HOA KỲ THÂN THIỆN HƠN VỚI ĐỒNG MINH ĐỂ CHỐNG VŨ KHÍ ĐẤT HIẾM CỦA TRUNG QUỐC (Thụy My / RFI)

 

Hoa Kỳ thân thiện hơn với đồng minh để chống vũ khí đất hiếm của Trung Quốc

Thụy My  -  RFI

Đăng ngày: 23/10/2025 - 10:16

https://www.rfi.fr/vi/%C4%91i%E1%BB%83m-b%C3%A1o/20251023-hoa-k%E1%BB%B3-th%C3%A2n-thi%E1%BB%87n-h%C6%A1n-v%E1%BB%9Bi-%C4%91%E1%BB%93ng-minh-%C4%91%E1%BB%83-ch%E1%BB%91ng-v%C5%A9-kh%C3%AD-%C4%91%E1%BA%A5t-hi%E1%BA%BFm-c%E1%BB%A7a-trung-qu%E1%BB%91c

 

Phương Tây tìm cách đối phó với việc Trung Quốc ngày càng làm mưa làm gió trong lãnh vực đất hiếm. Ở châu Mỹ la-tinh, Bolivia chấm dứt 20 năm xã hội chủ nghĩa. Nhật Bản có nữ thủ tướng đầu tiên. Cuộc gặp Trump-Putin không thể diễn ra. Đó là một số vấn đề đáng chú ý hôm nay 22/10/2025.

 

HÌNH :

Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay thủ tướng Úc Anthony Albanese sau khi ký kết thỏa thuận về khoáng sản và đất hiếm tại Nhà Trắng, Washington, Hoa Kỳ ngày 20/10/2025. AP - Evan Vucci

 

Mỹ : Không thể để một nhúm thư lại ở Bắc Kinh kiểm soát chuỗi sản xuất toàn cầu

 

Les Echos cho biết « Phương Tây cảnh báo về đất hiếm » : Trước tình trạng Trung Quốc hạn chế xuất khẩu để bắt bí, Washington huy động các đồng minh nhằm giảm lệ thuộc. Nhật Bản và Canada sẵn sàng tham gia, châu Âu thì vẫn đang loay hoay cơ cấu lại ngành chiến lược này.

 

Có vẻ như trong cuộc đối đầu với Bắc Kinh về đất hiếm, Chú Sam rốt cuộc đã tử tế hơn với bạn hữu. Chính phủ Mỹ kêu gọi thế giới đoàn kết lại để chống sự thống trị của Trung Quốc về các kim loại mang tính chiến lược. Kể từ « Ngày giải phóng », Bắc Kinh trả đũa chiến tranh thương mại của Mỹ bằng chiến tranh đất hiếm. Trung Quốc khai thác 60 % quặng mỏ và tinh luyện 90 % đất hiếm trên thế giới, vốn cần thiết cho ba lãnh vực thiết yếu là công nghệ, quốc phòng và năng lượng. Một số chuỗi sản xuất trong ngành xe hơi thậm chí đã phải ngừng hoạt động.

 

Càng gần đến cuộc gặp giữa Donald Trump và Tập Cận Bình cuối tháng này, Bắc Kinh lại càng siết chặt xuất khẩu đất hiếm đến mức « không thể nào chấp nhận được » theo phía Mỹ. Bộ trưởng tài chánh Mỹ Scott Bessent tuần trước tuyên bố « Không thể để cho một nhóm thư lại ở Bắc Kinh mưu toan kiểm soát các chuỗi sản xuất toàn cầu ». Đại diện thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer cho rằng cần có sự phối hợp với các nước, khi « Trung Quốc đang chống lại cả thế giới ». Tokyo, vốn đã bị Bắc Kinh cấm vận đất hiếm năm 2011, bày tỏ « quan ngại sâu sắc », cổ vũ G7 đoàn kết trong hồ sơ này. Canada, quốc gia giàu quặng mỏ và có kỹ năng khai thác nói rằng sẵn sàng hợp tác.

 

 

Nhờ đất hiếm, Úc được Hoa Kỳ bảo đảm an ninh

 

Theo Les Echos, thị trường đất hiếm thế giới, trị giá vài tỉ đô la một năm, chỉ là một giọt nước trong đại dương so với dầu lửa, khí đốt, thép, đồng ; nhưng vấn đề không phải là tài chánh, mà là quốc phòng và chủ quyền. Không có chất néodyme hay praséodyme, sẽ không có nam châm vĩnh cửu, và như vậy không phi cơ tiêm kích, hệ thống dẫn đường, hỏa tiễn, động cơ xe hơi điện hay phong điện. Chất gallium và germanium - không xếp vào loại đất hiếm nhưng bị Trung Quốc hạn chế xuất khẩu - cần cho việc sản xuất kính hồng ngoại hay chất bán dẫn thế hệ mới. Tại Hoa Kỳ, bộ Quốc Phòng không ngần ngại tài trợ trực tiếp cho các nhà sản xuất và tinh luyện. Bắc Kinh còn tăng giá đất hiếm để gây áp lực ngoại giao.

 

Trong bối cảnh đó, Úc dựa vào thế mạnh đất hiếm để được Hoa Kỳ bảo đảm an ninh. Thủ tướng Úc Anthony Albanese, dù là đồng minh gần gũi, đã phải chờ đợi gần 10 tháng mới được gặp ông Donald Trump. Nhưng ông Albanese đã vui vẻ rời Washington hôm thứ Hai với thỏa thuận khoáng sản, mối hoài nghi về hiệp ước AUKUS ở Ấn Độ-Thái Bình Dương đã được tổng thống Mỹ xóa tan. Ông Trump cam đoan tiếp tục hình thành đội tàu ngầm nguyên tử. Phía Úc ghi điểm với việc sẵn sàng cung cấp khoáng chất và đất hiếm vốn dồi dào, nhất là lithium, cobalt và măng-gan. Hai nước loan báo 8 dự án ưu tiên với 8,5 tỉ đô la đầu tư, Úc cũng dự kiến mua các drone biển Anduril và trực thăng Apache của Mỹ.

 

Châu Âu vẫn chậm chân

 

Trong bài xã luận, Les Echos đặt câu hỏi « Đất hiếm : Châu Âu đang ở đâu ? ». Mỹ đã gióng lên tiếng chuông báo động: bây giờ là lúc ra sức chống lại Trung Quốc - đang dùng đất hiếm làm vũ khí. Nhật, Canada, Úc đã đáp lời, còn Bruxelles tối qua loan báo sẽ họp lại trong những ngày tới. Liên Hiệp Châu Âu đặt mục tiêu xây dựng chuỗi cung ứng trong vài năm tới. Như vậy liệu có đủ ? Nhật báo kinh tế cho rằng không nên mơ mộng hão huyền. Dù có kinh nghiệm về lithium và chuẩn bị khai thác những mỏ mới, Châu Âu không phải là đất mỏ. Và không thể làm như Washington, bảo đảm về quân sự cho nước khác để đổi lấy quyền ưu tiên khai thác tài nguyên. Ngược lại về tinh luyện, vẫn có thế mạnh.

 

Có ai nhớ được rằng trong thập niên 90, Pháp là một trong những nhà sản xuất hàng đầu thế giới về đất hiếm, trong một thị trường nhỏ hơn ngày nay rất nhiều ? Trong phong trào phi kỹ nghệ hóa, hoạt động này đã được chuyển sang nước ngoài. Năng lực của Pháp chưa hoàn toàn biến mất, và công ty Solvay đã tái khởi động việc tinh luyện trong một nhà máy truyền thống ở La Rochelle, có thể đáp ứng 30 % nhu cầu đất hiếm của châu Âu. Nhưng như vậy cần có nguồn vốn khoảng 100 triệu euro, nếu các khách hàng công nghiệp cam kết số lượng mua, nhà nước và châu Âu hỗ trợ. Việc này cần phải làm nhanh, nếu không hồi chuông báo tử sẽ vang lên nơi các tên tuổi hàng đầu châu Âu về xe hơi và quốc phòng.

 

Thượng đỉnh Trump-Putin ở Budapest bất thành

 

Liên quan đến Ukraina, trước khi có các thông tin chính thức, Les Echos đã quan sát thấy hội nghị thượng đỉnh giữa Trump và Putin ở Budapest khó có khả năng diễn ra. Một viên chức Mỹ giấu tên nói rằng hai tổng thống sẽ không gặp nhau trong một tương lai gần, phát ngôn viên điện Kremlin Dimitri Peskov nhấn mạnh không có thời hạn cụ thể cho cuộc gặp và vẫn phải chuẩn bị rất nhiều. Theo tờ báo, đây là công thức ngoại giao cổ điển cho việc hoãn lại thậm chí hủy bỏ, phù hợp với thông cáo đưa ra vài giờ trước đó về việc hủy cuộc gặp trù bị giữa hai ngoại trưởng Marco Rubio và Serguei Lavrov do bất đồng.

 

Theo CNN, ngoại trưởng Nga bác bỏ đề nghị ngưng bắn lập tức của ngoại trưởng Mỹ, vẫn khăng khăng đòi hỏi tối đa. Vladimir Putin không muốn trả lại Crimée mà vẫn yêu sách toàn bộ các tỉnh của Ukraina hiện chỉ mới chiếm được một phần, đòi giải giáp quân đội Ukraina. Phía Nhà Trắng cho rằng cần phải đóng băng tiền tuyến hiện tại, quan điểm này được Anh, Đức, Pháp, Ý, Ba Lan và các nhà lãnh đạo Liên Hiệp Châu Âu ủng hộ. Nhấn mạnh nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ, không thể thay đổi biên giới bằng vũ lực, châu Âu cùng với Kiev đề ra kế hoạch hòa bình 12 điểm, một ủy ban hòa bình do ông Donald Trump làm chủ tịch sẽ giám sát.

 

Một chuyên gia nhận xét châu Âu có vẻ chủ động kéo tổng thống Mỹ về phía mình, trong khi mới thứ Sáu tuần trước ông Trump vẫn lặp lại các luận điệu của Kremlin. Hôm thứ Hai, 27 nước thành viên đồng thuận về việc cấm dần khí đốt Nga từ đây đến cuối 2027, và đại diện ngoại giao Kaja Kallas muốn gia tăng kiểm tra những con tàu ma vận chuyển dầu Nga bất hợp pháp. Một viên chức Ukraina nhận xét chính sách của Trump là vòng vo, chẳng đi đến đâu, hoặc có thể ông muốn tung hỏa mù. Ngược lại, Putin có vẻ đã thành công trong việc làm Trump từ bỏ ý định giao hỏa tiễn hành trình Tomahawk cho Ukraina.

 

Đất nước kiệt quệ, Bolivia từ biệt chủ nghĩa xã hội sau 20 năm

 

Nhìn sang châu Mỹ la-tinh, Les Echos nhận định Khi chọn lựa nhà kinh tế Rodrigo Paz, Bolivia kết thúc 20 năm xã hội chủ nghĩa. Ứng cử viên trung hữu đã chiến thắng trong vòng hai cuộc bầu cử tổng thống, lên thay Luis Arce đang rất mất lòng dân sau nhiệm kỳ được đánh dấu bằng cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng nhất từ 40 năm qua.

 

Được dự đoán là sẽ thua, rốt cuộc Rodrigo Paz giành được 54,6 % số phiếu. Nhà kinh tế 58 tuổi, nhân vật ôn hòa có phần dân túy, cho rằng Bolivia đang tìm lại dần vị trí trên trường quốc tế. Trong thời tổng thống Evo Morales (2016-2019), quốc gia này bị đẩy hẳn về phía tả : quốc hữu hóa các nguồn năng lượng, cắt đứt với Washington, liên minh với Venezuela của Hugo Chavez, Cuba, Trung Quốc, Nga, Iran. Xuất khẩu khí đốt giảm mạnh do thiếu đầu tư khiến dự trữ ngoại hối cạn dần, không thể tiếp tục tài trợ cho xăng dầu, lạm phát hàng năm vượt 23 %.

 

Cả hai ứng cử viên đều muốn giảm chi ngân sách, mở cửa cho tư nhân, nhưng ông Paz chủ trương phi tập trung hóa và siết nguồn chi trước khi vay nợ thêm. Dù thắng cử nhưng ông không có đa số trong Quốc hội. Tân tổng thống vẫn phải dè chừng Evo Morales, vẫn là nhân tố gây bất ổn. Về phía Hoa Kỳ hoan nghênh sự kết thúc chủ nghĩa xã hội ở Bolivia.

 

Sanae Takaichi, « bà đầm thép » Nhật Bản

 

Tại Nhật Bản, Les Echos chú ý đến việc bà Sanae Takaichi đứng đầu một chính phủ với khả năng hành động hạn hẹp. Libération cho rằng dù chính phủ Takaichi không rõ sẽ tồn tại được bao lâu, "bà đầm thép" Nhật Bản đi vào lịch sử với tư cách người phụ nữ đầu tiên được bầu làm thủ tướng. La Croix nói về định mệnh kỳ lạ của một nhân vật chống nữ quyền trở thành người lãnh đạo đất nước.

 

Bà là một nhân vật độc đáo, với tính cách nổi loạn trong thập niên 70, là tay trống trong ban nhạc heavy metal ở trường đại học. Trở thành phóng viên truyền hình rồi lao vào chính trị, bà leo lên tất cả các bậc thang trên chính trường : nhiều lần là dân biểu và bộ trưởng. Việc bà Takaichi được bầu đã kết thúc khoảng trống quyền lực trong nhiều tháng qua, với một liên minh mới. Ở tuổi 64, bà trở thành người phụ nữ đầu tiên lên cầm quyền trong một đất nước mà hầu như mọi quyền hành về chính trị và kinh tế đều do nam giới nắm giữ.

 

Nhà phân tích Richard Katz cho rằng « Sanae Takaichi không hoàn toàn là nữ hoàng trong tòa lâu đài. Đứng đầu một chính phủ không có đa số ở Quốc Hội, bà không ở trong thế mạnh và không thể tiếp tục những chủ trương của mình ». Takaichi từ lâu vẫn rất « diều hâu », được sự ủng hộ của lớp cử tri bảo thủ lớn tuổi. Tuy nhiên, thực tế của một đất nước lão hóa dân số, đang trong khủng hoảng kinh tế khiến bà phải điều chỉnh một số chính sách.