng lồ” này sẽ
gây tổn thất nặng nề cho cả hai phe tới mức kẻ thắng cuộc (khả năng cao là Mỹ) cũng
chỉ giành được một chiến thắng cay đắng.[1]
Nhưng chính phần còn lại của thế giới sẽ phải trả
cái giá đắt hơn cả. Trên thực tế, mặc dù ít khả năng xảy ra một cuộc đối đầu vũ
trang trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng chiến tranh lạnh Mỹ-Trung chắc chắn
sẽ đem lại những thiệt hại ngoài dự kiến sâu rộng và nặng nề tới mức gây nguy hại
cho tương lai toàn bộ nhân loại.
Căng thẳng song phương đã góp phần dẫn tới sự gián
đoạn kinh tế ảnh hưởng lên toàn cầu. Nếu sự chấm dứt Chiến tranh Lạnh năm 1991
đánh đấu kỉ nguyên vàng của hội nhập kinh tế toàn cầu, thì sự mở màn của cuộc
chiến tranh lạnh tiếp theo giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới chắc chắn sẽ
gây ra sự chia rẽ và phân mảnh.
Không khó để hình dung một thế giới phân chia thành
hai khối thương mại, mỗi khối xoay quanh một siêu cường. Giao thương trong phạm
vi mỗi khối có thể tiếp diễn, thậm chí bùng nổ, nhưng sẽ có rất ít hoặc không
có các mối liên hệ được thiết lập giữa hai khối.
Hệ thống tài chính thế giới sẽ bị dỡ bỏ. Chính quyền
tổng thống Donald Trump đã cho thấy Mỹ có thể dễ dàng tấn công kẻ thù của mình
đến mức nào (ví dụ như Iran) bằng việc áp đặt lệnh cấm vận để ngăn cản họ tiếp
cận hệ thống thanh toán quốc tế thống trị bởi đồng đô la. Vì vậy, những kẻ thù
chiến lược của Mỹ, như Trung Quốc và Nga – hay thậm chí cả đồng minh của Mỹ,
Liên minh châu Âu – đang cố gắng thiết lập các hệ thống thanh toán thay thế để
bảo vệ bản thân trong tương lai.
Sự chia rẽ kinh tế như vậy, cùng với căng thẳng địa
chính trị sâu sắc hơn mà chiến tranh lạnh gây ra, sẽ hủy hoại tương lai khoa học
kĩ thuật của thế giới. Hạn chế chuyển giao và liên hệ công nghệ, thường được
bào chữa vì lí do an ninh quốc gia, sẽ thúc đẩy các tiêu chuẩn cạnh tranh,
không tương thích với nhau. Internet sẽ bị chia thành các khu vực cạnh tranh lẫn
nhau. Các sáng kiến đổi mới sẽ bị thiệt hại, dẫn tới chi phí tăng cao, quá
trình áp dụng chậm, và sản phẩm kém chất lượng hơn.
Nhưng lĩnh vực đầu tiên bị ảnh hưởng bởi sự phân mảnh
sâu sắc là chuỗi cung ứng toàn cầu. Để tránh ảnh hưởng bởi thuế quan của Mỹ,
các công ty sản xuất hoặc lắp ráp hàng hóa để xuất khẩu sang Mỹ ở Trung Quốc bắt
buộc phải chuyển cơ sở sản xuất tới quốc gia khác, khả năng cao tới Nam và Đông
Nam Á.
Trong ngắn hạn, một làn sóng di chuyển cơ sở sản xuất
như vậy – với Trung Quốc là trung tâm các chuỗi sản xuất toàn cầu – sẽ cực kì rối
loạn. Chuỗi cung ứng phân mảnh mới xuất hiện sẽ kém hiệu quả hơn, khi không quốc
gia nào có thể sánh kịp Trung Quốc về khía cạnh cơ sở hạ tầng, nền tảng công
nghiệp, hay quy mô và trình độ của lực lượng lao động.
Tuy nhiên, nếu Mỹ và Trung Quốc thật sự quyết định
tham gia vào một cuộc chiến tranh lạnh kéo dài, hậu quả kinh tế – bất chấp tồi
tệ tới mức nào – cũng sẽ không là gì nếu so với một hậu quả khác: sự thiếu hụt
các hành động đủ mạnh mẽ để đối phó với biến đổi khí hậu.
Ở thời điểm hiện tại, Trung Quốc thải ra trên 9 tỉ tấn
carbon dioxide hàng năm, trở thành lò khí thải lớn nhất thế giới. Mỹ đứng ở vị
trí thứ hai với khoảng cách khá cách biệt, thải ra môi trường khoảng 5 tỉ tấn
hàng năm. Nếu hai quốc gia chiếm 38% lượng khí thải CO2 toàn cầu
không thể tìm được tiếng nói chung trong hành động chống biến đổi khí hậu thì
nhân loại chắc chắn sẽ mất đi cơ hội cuối cùng để ngăn chặn thảm họa nóng lên
toàn cầu.
Cuộc chiến tranh lạnh Mỹ-Trung sẽ khiến những viễn cảnh
này trở nên thực tế hơn bao giờ hết. Mỹ sẽ một mực yêu cầu Trung Quốc cắt giảm
đáng kể lượng khí thải, bởi vì quốc gia này đang đứng số một thế giới về mức độ
gây ô nhiễm xét về khối lượng tuyệt đối. Trung Quốc sẽ đáp trả rằng Mỹ cần nhận
nhiều trách nhiệm hơn trong vấn đề biến đổi khí hậu, xét theo cả phương diện tổng
số lượng khí thải tích lũy từ trước đến nay lẫn bình quân đầu người. Mắc kẹt
trong cuộc chiến địa chính trị, không quốc gia nào sẵn sàng nhượng bộ. Các cuộc
đàm phán khí hậu quốc tế, vốn đã vô cùng thách thức, nay sẽ rơi vào tình thế bế
tắc. Kể cả nếu những quốc gia khác đồng thuận với các giải pháp, sức ảnh hưởng
cũng không đáng kể nếu thiếu sự tham gia của Mỹ và Trung Quốc.
Niềm hi vọng của nhân loại sẽ nằm trong các sáng kiến
cải tiến công nghệ – kĩ thuật. Nhưng những sáng kiến này – bao gồm sự phát triển
thần tốc của năng lượng tái tạo trong thập niên qua – phụ thuộc phần lớn vào
dòng chảy xuyên biên giới tương đối tự do của công nghệ, chưa kể đến khả năng mở
rộng quy mô sản xuất và cắt giảm chi phí nhanh chóng độc nhất vô nhị của Trung
Quốc.
Trong hoàn cảnh chiến tranh lạnh châm ngòi cho sự
phân mảnh kinh tế – đặc biệt là những hạn chế thương mại và chuyển giao công
nghệ đã nêu trên – rất khó để đạt được những đột phá gấp rút. Cùng với đó, một
giải pháp công nghệ cho tình trạng biến đổi khí hậu, vốn đã đầy thách thức, nay
có khả năng cao trở thành một ảo ảnh ngoài tầm với. Và mối đe dọa lớn nhất mà
con người từng đối mặt sẽ sớm thành hiện thực.
Bây giờ chưa phải là quá muộn để Mỹ và Trung Quốc
thay đổi hành động. Vấn đề là khi quyết định có nên làm vậy không, Trump và người
đồng cấp Trung Quốc, Tập Cận Bình, có thể sẽ tập trung phần lớn, nếu không phải
hoàn toàn, vào lợi ích quốc gia và những toan tính chính trị cá nhân. Điều này
rất thiển cận. Trước khi hai nhà lãnh đạo này khiến quốc gia của mình trải qua
những thập niên tiếp theo trong một cuộc xung đột thảm họa nhưng có thể tránh
được, họ nên cân nhắc cẩn thận hậu quả không chỉ cho Mỹ và Trung Quốc, mà cho cả
toàn thế giới.
*
[1] Nguyên văn: Pyrrhic
victory. Đây là cụm từ chỉ một “chiến thắng cay đắng”, trong đó tổn thất của
bên thắng cuộc không khác gì so với bên thua cuộc. Từ Pyrrhic bắt nguồn từ tên
riêng của Pyrrhus (319-272 TCN), vua của xứ Epirus, một thành bang nằm ở rìa của
Hy Lạp cổ đại. Năm 279 TCN Pyrrhus đánh bại người La Mã ở Asculum nhưng phải chịu
tổn thất vô cùng nặng nề.
------------------
Minxin Pei là giáo sư ngành quản trị chính quyền của
Đại học Claremont McKenna và là tác giả cuốn China’s
Crony Capitalism.
Nguồn: Minxin Pei, “The
Sino-American Cold War’s Collateral Damage”, Project Syndicate,19/10/2018.
No comments:
Post a Comment