Quỳnh
Vi lược dịch
Posted
on 14/10/2017
Thomas
Carlyle từng viết,
như một loại cảm tính chung, “lịch sử thế giới chẳng qua chỉ là các bản hồi ký
của những con người vĩ đại”.
·
Quỳnh Vi lược dịch từ The
dangers of political sainthood của tác giả Harry Blain, nghiên cứu
sinh Khoa học Chính trị tại Đại học New York City.
Tuy
thuyết “cá nhân vĩ đại” đã không còn là trào lưu của giới học thuật, nhưng nó vẫn
chưa bị xóa khỏi cảm quan chính trị mang đầy tính bản năng của chúng ta. Và
khuynh hướng này, không chỉ xuất hiện trong phe bảo thủ.
Đúng
thế, thần thánh hóa một ông Churchill hay một ông Reagan sẽ thường trỗi dậy từ
lòng hoài niệm về một thời quá khứ mộc mạc xa xôi. Đó là thời mà trẻ con không
biết cãi lại bố mẹ, và con người hình như là còn biết phân biệt giữa Thiện và
Ác.
Nhưng
nỗi ám ảnh phải tìm kiếm và tạo dựng nên các vị “thần tiên” trong chính trị vốn
không phân biệt ranh giới giữa các hệ phái tư tưởng. Mà thật ra, mỗi một chúng
ta đều đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình các câu chuyện tưởng tượng
của lịch sử thế giới cận đại.
Nỗi
ám ảnh này được thể hiện qua kiểu tư duy vẩn vơ, đại loại như: Nếu Lincoln
không bị ám sát chết năm 1865 thì mọi việc sẽ trở nên như thế nào? Nếu Thomas
Paine đã chẳng gặp
Benjamin Franklin và ở lại Anh Quốc thay vì dọn đến Philadelphia thì sao? Nếu
Bernie Sanders là ứng cử viên của đảng Dân chủ năm 2016 thì điều gì sẽ xảy ra?
v.v. và v.v.
Quan
trọng hơn, những mẩu chuyện cá nhân thường kể cho chúng ta nhiều điều về lịch sử
hơn là các nghiên cứu vĩ đại mang đầy tính học thuật.
Chẳng
có mấy quyển sách có thể làm sáng tỏ những vết thương và các mâu thuẫn của xã hội
Hoa Kỳ sắc bén cho bằng Hồi
ký của Malcom X. Chúng ta sẽ không thể nào hiểu hết được chính sách Kinh tế
Mới của Tổng thống Franklin Roosevelt nếu không đọc về nhà hoạt động – sau trở
thành Bộ trưởng Bộ Lao động – Frances
Perkins. Và chỉ có cuộc đời
của Dolores Huerta mới đủ sức để miêu tả đầy đủ và dữ dội cuộc đấu tranh khắp cả
nước Hoa Kỳ của cộng đồng người Mỹ gốc La tinh.
Di
sản của những cá nhân luôn được tôn thờ trong tháp ngà nên khó mà bị lãng quên.
Khi còn sống, họ đạt được vị trí vững vàng bởi những vinh danh thành tựu trọn đời,
các giải thưởng cao quý như giải Nobel. Lúc chết đi, họ được suy tôn bằng tượng
đài, thi ca, âm nhạc, và các bộ hồi ký.
Nhưng
khuynh hướng này thì có sai không, vì sao?
Câu
trả lời ngắn gọn là có, và có lẽ là đối với những người của phe cánh tả, thì có
hai lý do.
Trước
hết, khi một phong trào chính trị bị cá nhân hóa, thì vai trò của hành động
tập thể sẽ bị bỏ qua.
Tinh
giản công cuộc đấu tranh cho dân quyền trở thành cuộc cách mạng cá nhân của
Martin Luther King hay Rosa Parks – tuy nhìn nhận đúng đắn lòng quả cảm và trí
tuệ tột bực của những vị này – sẽ khiến xã hội quên đi hàng nghìn nhà hoạt động
đã đấu tranh dai dẳng mỗi ngày, trong suốt thời kỳ mà các đạo luật kỳ thị Jim
Crow thống trị nước Mỹ.
Tương
tự như thế, Noam Chomsky và Howard Zinn có lẽ là những nhân tố quan trọng để thấu
hiểu phong trào phản đối Cuộc chiến Việt Nam. Nhưng chúng ta sẽ không có
được bức tranh toàn cảnh nếu bỏ qua những thảo luận về hàng nghìn chiến sĩ của
câu chuyện “Quiet
Mutiny” đã chống đối lại việc bắt lính ra sao.
Chính
cái giây phút mà chúng ta nâng cao các vị anh thư, anh hùng của một phong trào,
thì đó cũng là lúc mà chúng ta mất đi phương hướng của hành động tập thể. Mà chỉ
những hành động tập thể mới có thể nắn hình các thay đổi xã hội một cách triệt
để.
Thứ
hai, nếu chúng ta muốn tìm kiếm một vị trí đúng đắn cho những câu chuyện
cá nhân trong tư duy chính trị của mình, thì chúng ta cần nhìn những thần tượng
– đặc biệt là những kẻ có ảnh hưởng quyền lực – qua lăng kính phản biện. Đó là
vì chính trị vốn vô cùng phức tạp, và thành công trong chính trị thông thường
đòi hỏi một sự kết hợp không dễ chịu giữa nguyên tắc và mưu mô.
Lãnh
đạo bất kỳ phong trào chính trị nào cũng là một công việc vô cùng khó khăn. Nếu
mục tiêu là giải phóng dân tộc, một người sẽ có trách nhiệm đoàn kết hàng triệu
con người với những mục đích rất thực tế mà cũng rất khác biệt nhau. Nếu đó là
một cuộc cách mạng xã hội, thì người lãnh đạo phải tìm cách lật đổ cả một hệ thống
giai cấp hiện hành.
Tất
cả những bước tiến của các công cuộc đấu tranh đòi hỏi một phạm vi rất rộng lớn
cho các kỹ năng chính trị – và không phải chỉ bao gồm những đức tính “cao quý”.
Nguyên tắc vững vàng, lòng can đảm, cùng kỹ năng hùng biện không phải lúc nào
cũng giúp cho một lãnh đạo tiến được xa, nếu họ không chịu thỏa hiệp một ít, giả
dối một chút, và đôi khi là thẳng thừng lừa đảo người khác.
Thế
nhưng, cứ mỗi khi một nhà lãnh đạo tươi mới xuất hiện và truyền cho chúng ta cảm
hứng, là chúng ta lập tức quên bén đi bài học này.
Người ủng hộ vây quanh
Aung San Suu Kyi trong một chiến dịch kêu gọi người dân Myanmar bỏ phiếu cho
NLD. Ảnh: EPA
Bà
Aung San Suu Kyi của Burma là một ví dụ tốt.
Chỉ
như mới là hôm qua, hình ảnh của bà đã ngập tràn trên các áo phông có hàng chữ
“Tự do”, là chủ nhân của giải thưởng cao quý, và được cả phổ quang chính trị
Tây phương tôn vinh. Thế mà giờ đây, trên tít đầu của các trang xã luận nơi nơi
là những tiêu đề về bà theo kiểu “Khôi
nguyên nhục nhã” và là kẻ “đồng
lõa của các tội ác chống lại nhân loại”.
Việc
bà Suu Kyi từ chối lên án các cuộc tàn
sát đẫm máu những ngôi làng của người Rohingya của quân đội Burma cộng với
việc các tổ chức quốc tế bôi
đen hình ảnh của bà bằng các chứng cứ về những hành vi tàn bạo của quân đội
– đã chính thức hủy diệt toàn bộ hình ảnh thần thánh của bà ta trên toàn thế giới.
Bà
Aung San Suu Kyi có lẽ là một ví dụ cực đoan, nhưng nó lại có tính minh họa vô
cùng tốt.
Là
một người tin vào chủ nghĩa dân tộc như người cha anh hùng của
mình, Suu Kyi trở thành biểu tượng trang nghiêm cho lực lượng đối lập chống lại
chế độ độc tài quân đội. Trong 15 năm bị quản chế,
bà là một “tù nhân lương tâm” mẫu mực. Sau khi được trả tự do, bà được thăng
ngay lên làm lãnh đạo không chính thức của lực lượng dân sự ở
Burma, nhưng lập tức phải đối mặt với câu hỏi ngày một cấp bách tại đây: làm
sao xây dựng một dân tộc đoàn kết?
Anh
bạn Thomas Abbasi của tôi đã viết về bà Suu Kyi như thế này trên Facebook: “Bà ấy
có vẻ đã tính toán rất kỹ rồi mới quyết định rằng ‘quăng bỏ’ người Rohinya là xứng
đáng, để tiếp tục được quân đội, tăng lữ, và cả đám đông cuồng nhiệt ủng hộ.
Chúng ta cảm thấy thất vọng và đau khổ là bởi vì chúng ta đã đặt quá nhiều hy vọng
vào một mình bà ta, nhưng lại thiếu hiểu biết đầy đủ về tình hình phức tạp của
đất nước Burma”.
Khi
luôn phải đối mặt với căn tính phản bội và thói vô sỉ – là hai yếu tố định
nghĩa cho “chính trị” ở mỗi quốc gia – thì rất tự nhiên, chúng ta thường tìm kiếm
những người như Aung San Suu Kyi. Những người mà hình như là đã vượt lên
trên tất cả các điều tầm thường của con người.
Và
rồi điều này đã khiến cho chúng ta quên đi việc phải tự nạp cho bản thân vài liều
thuốc hoài nghi mỗi ngày. Từ đó, chúng ta phớt lờ các khiếm khuyết, bao biện
cho những hành vi thể hiện quyền lực, và lý giải cho những chiêu trò dơ bẩn.
Rồi
khi nhìn vào những nhân vật lịch sử mà bản thân yêu mến, thì bản năng phản biện
của chúng ta lại càng suy giảm. Hãy thử nghĩ lại xem, chúng ta có thường
xuyên sử dụng thuyết “con người của thời đại” để bao biện cho họ hay không?
Những
người ủng hộ tiếp tục vinh danh các tượng đồng của phe Liên minh miền Nam trong
cuộc Nội chiến Hoa Kỳ đã dùng lập luận này để biện hộ cho tướng Robert E. Lee. Ừ,
thì ông ấy đã từng dùng
roi mà quất vào nô lệ rồi đổ nước muối và vết thương của họ. Nhưng vào thời
ấy thì ai mà không hành xử như thế – còn giờ đây chúng tôi chỉ muốn tôn vinh việc
ông ta “đã đầu
hàng như một quý ông” khi nội chiến sắp kết thúc mà thôi.
Những
nỗ lực che giấu những điều xấu xí về các nhân vật lịch sử không phải là lỗi lầm
chỉ có phe truyền thông bảo thủ như National Review thường phạm. Trong một
vài khía cạnh, thì phe cấp tiến cánh tả lại phạm phải lỗi này còn thường xuyên
hơn.
Trên
hết, họ thường lẩn trốn sự thật về phong trào cấp tiến của thế kỷ 20 tại Mỹ.
Chính cái phong trào ấy đã luôn thỏa hiệp với những kẻ cuồng chủ nghĩa da trắng
thượng đẳng. Và ngay cả những người lãnh đạo phong trào cũng luôn dỗ dành các
phe nhóm kỳ thị chủng tộc vào bậc nhất trong đảng Dân chủ.
C.
Vann Woodwar đã chỉ ra điều này trong cuốn Sự nghiệp kỳ quái của Jim
Crow (The Strange
Career of Jim Crow) của mình. Chủ nghĩa cấp tiến hiện đại (modern
progressive) dựa trên đa nguyên kinh tế và chống lại quyền lực của giới tài phiệt
– vốn chưa bao giờ xảy ra mâu thuẫn với các đạo luật kỳ thị người da màu Jim
Crow.
Mà
nói đúng ra, những người tôn sùng chính sách Kinh tế Mới của Tổng thống
Roosevelt vốn là những kẻ tuyệt đối tin vào chế độ phân biệt chủng tộc. Trong số
đó có Thống đốc Alabama George
Wallace – người đã từng rất nổi bật trong kỳ bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ
năm 1972. Một thập niên trước đó, Wallace đã sẵn sàng đọc bài diễn văn nhậm chức
thống đốc được chắp bút bởi một thành viên của tổ chức phân biệt chủng tộc khét
tiếng, Ku Klux Klan.
Những
kẻ như Wallace trong thời gian gần đây đang bị xóa khỏi ký ức tập thể của những
người Mỹ cấp tiến. Nhưng Tổng thống Franklin Roosevelt thì vẫn có một vị trí
trang trọng trong “ngôi đền các vị thần”, cao hơn tất cả những thánh thần chính
trị khác.
Mark
Lilla từng kết
luận rằng, bài diễn văn năm 1941 – “Bốn thể loại Tự do” – của Roosevelt đã
khắc họa đậm nét và nhắc nhở mọi người về “những nền tảng của chủ nghĩa tự do
hiện đại Mỹ”. Thomas Frank thì phê
phán nghiêm khắc đảng Dân chủ ngày nay đã lìa xa những di sản mà Roosevelt
để lại, và đó cũng là quan
điểm của Bernie Sanders.
Nhưng
đây cũng chính là cùng một ông tổng thống Roosevelt, người đã tống
hơn 120.000 người Mỹ gốc Nhật vào các trại tập trung, từ
chối ủng hộ các đạo luật nghiêm trị tội treo cổ người da đen bất hợp pháp
“lynching” vì e ngại sẽ bị mất phiếu cử tri đoàn. Cũng chính là cùng một vị tổng
thống đã dành tặng lời khen – thậm chí là còn ít
ỏi hơn cả Adolf Hitler – cho vận động viên người Mỹ gốc Phi châu Jesse Owens
khi ông này giành được bốn huy chương vàng ở Thế vận hội Olympics Berlin năm
1936.
Tất
cả những chương trình xã hội của chính sách Kinh tế Mới của Roosevelt đã được đo
ni đóng giày cho nền chính trị ngập ngụa trong tinh thần kỳ thị chủng
tộc của phe đảng Dân chủ miền Nam Hoa Kỳ.
“Những
kẻ phân biệt chủng tộc sẵn sàng ủng hộ Cơ quan liên bang TVA – Tennessee Valley
Authority – nhưng với điều kiện chỉ có các cộng đồng người Mỹ da trắng là nhận
được nguồn điện giá rẻ từ TVA. Tương tự, người Mỹ gốc Phi bị gạt ra khỏi các
chính sách lương tối thiểu và phúc lợi dành cho những người lao động ở nông
thôn và người giúp việc.”
Từ trái sang phải, ba
nhân vật lịch sử gây tranh cãi của thế kỷ 20, Winston Churchill, Franklin
Roosevelt, và Joseph Stalin.Ảnh: Biography.com.
Cái giá
của sự thật
Sự
thật rất quý báu vì nó giúp chúng ta học được nhiều bài học phức tạp hơn từ quá
khứ. Một bản đánh giá toàn vẹn về Roosevelt sẽ nói lên được những mối nguy hại
khi chỉ cổ xúy công bằng xã hội mà chậm trễ thúc đẩy công bằng chủng tộc.
Một
sự hiểu biết sâu sắc hơn về Lincoln sẽ không chỉ bóc trần được hình ảnh của một
con người, không phải là hiện thân của Thượng đế, và là một kẻ “Giải phóng vĩ đại”
chuyên tâm – mà chính là quá trình làm điều này sẽ mang lại cho nhận thức đang
dần thay đổi của chúng ta một bài
học vô giá.
Nếu
mục đích của chúng ta là học hỏi từ những con người mà bằng một cách nào đó, đã
vượt lên trước thời đại của họ, thì chúng ta càng nên đối xử với họ như những
con người bình thường.
Nếu
họ là những kẻ mang trên mình quyền lực chính trị, thì nếu giả định là họ đã
làm ra những hành vi vô đạo đức ở tại một thời điểm nào đó – thì chúng ta cần phán xét là
họ có tội cho đến khi họ chứng minh rằng bản thân vô tội. Lòng hoài nghi là
cần thiết, và nó hoàn toàn khác với thói đa nghi. Bởi vì chỉ có lòng hoài nghi
mới có thể giúp chúng ta thật sự trân trọng những nhà lãnh đạo chính trị vĩ đại
– bằng việc biến họ trở lại thành những con người.
Không
cần biết một cá nhân đã đạt được những thành tựu to lớn đến mức nào đi nữa, thì
họ vẫn có những khiếm khuyết nhất định. Những thành tựu vĩ đại nhất trong lịch
sử không đến từ bất kỳ một người nào, mà đến từ sức mạnh của tập thể – những
phong trào công đoàn, nữ quyền, phản chiến, đòi quyền bầu cử.
Cho
dù vô cùng tri ân những cá nhân lãnh đạo đã hướng dẫn và trợ giúp người dân
trong các cuộc đấu tranh lịch sử, chúng ta không thể để vinh quang hào nhoáng của
họ làm lu mờ đi hàng triệu con người khác – những người đã hy sinh mỗi ngày,
chiến đấu trong muôn vàn cuộc đối đầu để đạt được rất nhiều thắng lợi.
Tôi
nghĩ không có ai có thể nói lên hết ý này hay và sâu sắc cho bằng người đã từng
đại diện đảng Xã hội Chủ nghĩa Mỹ đi tranh cử tổng thống năm lần, nhà hoạt động
công đoàn Eugene Debs:
“Tôi
không muốn bạn đi theo tôi hay đi theo bất kỳ ai khác. Nếu bạn đang tìm kiếm một
ông Thánh Moses dẫn dắt bạn rời khỏi vùng đất tư bản hoang dã này, thì bạn hãy
cứ ở yên đấy.
Tôi
sẽ không dẫn bạn tiến vào Miền đất hứa ngay cả khi tôi có thể làm điều ấy, vì nếu
tôi đưa bạn vào – thì một ngày nào đó – một kẻ khác cũng có thể dắt bạn ra khỏi
đó”.
No comments:
Post a Comment