Hồi
ức của một trí thức cũ trong xã hội mới sau 1975 (Phần 6)
19/01/2022
https://baotiengdan.com/2022/01/19/hoi-uc-cua-mot-tri-thuc-cu-trong-xa-hoi-moi-sau-1975-phan-6/
Tiếp theo Phần 1 — Phần 2 — Phần 3 — Phần 4 và Phần 5
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2022/01/H-571x420.jpg
Từ trái qua: Lê Nguyễn, Vũ Văn Hiếu, Nguyễn
Xuân Hòe, Vũ Hữu Ruật, Lê Nam Hải, Bửu Chương. Trừ Lê Nguyễn, Lê Nam Hải là đại
úy Tiểu đoàn trưởng TĐ Tâm Lý Chiến VNCH, bốn ngưởi còn lại thuộc nhóm tù Huỳnh
Văn Trọng – Vũ Ngọc Nhạ. Ảnh tư liệu
III)
MỘT QUÃNG ĐỜI RIÊNG
2) ĐIỀU BẤT NGỜ TRONG
CUỘC SỐNG
Nỗi
lo sợ lớn nhất của người tù cải tạo trở về là bị bứng ra khỏi thành phố, kết
thúc những dự định tạo dựng lại cuộc sống mới cho gia đình. Thời đó có một quy
định “không thể hiểu nổi” liên quan đến tờ hộ khẩu, đó là: muốn được nhập hộ khẩu
(trở lại) tại thành phố thì phải có việc làm ổn định; còn muốn có việc làm ổn định
thì phải có hộ khẩu tại thành phố! Một sự đánh đố không hề nhẹ. “Việc làm ổn định”
ở đây được hiểu là một việc làm chính thức trong cơ quan nhà nước, việc làm tại
các hợp tác xã, tổ hợp tư nhân không được xem là việc làm ổn định.
Trong
những ngày đầu tạm trú ở thành phố, được nghe kể rằng tại các tỉnh, huyện, nhiều
chính quyền sở tại áp dụng với những người tù cải tạo trở về nhiều biện pháp thật
“cứng rắn”, có khi ban đêm gõ cửa lôi họ đi đến một vùng kinh tế mới xa tăm tắp
nào, một thời gian sau thân nhân mới biết là họ ở đâu.
Ở
TP.HCM, không khí “dễ thở” hơn, song trong thời gian quản chế (từ 1 đến 3 năm),
họ phải thường xuyên trình diện Công an phường và Ban quản lý người cải tạo trở
về của quận. Tại phường, họ được yêu cầu viết tờ kiểm điểm khai báo là trong tuần
qua, hay nửa tháng qua, họ đã làm những việc gì, đã tiếp xúc với những ai; ở quận
thì họ cầm theo tờ đơn xin tiếp tục tạm trú tại địa phương có sự bảo lãnh của
người chủ hộ là vợ hay con của chính họ. Dòng bảo lãnh ghi đại khái “tôi là Trần
Thị Ổi đồng ý cho ông Lê Văn Xoài tạm trú trong ngôi nhà của tôi và tôi hoàn
toàn chịu mọi trách nhiệm”. Cụm từ “phó thường dân” áp dụng trong trường hợp
này không có chi là quá đáng.
Phải
hiểu được quan hệ gia đình cùng cơ chế lương bổng và phụ cấp của công chức,
quân nhân miền Nam trước 1975 thì mới cảm nhận được hết sự nhục nhằn của những
người tù cải tạo trở về với đời sống bình thường. Thời đó, ở hầu hết các gia
đình quân nhân, công chức, người phụ nữ không phải đi làm, chỉ lo việc nội trợ
và nuôi dạy con cái, vì người chồng, từ anh binh nhì hay bác tùy phái trở lên,
đều có phụ cấp gia đình kèm theo lương bổng. Khoản phụ cấp hàng tháng trước thập
niên 1970 là 800 đồng cho vợ và 500 đồng cho mỗi đứa con, bất luận là bao nhiêu
con.
Từ
thập niên 1970, khoản phụ cấp này được tăng gấp đôi để đối phó với vật giá gia
tăng. Tiền cơm tháng cho một sinh viên ở trọ vào thập niên 1960 khoảng 600 đồng,
nên riêng phần phụ cấp gia đình cũng gần đủ để người quân nhân, công chức nuôi
vợ, nuôi con. Vào thời này, lương một ông hạ sĩ đông con cao hơn rất nhiều so với
lương một ông trung úy độc thân là chuyện bình thường. Nhắc lại như thế để hiểu
được hết nỗi nhục nhằn của những người từng là trụ cột gia đình, một tay gánh
vác mọi thứ, nay trắng tay, sống dưới “sự bảo lãnh và chịu mọi trách nhiệm” của
những người là vợ, là con mình!
Được
biết không lâu sau tháng 4.1975, chính quyền Sài Gòn-TPHCM thành lập “Hội trí
thức yêu nước” trụ sở đặt tại đường Nguyễn Thông. Như cái tên đã chỉ rõ, đây là
tổ chức kết hợp giới trí thức lại để cùng sinh hoạt dưới sự dẫn dắt của các tổ
chức chính quyền. Nghe kể rằng khi tiếp quản trường Quốc gia Hành chánh, có người
lên án mạnh mẽ các giáo sư, giảng sư ở đây, cho rằng họ đã đào tạo một thành phần
phản động chuyên “kìm kẹp” người dân trên cả nước. Cũng vì thế, những người có
thẩm quyền lúc ấy không công nhận bằng tốt nghiệp Học viện QGHC là bằng đại học,
và tất nhiên những ai có bằng này không được sinh hoạt trong Hội trí thức yêu
nước.
May
sao, người giữ chức vụ Tổng thư ký của hội này, anh Huỳnh Kim Báu (1944-2020),
từng là một sinh viên miền Nam thoát ly ra chiến khu, bằng sự hiểu biết của
mình, anh giải thích cho những người có trách nhiệm biết rằng Học viện QGHC như
một trường Đại học luật thứ hai, sinh viên được học nhiều bộ luật khác nhau, bởi
vì công việc hành chánh mà họ sẽ làm là chặng cuối cùng của việc thi hành các bộ
luật.
Nhờ
sự can thiệp của anh Báu mà văn bằng tốt nghiệp Học viện QGHC mới được công nhận
là bằng đại học, và khi một người tù cải tạo được trở về xã hội, việc đầu tiên
anh ta sẽ làm là đi ra hai nơi, một là Hội trí thức yêu nước, hai là Trung tâm
nghiên cứu và dịch thuật thuộc Sở Văn hóa-Thông tin thành phố. Tại những nơi
này, họ xuất trình giấy ra trại và bằng tốt nghiệp đại học để được ghi tên vào sổ,
được mời tham dự các buổi nói chuyện tại Hội hay nhận các tài liệu về dịch thuật.
Về
thực chất, những động thái trên chẳng cải thiện được gì đời sống vật chất của
người tù cải tạo trở về, các buổi nói chuyện diễn ra vài tuần một lần, còn tài
liệu dịch thuật thì chẳng thấy mặt mũi ở đâu. Song điều họ trông mong là những
tờ chứng nhận của hai cơ quan trên giúp cho họ được dễ thở hơn tại địa phương,
nhất là khi xin gia hạn tạm trú trong chính ngôi nhà của mình.
Chỉ
mấy ngày sau khi trở về nhà, tôi được biết người anh bạn rể (anh em đồng hao) của
tôi tên Trần KM (1928-2004) là em vợ ông Ba Nam, Trưởng ban liên lạc công
thương thành phố, cơ quan đã đẻ ra Công ty XNK trực dụng Ficonimex. Anh M. thúc
giục tôi lập hồ sơ xin việc để anh tự tay mang ra cho ông Ba Nam. Với một “phó
thường dân” chưa có hộ khẩu, chưa có quyền công dân, đây là việc câu trăng đáy
nước, song với sự nhắc nhở thường xuyên của anh M, tôi cũng cứ thử một phen xem
sao.
Hôm
anh M mang hồ sơ xin việc của tôi đến nhà ông Ba Nam thì ông đã đi đâu đó với
ông Nguyễn Xuân Hòe, Trợ lý Giám đốc kiêm Chánh văn phòng Công ty Ficonimex. Hỏi
ra thì đúng là ông Hòe, nhân vật số 3 trong vụ án Huỳnh Văn Trọng – Vũ Ngọc Nhạ,
bị tù chung thân tại Côn Sơn (Côn Đảo), được ra làm “công nhân văn phòng” ở Ty
Ngân khố Côn Sơn, và trong loạt hồi ức về Côn Đảo, tôi có kể rằng vào mỗi sáng
chủ nhật, ông Hòe vẫn thường đến thăm tôi và ngồi trao đổi với nhau những vấn đề
thời sự thế giới. Đó bất ngờ đầu tiên khi tôi trở về với cuộc sống bình thường!
Biết
được mối quan hệ sẵn có giữa tôi và ông Hòe, ông Ba Nam đưa hồ sơ xin việc của
tôi cho ông Hòe để trình cho ông Giám đốc Đinh Xáng.
Ngày
nọ, ông Hòe nhắn tôi ra gặp ông. Tay bắt mặt mừng sau 10 năm không gặp, sau một
hồi nhắc nhở kỷ niệm cũ đã qua, ông Hòe nói: “tôi mời anh cộng tác với tôi”.
Về
sau, tôi được biết khi chuyển đơn của tôi cho ông Xáng, ông Hòe có nêu hai nhận
xét:
–
Trong thời gian làm việc ở Côn Đảo, tôi từng giúp đỡ anh em tù chính trị (trên
thực tế, tôi chả có tiền bạc dư dả gì để giúp họ về mặt vật chất, chỉ có đối xử
với họ trên tinh thần những người có tri thức và lòng tự trọng)
–
Văn phòng của ông đang cần người phụ việc.
Và
cuối cùng ông Đinh Xáng phê “thuận”. Dễ dàng như thế, bất cần hộ khẩu hay quyền
công dân, vì Ficonimex là một công ty công tư hợp doanh, theo nội quy hoạt động,
vị giám đốc có toàn quyền trong việc tuyển dụng người.
Đó
là một khúc quanh thật bất ngờ, không những đối với riêng tôi, mà còn trong con
mắt mọi người, kể cơ quan công an địa phương là đơn vị quản chế tôi.
Một
buổi sáng, ông Đỗ N.C., Phó Giám đốc Tổ chức của công ty Ficonimex nhắn gặp tôi
và câu hỏi đầu tiên ông đưa ra là tôi đã sẵn sàng làm việc chưa. Tôi đáp rằng
tôi đã sẵn sàng.
(Còn
tiếp)
Lê
Nguyễn
18.1.2022
Các
bài trước:
1)
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/4620503258047614
2)
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/4629602413804365
3)
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/4638421499589123
4)
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/4654278601336746
5)
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/4675263599238246
Bài
viết có nhắc đến ông Nguyễn Xuân Hòe:
https://www.facebook.com/lenguyenpd/posts/1406752342756071
No comments:
Post a Comment