NOBEL HÓA HỌC 2025 ĐƯỢC TRAO CHO CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CÁC CẤU TRÚC KIM LOẠI HỮU CƠ (Chi Phương / RFI)

 

Nobel Hóa Học 2025 được trao cho các nhà nghiên cứu về sự phát triển các cấu trúc kim loại hữu cơ

 Chi Phương  -  RFI

Đăng ngày: 08/10/2025 - 13:33

https://www.rfi.fr/vi/qu%E1%BB%91c-t%E1%BA%BF/20251008-nobel-h%C3%B3a-h%E1%BB%8Dc-2025-%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c-trao-cho-c%C3%A1c-nh%C3%A0-nghi%C3%AAn-c%E1%BB%A9u-v%E1%BB%81-s%E1%BB%B1-ph%C3%A1t-tri%E1%BB%83n-c%C3%A1c-c%E1%BA%A5u-tr%C3%BAc-kim-lo%E1%BA%A1i-h%E1%BB%AFu-c%C6%A1

Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển tại Stockholm hôm nay, 08/10/2025, công bố giải Nobel Hóa Học 2025 được trao cho ba nhà khoa học Susuma Kitagawa, Richard Robson và Omar M.Yaghi. Nghiên cứu về cấu trúc khung kim loại hữu cơ của ba nhà nghiên cứu, cho phép khí và các hóa chất đi qua, có thể được sử dụng để thu thập nước từ không khí sa mạc, thu giữ dioxide carbon, lưu trữ khí độc hoặc xúc tác các phản ứng hóa học.

HÌNH :

Ba nhà khoa học đoạt Giải Nobel Hóa học năm 2025 : Susumu Kitagawa (Đại học Kyoto, Nhật Bản), Richard Robson (Đại học Melbourne, Úc) và Omar M. Yaghi (Đại học California, Berkeley, Hoa Kỳ), tại Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển ở Stockholm, Thụy Điển, ngày 08/10/2025. © REUTERS - Fredrik Sandberg/TT

 

Ba nhà khoa học đã được vinh danh vì tạo ra một dạng kiến trúc phân tử hoàn toàn mới - Metal-organic framework (MOF) . Trong thông cáo, chủ tịch ủy ban Nobel Hóa Học, giáo sư Heiner Linke nhận định rằng : « Các khung hữu cơ - kim loại có tiềm năng khổng lồ, mở ra những cơ hội chưa từng có cho việc tạo ra các vật liệu ‘thiết kế theo yêu cầu’ với các chức năng hoàn toàn mới ».

 

Các khung kim loại hữu cơ được xây dựng từ ion kim loại, đóng vai trò như các góc nối, liên kết với các phân tử hữu cơ dài, đóng vai trò như thanh nối. Cấu trúc này tạo nên các tinh thể xốp và các khoang rỗng đồng đều, có thể thiết kế tùy chỉnh để lưu giữ hay phản ứng với các phân tử cụ thể. 

 

Từ những khám phá ban đầu, các nhà khoa học đã tạo ra hàng chục nghìn loại khung kim loại hữu cơ khác nhau. Các khối này có thể thu giữ, lưu trữ các chất cụ thể, hoặc kích hoạt các phản ứng hóa học và dẫn điện.

 

Các vật liệu này hứa hẹn góp phần giải quyết những thách thức lớn của nhân loại, chẳng hạn: Tách bỏ chất PFAS (“hóa chất vĩnh cửu”) ra khỏi nguồn nước; Phân hủy dược phẩm tồn dư trong môi trường; Hấp thụ CO₂ để giảm khí nhà kính; Khai thác hơi nước trong không khí sa mạc nhằm cung cấp nước sạch.

 

Giải thưởng trị giá 11 triệu crown (920.000 euro) sẽ được chia cho ba nhà khoa học, đồng nhận giải.

 

----------------------------

Các nội dung liên quan

 

NOBEL HÒA BÌNH 2025 - DONALD TRUMP

Nobel Hòa bình: Ủy ban Na Uy khẳng định độc lập, bất chấp sức ép từ Donald Trump

.

 ĐIỂM TUẦN BÁO

Một giải Nobel cho Donald Trump để vãn hồi hòa bình cho Ukraina ?

 

==============

 

Giải Nobel Hóa học 2025 vinh danh 3 nhà khoa học vì phát triển khung cơ kim

Chinhphu.vn

08/10/2025  16:50

https://baochinhphu.vn/nhung-dieu-thu-vi-ve-giai-nobel-hoa-hoc-102251008131719084.htm

 

(Chinhphu.vn) - Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố Giải Nobel Hóa học năm 2025 vào lúc 11h45 ngày 8/10 tại thủ đô Stockholm (tức 16h45 giờ Hà Nội). Theo đó, giải Nobel Hóa học được trao cho 3 nhà khoa học với công trình nghiên cứu tiên phong trong việc khám phá và phát triển các vật liệu Metal–organic frameworks (Khung kim loại-hữu cơ hay khung cơ kim).

 

https://bcp.cdnchinhphu.vn/thumb_w/777/334894974524682240/2025/10/8/nobel-hoa-hoc-2025-17599169352491293918111.jpg

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển tại Stockholm công bố Giải Nobel Hóa học năm 2025 cho 3 nhà khoa học

 

Ba nhà khoa học này là: ông Susumu Kitagawa, Đại học Kyoto, Nhật Bản; ông Richard Robson, Đại học Melbourne, Australia và ông Omar M.Yaghi, Đại học Californa, Berkeley, Hoa Kỳ.

 

Khung cơ kim (MOF) là gì?

 

Khung cơ kim, hay còn gọi là khung kim loại-hữu cơ (MOF) bao gồm hai thành phần chính: ion kim loại hoặc cụm các ion kim loại và phân tử hữu cơ được gọi là chất liên kết. Vì lý do này, vật liệu thường được gọi là vật liệu vô cơ-hữu cơ lai. Các ion kim loại tạo thành các nút liên kết các nhánh của các liên kết với nhau để tạo thành một cấu trúc lặp lại. Do có cấu trúc rỗng nên MOFs có diện tích bề mặt riêng cực kỳ lớn.

 

https://bcp.cdnchinhphu.vn/thumb_w/777/334894974524682240/2025/10/8/khu-co-kim-17599187184441615616500.jpg

Giải Nobel Hóa học 2025 vinh danh 3 nhà khoa học vì phát triển khung cơ kim- Ảnh 2.

 

Cấu trúc nguyên tử của carbon dioxide được hấp thụ (quả cầu màu xám liên kết với hai quả cầu màu đỏ) được chèn vào giữa các nhóm mangan (quả cầu màu xanh lá cây) và nhóm amin (quả cầu màu xanh lam) trong khuôn khổ hữu cơ kim loại mới, tạo thành một chuỗi amoni cacbamat mạch thẳng (trên cùng).

 

Khung cơ kim được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn như lưu trữ và phân tách khí, tách và lọc chất lỏng, lưu trữ năng lượng điện hóa, xúc tác và cảm biến.

 

Ngoài các ứng dụng trực tiếp, MOFs còn được sử dụng làm tiền chất để chế tạo các vật liệu chức năng vô cơ với khả năng thiết kế đặc biệt, chẳng hạn như cacbon, các hợp chất gốc kim loại và vật liệu tổng hợp của chúng.

 

Vật liệu MOF (metal-organic framework) loại vật liệu xốp có cấu trúc tùy chỉnh, có khả năng hấp thụ và khử độc tố, làm chất xúc tác, thậm chí hút nước từ không khí sa mạc. Công trình này đã mở ra hướng ứng dụng thương mại rộng rãi, từ môi trường đến năng lượng, và được xem là tiêu biểu cho triết lý "hóa học phục vụ hành tinh".

 

Quy trình đề cử và lựa chọn

 

Việc đề cử Giải Nobel Hóa học chỉ được thực hiện theo thư mời. Tên của những người được đề cử và các thông tin liên quan sẽ được giữ bí mật trong 50 năm.

 

Ủy ban Nobel về Hóa học gửi mẫu đề cử mật đến những người có trình độ chuyên môn cao và thẩm quyền khoa học trong lĩnh vực liên quan để giới thiệu ứng viên.

 

Theo quy định, quyền đề xuất ứng viên cho Giải Nobel Hóa học thuộc về: (1) Thành viên Thụy Điển và nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển; (2) Thành viên Ủy ban Nobel về Hóa học và Vật lý; (3) Người đoạt giải Nobel trong lĩnh vực Hóa học hoặc Vật lý; (4) Giáo sư chính thức ngành Hóa học tại các trường đại học và viện công nghệ ở Thụy Điển, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy và tại Viện Karolinska (Stockholm); (5) Giáo sư giữ vị trí tương đương tại ít nhất sáu trường đại học hoặc cao đẳng do Viện Hàn lâm chỉ định, nhằm bảo đảm phân bổ hợp lý giữa các quốc gia và trung tâm học thuật; (6) Các nhà khoa học khác được Viện Hàn lâm mời gửi đề xuất.

 

Việc lựa chọn những người được nêu ở mục 5 và 6 được tiến hành hàng năm trước cuối tháng 9.

 

Lựa chọn người đoạt giải

 

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển chịu trách nhiệm lựa chọn người đoạt Giải Nobel Hóa học từ danh sách ứng viên do Ủy ban Nobel về Hóa học đề xuất.

 

Ủy ban là cơ quan chuyên môn, có nhiệm vụ xem xét, đánh giá và sàng lọc để lựa chọn các ứng viên cuối cùng. Ủy ban gồm năm thành viên chính thức, đồng thời có thể có thành viên bổ sung được mời tham gia với quyền biểu quyết tương đương.

 

Hằng năm, vào tháng 9 và tháng 10, Ủy ban Nobel về Hóa học gửi thư mời đề cử đến các giáo sư và học giả được lựa chọn trên khắp thế giới. Thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển và những người từng đoạt Giải Nobel cũng có thể đề cử ứng viên. Tuy nhiên, không ai được tự đề cử mình hoặc gửi đề cử tự phát nếu chưa nhận được thư mời.

 

Hạn chót nộp hồ sơ đề cử là ngày 31/1 của năm kế tiếp. Sau khi nhận được các mẫu đề cử hoàn chỉnh, Ủy ban Nobel tiến hành xem xét và lập danh sách ứng viên sơ bộ. Trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5, Ủy ban tham khảo ý kiến của các chuyên gia độc lập, được mời để đánh giá công trình của từng ứng viên.

 

Từ tháng 6 đến tháng 8, Ủy ban soạn thảo báo cáo tổng hợp kèm khuyến nghị, trình lên Viện Hàn lâm và báo cáo này được tất cả các thành viên Ủy ban ký tên. Đến tháng 9, Ủy ban Nobel trình báo cáo và đề xuất cuối cùng để Ban Hóa học của Viện Hàn lâm thảo luận trong hai phiên họp chính thức.

 

Vào đầu tháng 10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển bỏ phiếu kín để lựa chọn người đoạt Giải Nobel Hóa học. Quyết định này là cuối cùng và không thể kháng nghị, sau đó tên người đoạt giải được công bố chính thức.

 

Lễ trao Giải Nobel được tổ chức vào ngày 10/12 tại Stockholm. Người đoạt giải nhận huy chương, bằng chứng nhận và văn bản xác nhận giá trị tiền thưởng.

 

Theo quy chế của Quỹ Nobel, mọi thông tin liên quan đến quá trình đề cử, bao gồm người đề cử, người được đề cử, cũng như các tài liệu và ý kiến đánh giá, đều được giữ bí mật trong 50 năm và không được công bố công khai hay riêng tư trong thời gian này.

 

3 phát minh trong lĩnh vực Hóa học làm thay đổi cuộc sống

 

Giải Nobel Hóa học năm 1964 – Giải mã cấu trúc phân tử: Công trình của nhà hóa học Dorothy Crowfoot Hodgkin trong việc xác định cấu trúc ba chiều của các phân tử sinh học phức tạp đã tạo ra bước ngoặt lớn. Bản đồ cấu trúc penicillin do bà thiết lập giúp việc tổng hợp và sản xuất thuốc kháng sinh trở nên hiệu quả và quy mô hơn, mở đường cho nhiều tiến bộ trong y học.

 

Giải Nobel Hóa học năm 1961 – Quá trình đồng hóa carbon dioxide: Nhà hóa học Melvin Calvin đã chứng minh cách thực vật chuyển đổi carbon dioxide thành carbohydrate, qua đó phác họa rõ chuỗi phản ứng phức tạp diễn ra trong quá trình này.

 

Giải Nobel Hóa học năm 2018 – Cuộc cách mạng enzyme: Frances Arnold là người đầu tiên thực hiện tiến hóa có định hướng của enzyme, mở ra hướng đi mới trong công nghệ sinh học. Kết quả nghiên cứu của bà được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất các hợp chất hóa học thân thiện với môi trường, góp phần thúc đẩy nền hóa học xanh.

 

 

Nobel Hóa học 2024: Dùng AI 'giải mã' về protein

 

Giải Nobel Hóa học năm 2024 được trao cho Giáo sư David Baker (Đại học Washington, Mỹ) cùng hai nhà khoa học John M. Jumper (Mỹ) và Demis Hassabis (Anh) của Google DeepMind, vì các công trình tiên phong về thiết kế và dự đoán cấu trúc protein.

 

Công trình của Giáo sư Baker, sinh năm 1962, đã mở ra kỷ nguyên tạo ra protein hoàn toàn mới bằng phương pháp tính toán, từng được xem là bất khả thi. Từ năm 2003, nhóm của ông liên tục tạo ra những protein sáng tạo, bao gồm cả protein có thể dùng làm dược phẩm, vaccine, vật liệu nano và cảm biến siêu nhỏ.

 

Trong khi đó, Demis Hassabis và John Jumper phát triển AlphaFold, mô hình AI dự đoán cấu trúc 3D của protein dựa trên chuỗi amino acid, giải quyết một bài toán nan giải kéo dài hơn 50 năm. Ra mắt năm 2020, AlphaFold2 đã giúp dự đoán cấu trúc của hơn 200 triệu protein, được hơn 2 triệu nhà khoa học tại 190 quốc gia sử dụng trong nghiên cứu y sinh, enzyme và phân hủy nhựa.

 

 

Tính từ năm 1901 đến 2024, đã có 116 Giải Nobel Hóa học được trao.

 

- Trong lịch sử, giải thưởng này 8 lần không được trao, vào các năm 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941 và 1942.

 

- Về số lượng người nhận: 63 giải được trao cho một cá nhân, 25 giải trao cho 2 người, và 28 giải được trao cho 3 người.

 

- Tổng cộng, 197 lượt trao giải đã được ghi nhận, song vì các nhà khoa học Frederick Sanger và Barry Sharpless mỗi người được trao 2 lần, nên thực tế có 195 cá nhân từng nhận Giải Nobel Hóa học.

 

- Người trẻ tuổi nhất từng đoạt giải là Frédéric Joliot, 35 tuổi khi ông cùng vợ là Irène Joliot-Curie nhận giải năm 1935.

 

- Người cao tuổi nhất là John B. Goodenough, ông 97 tuổi khi được vinh danh năm 2019, cũng là người cao tuổi nhất trong lịch sử tất cả các hạng mục Nobel.

 

- Trong số 195 nhà khoa học đoạt giải, có 8 phụ nữ. Hai trong số đó - Marie Curie và Dorothy Crowfoot Hodgkin là những nữ khoa học gia được trao Giải Nobel Hóa học đơn lẻ, khẳng định dấu ấn sâu sắc của phụ nữ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên.