Nhân
chuyện sắp xếp báo chí, đọc ‘Lần theo dấu chữ’ của Trịnh Hùng Cường
December
31 2024 6:44 PM
Dù
trong thời điểm khó khăn nhất, báo chí và in ấn vẫn luôn là phần không thể thiếu
trong cuộc đấu tranh vì độc lập và tự do.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1000/format/webp/2024/12/La--n-theo-da--u-chu--.jpeg
Bìa
sách: Nhà sách Phương Nam. Đồ họa: Ngọc Giàu/ Luật Khoa.
Trong
không khí hừng hực của cuộc “tinh gọn bộ
máy”, báo chí trong nước cũng đang trải qua cuộc đại quy hoạch lần hai, kể
từ lần tái cơ cấu đầu tiên diễn ra vào năm 2019.
Khi
cơn giông này qua đi, có thể nhiều tờ báo chỉ còn được nhắc nhớ như một cái tên
kỷ niệm. Và một trong những ấn phẩm ra đi đầu tiên, để lại nhiều nuối tiếc nhất
là Phụ nữ chủ nhật.
Nhìn
về lịch sử, ngành báo chí phát triển song hành cùng in ấn. Do đó, vào ngày cuối
năm, người viết xin mạn phép giới thiệu với độc giả quyển sách chuyên khảo Lần
theo dấu chữ - Thời kỳ đầu in ấn sách báo chữ Latinh ở Việt Nam (1862 - 1920) của
nhà nghiên cứu Trịnh Hùng Cường, như một cách tìm lại thời tự do in ấn của nước
ta.
Trịnh
Hùng Cường đã tận dụng một khối lượng lớn tài liệu học thuật và các nguồn báo
chí bằng nhiều ngôn ngữ để phân tích quá trình phát triển của ngành in qua từng
giai đoạn.
Theo
đó, sự phát triển của ngành in ấn ở nước ta không chỉ chịu ảnh hưởng của hai nền
văn hóa Đông - Tây, mà còn gắn liền với bối cảnh thuộc địa và nỗ lực giành độc
lập của nhiều thế hệ trí thức.
Cuốn
sách tập trung khai thác về hai thời kỳ lịch sử thuộc địa (Bắc thuộc và Pháp
thuộc) có ảnh hưởng quyết định đến sự hình thành và phát triển ngành in ấn.
Trong
giai đoạn đầu, kỹ thuật in khắc gỗ từ Trung Quốc đã ảnh hưởng lớn đến việc in ấn
các tác phẩm chữ Hán và chữ Nôm. Sau đó, ngành in ấn ra đời và gắn liền với
tham vọng bành trướng thuộc địa của Pháp.
Khi
chinh phục Nam Kỳ, chính quyền thực dân ưu tiên xây dựng các nhà in. Vào cuối
năm 1861, Pháp cho xây nhà in đầu tiên ở Sài Gòn và đặt tên là Imprimerie
Impériale (Nhà in Hoàng gia), nhằm xuất bản các ấn phẩm bằng tiếng Pháp, phục vụ
cho các nhu cầu hành chính và tuyên truyền.
Sau
này, sự tham gia của nhiều nhóm như quân đội Pháp, nhà truyền giáo, thương gia
và các mối quan hệ ngoại giao đã thúc đẩy sự ra đời của các nhà in tư nhân.
Ban
đầu, thị trường in ấn chủ yếu phục vụ cho nhu cầu của người Pháp, nhưng sau
này, các nhà tư sản Việt gốc Hoa cũng bắt đầu tham gia vào lĩnh vực mới nổi. Nhờ
vậy, những tên tuổi lớn ở Nam Kỳ như Nguyễn Đình Chiểu, Trương
Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của có thể xuất bản các tác phẩm của mình.
Ngành
in ấn ở Bắc Kỳ phát triển chậm hơn Nam Kỳ khoảng 20 năm. Các thiết bị in ở Bắc
Kỳ cũng có nguồn gốc từ Nam Kỳ. Nhưng cũng nhờ công cuộc “Bắc tiến” của ngành
in mà báo chí tại khu vực còn chịu nhiều ảnh hưởng của Nho giáo này mới trở nên
đa dạng.
Điều
đáng lưu ý là sự phát triển của in ấn gắn liền với sự bùng nổ của báo chí và chữ
Quốc ngữ. Những nhân vật tiêu biểu tham gia ngành in thời kỳ này có thể kể đến
là Đỗ Thận và Nguyễn
Văn Vĩnh.
Mặc
dù phải đối mặt với nhiều rào cản từ chính quyền nhà Nguyễn, báo chí thời kỳ
này đã đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá phát triển chữ Quốc ngữ.
Khi
đọc xong cuốn sách này, chắc hẳn độc giả sẽ cảm nhận được một phần lịch sử đầy
biến động của ngành in ấn sách báo của nước ta. Ở đó có những bước đi chập chững
cho tới khi nó trở thành công cụ quan trọng để thúc đẩy chữ Quốc ngữ và mở ra
con đường tự do ngôn luận.
Độc
giả sẽ nhận ra rằng, dù trong những thời điểm khó khăn nhất, báo chí và in ấn vẫn
luôn là một phần không thể thiếu trong cuộc đấu tranh vì độc lập và tự do của
dân tộc.
Do
đó, cuốn sách này không chỉ đơn thuần là một tài liệu về kỹ thuật in ấn hay các
giai đoạn lịch sử, mà còn là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của tự do in ấn
đối với nền dân chủ.
Bài
viết nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang, đăng vào tối thứ Ba hằng tuần. Bài
cộng tác xin gửi cho chúng tôi tại
đây.
Ban
biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang, rất mong chờ bài viết của bạn.
No comments:
Post a Comment