Chính sách đối ngoại
của Mỹ sau bầu cử – Saigon Nhỏ
Nguyễn Quang Dy |
Saigon Nhỏ
6
tháng 11, 2024
https://saigonnhonews.com/thoi-su/van-de-hom-nay/chinh-sach-doi-ngoai-cua-my-sau-bau-cu/
Nếu
“chiến tranh là sự kế tục của chính trị” (theo Clausewitz) thì đối ngoại “là
cánh tay nối dài” của đối nội. Điều đó càng đúng đối với Mỹ, vì hệ thống bầu cử
rất phức tạp, mà nếu không hiểu được thì rất khó lý giải và dự báo về chính
sách đối ngoại. Cứ bốn năm một lần, người Mỹ bầu lại Tổng thống, và chiến lược
an ninh – quốc phòng lại được điều chỉnh. Nhiều nước đang theo dõi sát sao cuộc
bẩu cử Tổng thống Mỹ để tránh bị động và bất ngờ trước điều chỉnh chính sách của
chính quyền mới, đặc biệt là nếu Donald Trump thắng cử.
Tuy
đó là đặc thù của nền dân chủ Mỹ, nhưng người Mỹ có xu hướng ngày càng ít quan
tâm đến chính trị. Thường chỉ có khoảng 60% người Mỹ đi bầu. Nhưng cuộc bầu cử
Tổng thống Mỹ lần này đang làm dư luận quan tâm hơn, vì kết cục sẽ tác động rất
nhiều đến tương lai nước Mỹ và thế giới. Ứng cử viên của Đảng Dân chủ (Kamala
Harris) và Đảng Cộng hòa (Donald Trump) có nguồn gốc xuất thân rất khác nhau với
triển vọng “chưa từng có”. Cuộc chạy đua vào Nhà Trắng đến ngày cuối vẫn bất ngờ
và kịch tính, sát nút và khó đoán.
Nhiều
chuyên gia cho rằng dù ứng cử viên nào làm Tổng thống Mỹ thì chính sách đối ngoại
với khu vực Đông Nam Á cũng khó thay đổi, vì yếu tố cạnh tranh Mỹ-Trung. Nhưng
dư luận đang lo ngại nếu Donald Trump thắng thì nhiệm kỳ mới của ông càng khó
lường và dễ rủi ro. Nếu Kamala Harris thắng thì chắc không có thay đổi đáng kể
so với chính quyền Biden. Bài này tóm tắt một số dự báo về chính sách đối ngoại
của Mỹ dưới chính quyền Harris hoặc Trump, chủ yếu về khu vực Đông Nam Á, liên
quan trực tiếp đến Việt Nam.
Yếu
tố Trung Quốc
Khi
Việt Nam và Mỹ nâng cấp quan hệ lên “đối tác chiến lược toàn diện” (CSP) Tháng
Mười 2023, dư luận ngạc nhiên vì phản ứng của Trung Quốc không quá mạnh như trước.
Có thể lý giải Việt Nam đã khéo léo lấy lòng Trung Quốc bằng nhiều thỏa thuận với
“ngoại giao cây tre” nên cái giá phải trả “rẻ hơn nhiều” so với cái đạt được.
Cách lý giải đó đúng nhưng không đủ, vì Trung Quốc không ngây thơ. Dư luận cho
rằng Trung Quốc đang gặp khó khăn về cả kinh tế và chính trị. Nếu làm căng quá
với Việt Nam có thể sẽ “già néo đứt dây”.
Gần
đây, ngày càng nhiều dấu hiệu cho thấy chỉ số kinh tế Trung Quốc đang đi xuống,
một phần do hệ quả của đại dịch, một phần do những bất cập của hệ thống làm điều
hành kinh tế kém hơn. Vị thế của Tập Cận Bình sau Đại hội Đảng XX, và nhất là
sau Hội nghị Trung ương 3, không mạnh như người ta tưởng. Tập càng củng cố quyền
lực cá nhân thì càng làm suy yếu bộ máy điều hành. Tập càng tìm cách hạ thấp
vai trò của Đặng Tiểu Bình nhằm nâng cao vai trò của mình, thì nội bộ càng phản
ứng mạnh. Đó là một nghịch lý.
Tuy
Mỹ đã “xoay trục sang Châu Á” (Asia Pivot) dưới thời Obama, và đề xướng chiến
lược “Ấn Độ dương-Thái Bình dương Tự do Rộng mở” (FOIP) từ thời Trump, nhưng
các nước ASEAN cho rằng Mỹ vẫn không coi trọng khu vực này. Tổng thống Mỹ thường
không đến dự họp Cấp cao ASEAN. Gần đây, cuộc chiến tranh ở Ukraine và Trung
Đông càng làm cho Mỹ bị chi phối bởi các khu vực khác. Theo Joshua Kurlantzick
(Council on Foreign Relations) “có nhiều dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang chiếm
ưu thế” ở khu vực này.
Ngay
khi vừa lên cầm quyền (2017) Trump đã quyết định rút khỏi TPP, tạo ra một khoảng
trống mà Trung Quốc đã nhanh chóng lấp đầy. Ví dụ, các dự án BRI như đường sắt
Trung Quốc-Lào, đường sắt Trung Quốc-Thái Lan, và đường sắt cao tốc
Jakarta-Bandung. Sáng kiến Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF)
do Biden khởi xướng tiến triển chậm. Theo Kurlantzick, trong bốn năm qua “Mỹ
thiếu một chính sách thương mại thống nhất với châu Á”. Nếu Trump thắng cử, ông
có thể rút khỏi IPEF như TPP.
Theo
một khảo sát của Viện ISEAS (Tháng Tư 2024), có 50.55% người dân ASEAN được hỏi
đã chọn Trung Quốc chứ không chọn Mỹ. Đây là lần đầu tiên từ 2020, Trung Quốc
đã vượt Mỹ. Dư luận nghi ngờ tổng thống mới của Mỹ (từ sau 2025) có thể đảo ngược
được xu hướng này. Trong khi đó, 79% người Việt được hỏi lại ủng hộ việc ngả
theo Mỹ. Tuy Đông Nam Á được coi như trụ cột quan trọng của chiến lược Ấn Độ
Dương-Thái Bình Dương, mà ASEAN là trung tâm, nhưng Washington cần thuyết phục
ASEAN bằng hành động cụ thể.
Theo
Benjamin Sacks (Rand Corporation) “Bất kể là Dân chủ hay Cộng hòa lên nắm quyền,
Biển Đông vẫn là một trong những mặt trận được ưu tiên của chính phủ Mỹ, tuy mức
độ ưu tiên của hai ứng cử viên tổng thống có thể khác nhau”. Trong khi Harris
có thể kế thừa chính sách của Biden nhằm duy trì khuôn khổ hợp tác đa phương,
Trump có thể tập trung vào quan hệ hợp tác song phương. “Còn quá sớm để nói liệu
bà Harris sẽ theo đuổi cách tiếp cận mạnh hơn hay yếu hơn so với ông Biden”.
(BBC News, October 31, 2024).
Theo
Joshua Kurlantzick (Council on Foreign Relations), “Nhiệm kỳ thứ hai của Donald
Trump có thể khiến căng thẳng leo thang giữa Washington và Bắc Kinh, tới mức
các chính phủ Đông Nam Á, vốn khôn khéo trong việc giữ vị thế trung lập lâu
nay, cũng khó có thể tránh khỏi sức ép phải chọn phe”. Đồng thời, nếu Donald
Trump lên cầm quyền, Washington có thể áp thuế quan lên các nước xuất khẩu lớn
tại Đông Nam Á, vì khả năng ông Trump giành được sự ủng hộ từ các quốc gia này
là khá thấp” (Japan Times, May 8, 2024).
Theo
các chuyên gia, có hai lý do khiến phản ứng của Trung Quốc không quá hung hăng
dưới thời chính quyền Trump. Thứ nhất, Trung Quốc sợ tính cách khó lường của
Trump, tuy điều đó có thể gây khó khăn cho cả đồng minh và đối tác của Mỹ. Thứ
hai, Đảng Cộng hòa có nhiều chuyên gia quân sự hiểu biết về Trung Quốc. Với
tính cách thực dụng của Trump, dư luận cho rằng chính quyền mới của Trump có thể
yêu cầu Đài Loan, Philippines, và Việt Nam mua nhiều hơn vũ khí của Mỹ, bất chấp
phản ứng của Trung Quốc.
Benjamin
Sacks cho rằng chính quyền Dân chủ hay Cộng hòa đều phải đối phó với Trung Quốc.
Vì vậy, Mỹ không thể bỏ rơi Đài Loan, Philippines, Việt Nam. Hà Nội sẽ giữ cân
bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Việt Nam có lịch sử phức tạp với hai nước lớn, đang
tìm cách hợp tác để phát triển kinh tế và củng cố địa chính trị. Hà Nội có vẻ
thích Harris hơn, nhưng dù ai làm tổng thống thì Hà Nội cũng phải tăng cường
quan hệ với Mỹ để ngăn chặn Trung Quốc ở Biển Đông, trong khi tìm cách định vị
Việt Nam như một cường quốc khu vực.
Cây
tre Việt Nam
Theo
Giáo sư Carl Thayer (Đại học New South Wales, Australia) bà Harris sẽ tiếp tục
những gì mà ông Biden đã và đang làm. Với cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng quyết
liệt, Việt Nam và một số nước Đông Nam Á khác có thể được Washington quan tâm
trong thời gian tới. Ông Trump không đánh giá cao vị thế trung tâm của ASEAN
trong an ninh khu vực. “Rất có thể ông Trump sẽ coi trọng cán cân thương mại
hơn” (BBC News, 21 Tháng Mười 2024).
Nếu
Việt Nam có thặng dư thương mại quá lớn với Mỹ, Trump sẽ có hướng tiếp cận
thiên về thương mại. “Việt Nam cần chuẩn bị tinh thần mọi thứ có thể thay đổi nếu
ông Trump được bầu làm tổng thống. Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện không
có hiệp ước có thể bị thay đổi theo ý muốn của tổng thống”. Thái độ cứng rắn của
Trump đối với Trung Quốc cũng có thể tác động tới chính sách “ngoại giao cây
tre” của Việt Nam.
Theo
Nguyễn Khắc Giang (Fulcrum, 22 July 2024) sự gia tăng quyền lực của ông Tô Lâm
có thể mở đường cho mối quan hệ tốt đẹp giữa hai người đàn ông cứng rắn. Ông
Trump chắc sẽ tiếp tục xu hướng tăng cường quan hệ mà ông Biden đã thiết lập với
Việt Nam, đặc biệt là đối tác chiến lược toàn diện. “Hà Nội sẽ phải suy nghĩ kỹ
về cách tự bảo vệ mình trước các lệnh trừng phạt thương mại tiềm tàng của chính
quyền Trump.”
Trong
khi Biden coi trọng vai trò của Việt Nam trong chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình
Dương, Trump có thể không dễ như vậy. Kurlantzick đề cập tới khả năng Trump có
thể áp thuế quan cao lên các nước Đông Nam Á vì tin rằng họ đều giao dịch
“không công bằng với Mỹ”. Năm 2023, xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ đạt 97 tỷ USD
và nhập khẩu từ Mỹ đạt 13,82 tỷ USD, thặng dư 83,18 tỷ USD, gấp khoảng 2-3 lần
so với 2018.
Ông
Trump đã tuyên bố sẽ đánh thuế 60% lên hàng hóa từ Trung Quốc và áp mức thuế đồng
loạt từ 10% đến 20% đối với hầu hết các mặt hàng nhập khẩu. Robert Lighthizer
đã nói với các nhà đầu tư rằng Trump có thể công bố mức thuế 60% với Trung Quốc
và mức thuế 10% sau khi nhậm chức. Nếu Việt Nam không cung cấp đủ bằng chứng đã
tạo ra giá trị gia tăng ở mức 35% trở lên, Mỹ có thể áp dụng mức thuế cao hơn với
Việt Nam.
Theo
Rana Mitter (chuyên gia về Trung Quốc), “đánh thuế 60% lên mọi hàng hóa nhập khẩu
của Trung Quốc là cú sốc lớn nhất đối với nền kinh tế toàn cầu trong nhiều thập
kỷ”. Lãnh đạo Trung Quốc tin rằng bà Harris và ông Trump đều cứng rắn. Tuy
nhiên, nếu Harris thắng thì quan hệ có thể sẽ phát triển một cách tuần tự và có
trật tự như hiện nay, không có thay đổi lớn hay đột ngột. Nếu Trump thắng, đó sẽ
là “một kịch bản khó đoán hơn”.
Lời
cuối
Cách
đây tám năm, trong loạt bài viết về “hiện tượng Trump”, tôi có nhận xét rằng dù
Trump thắng hay thua thì chủ nghĩa Trump (Trumpism) vẫn tồn tại trong lòng nước
Mỹ. Không có Trump này thì sẽ có Trump khác. Vấn đề là bối cảnh nào và nguyên
nhân gì đã dẫn đến hiện tượng đó. Nói cách khác, đó là “nguồn gốc của chủ nghĩa
Trumpism” (sources of Trumpism). Điều đó lý giải vì sao một nửa nước Mỹ vẫn bầu
cho Trump. Nếu Trump thua thì những người ủng hộ Trump có thể phản ứng như vụ bạo
động 11 Tháng Một 2021.
Bốn
năm trước, những người ủng hộ Trump đã dùng bạo lực để lật lại kết quả bầu cử.
Rút kinh nghiêm, lần này an ninh được xiết chặt, nhưng không loại trừ hành động
quá khích của những người ủng hộ Trump nếu ông thua. Tuy hàng triệu cử tri đã bầu
cử sớm, nhưng phải đợi sau ngày 5/11 mới biết kết quả. Ngoài bầu Tổng thống, tất
cả 435 ghế tại Hạ viện và 34 trong số 100 ghế tại Thượng viện sẽ được bầu lại.
Sẽ là điềm xấu cho Đảng Dân chủ nếu Nhà Trắng cũng như đa số Thượng viện và Hạ
viện do Đảng Cộng hòa kiểm soát.
Không
phải ngẫu nhiên mà nhiều tướng bốn sao nổi tiếng của Mỹ từng giữ trọng trách
trong chính quyền Trump (như Mark Milley, Jim Mattis, John Kelly, Stanley
McChrystal, William McRaven) và người đứng đầu các cơ quan an ninh-tình báo của
Mỹ, đều cho rằng Trump là phát xít đầy nguy hiểm. Các bác sỹ tâm thần hàng đầu
cho rằng Trump là một tội phạm bệnh hoạn. Nhưng một nửa nước Mỹ vẫn bầu cho
Trump, không phải một lần, mà là ba lần. Đó không chỉ là vấn đề về tổng thống Mỹ,
mà còn là vấn đề về cử tri Mỹ.
No comments:
Post a Comment