Liệu
sự trỗi dậy của Trung Quốc đồng nghĩa với sự sụp đổ của Hoa Kỳ?
Paul Kennedy - The Economist
Vũ Văn Lê, dịch
10/09/2021
Những thay đổi chính trị, quân sự, và kinh tế toàn
cầu, có nghĩa là Mỹ có một đối thủ mới tranh dành vị thế độc tôn.
Trong những năm qua, không có gì hao tâm tổn
trí cho các nhà tư tưởng hơn là câu hỏi liên quan đến đối ngoại: “liệu rằng
chuyện thoái hóa khiến Hoa Kỳ mất vị thế độc tôn, phải chăng là điều không thể
lật ngược?” Các sự kiện gần đây ở Afghanistan, đánh dấu một cuộc rút lui khác của
người Mỹ khỏi Trung Á, chắc chắn sẽ nuôi dưỡng tin tưởng đó. Song, đối với giới
hoạch định chính sách Mỹ, vấn đề trường kỳ chính là sự trỗi dậy mạnh mẽ của quyền
lực Trung Quốc.
Phải chăng nước Tầu sắp vượt qua được Mỹ? Dựa
trên tiêu chí kinh tế và quân sự nào để đo lường một chuyển đổi ở thế giới? Liệu
Trung Quốc không bị đe dọa bởi các vấn đề nội bộ của một chế độ độc tài, vốn
thường được che dấu khéo léo trong quan hệ với quần chúng? Hay kỷ nguyên Pax
Americana đã kết thúc, sẽ được thay thế bằng kỷ nguyên châu Á?
Sẽ là vô cùng thiếu khôn ngoan nếu vội vã trả
lời ngay câu hỏi cuối kể trên là “Đúng”. Bởi lẽ, hầu hết mọi sự về nước Mỹ và
thế giới vẫn giống hệt thời 1980’s lúc tôi viết chương cuối của cuốn “The Rise
and Fall of the Great Powers” (“Sự Trỗi Dậy và Sụp Đổ của các Siêu Cường.
Random House, 1987). Thật sự là trong 40 năm qua, có nhiều lúc vị thế tương đối
của Hoa kỳ đã vượt trội trở lại, như giữa thập niên 1990 sau khi Liên Xô sụp đổ,
và năm 2003 sau khi quân lực Mỹ nghiền nát Saddam Hussein, nhà độc tài Iraq.
Tuy nhiên, sự phục hồi trong những giai đoạn đó rất ngắn ngủi, so với nhiều
thay đổi lớn khác, vô cùng bất lợi cho Hoa Kỳ. Hãy xem xét những biến đổi trường
kỳ đáng kể hơn trong ba lãnh vực: quan hệ quốc tế, sức mạnh quân sự, và quyền lực
kinh tế.
Một là, tương quan chiến lược-chính trị của
các thế lực đã thay đổi hẳn kể từ thời thế giới lưỡng cực, lúc chiến tranh lạnh
cách đây nửa thế kỷ trước, khi Hoa kỳ chỉ phải đương đầu với một Liên Xô đang
tàn lụi. Hiện nay, hệ thống quốc tế bao gồm bốn hoặc năm đại cường với một thực
trạng là, không có nước nào có thể sử dụng võ lực hay nhu quyền để cưỡng hành
áp chế nước khác những điều mà họ không muốn.
Hiển nhiên là khi tôi đang soạn thảo chương cuối
cùng của cuốn “Rise and Fall” (“Trỗi dậy và Sụp đổ”) vào giữa thời 1980, thế giới
đã có những dấu hiệu đang chuyển sang đa cực. Và hiện thời, trong thập kỷ thứ
ba của thế kỷ 21, bối cảnh toàn cầu đã rõ ràng trở thành đa dạng, với một số quốc
gia lớn đứng đầu là Trung Quốc, Hoa kỳ, Ấn Độ và Đại Nga, tiếp theo là Liên
minh Âu châu và Nhật Bản, thậm chí kể cả Indonesia và Iran.
Sự thể này rất quan trọng vì đánh dấu sự tái
phân quyền lực ở thế giới. Cho nên sẽ không đầy đủ, dù vẫn có thể rất đúng, nếu
cứ khẳng định Mỹ là số một. Bởi lẽ, dù là khỉ đột lớn nhất trong rừng, thì cũng
vẫn chỉ là một trong số những khỉ đột! Và lập luận cho rằng vị thế của Nga đã
co cụm nhiều hơn so với Mỹ là điều không khách quan, trong khi cả hai đều tương
đối mất ngôi vị đúng theo lí thuyết hiện thực về cường quốc.
Hai là, quân lực Hoa kỳ đã nhỏ hơn và cũ kỹ
hơn nhiều so với hồi 1980’s. Không hiểu những oanh tạc chiến lược B-52 70 tuổi
đời cũ kỹ của không lực Mỹ, già nua hơn cả phi hành đoàn sẽ còn hoạt động được
bao lâu nữa? Và khi nào thì Hải quân Mỹ mới tân trang thay thế được các tàu khu
trục Arleigh Burke đã cổ lỗ 30 năm? Dù cho đó chỉ là một bối rối tạm thời, hồi
tháng 5 năm ngoái phía tây Thái Bình Dương đã hoàn toàn bỏ ngỏ, không có hiện
diện của bất cứ Hàng không Mẫu hạm Mỹ nào, khi chiếc USS Eisenhower bất thần được
huy động để hỗ trợ cuộc rút quân khỏi Afghanistan, một điển hình cho thực trạng
Hải lực Mỹ ngày nay có ít tàu sân bay hoạt động hơn so với 40 năm trước.
Bởi Lầu Năm Góc phải thường xuyên huy động chiến
hạm đến những khu vực khác nhau, nên đơn giản là Hoa kỳ không có đủ chiến hạm
phù hợp với nhiều cam kết toàn cầu. Vì vậy, đối với các nhà sử học, nước Mỹ hiện
giống hệt như Habsburg ngày xưa, sở hữu nhiều lực lượng vũ trang lớn, nhưng mệt
mỏi, ôm đồm trải dài trên quá nhiều khu vực. Và thất bại của Mỹ ở Afghanistan,
để lại mọi thiết bị quân sự rải rác trên phần lớn đất nước đó, cũng mang nhiều
tính Habsburgian ngày xưa cũ. (Chú thích: Hasbsburg là Đế chế Áo-Phổ ngự trị Âu
Châu và nhiều nước ở châu Mỹ la tinh từ Thế kỷ 16 đến Thế kỷ 18)
Trong khi đó, Trung Quốc đang tung hoành biểu
dương cơ bắp ở khắp nơi. Và đằng sau câu hỏi về quy mô lực lượng vũ trang của Mỹ,
còn ẩn chứa một vấn đề lớn hơn: liệu thời đại của các loại vũ khí như máy bay
có người lái và tàu chiến siêu lớn trên đại dương sẽ không lỗi thời, dù nhiều
cơ cho thấy chúng sẽ biến hết vào năm 2040? Người ta có linh cảm trong một số
chiến trường tương lai, mà ngự trị sẽ đến từ máy bay không người lái, hoặc thống
trị đại dương sẽ do pulsar kiểm soát, tỷ lệ chênh lệch giữa Mỹ và các đối thủ
như Trung Quốc, Nga hoặc Iran, có thể sẽ thay đổi, bởi lẽ, ưu thế đào tạo huấn
luyện quân sĩ ngoại hạng không còn đóng vai trò quan trọng. Trong quá khứ, các
cuộc cách mạng quân sự thường đem lại nhiều lợi thế cho Hoa Kỳ; nhưng, những đổi
thay trong tương lai có thể khiến nước Mỹ không còn ưu thế đó.
Liệu nước Mỹ có thể sẵn sàng trả giá đắt để giữ
thế ưu việt? Hoa kỳ cần thành thật tự vấn, sẽ cần phải chi bao nhiêu phần trăm
tổng sản phẩm quốc nội (GDP) để có một quân lực thực hiện được đầy đủ nghĩa vụ
cho đất nước? Hiện thời chi tiêu quốc phòng khoảng 3,5% GDP. Thậm chí 4% GDP vẫn
không đủ, phải cần tới 6% mới có thể đạt được mục tiêu đề ra. Đó sẽ là một mức
chi khổng lồ mà chỉ nghe thôi, các giới kinh tế gia, dân biểu nghị sĩ Quốc hội
đã bật khóc thét.
Nhưng một chính quyền tương lai của Mỹ có thể
làm gì khác nếu suy nghĩ sai lầm, ít được thảo luận này, là Trung Quốc quyết định
tăng chi quốc phòng thật nhiều, nhiều hơn gấp bội? Điều gì sẽ xảy ra nếu đấng
lãnh đạo chuyên quyền Tập Cận Bình nẩy ý, quyết định đã đến lúc Bắc kinh gia
tăng ngân sách quốc phòng ít nhất là 5% để tăng cường sức mạnh cho lực lượng vũ
trang của họ? Đây là một kịch bản không thể nào xảy ra cách đây nửa thế kỷ, và
hiện thời ở Hoa Thạnh Đốn không ai muốn đả động tới.
Sự thể này nảy sinh ra thay đổi thứ ba, vốn
luôn là yếu tố quan trọng nhất của quyền lực, đó là sức mạnh kinh tế. Sự chuyển
đổi toàn cầu lớn nhất kể từ thời 1980’s là nền kinh tế qui mô, mạnh mẽ, và lớn
rộng ngày nay của Trung Quốc so với Hoa kỳ. Bất cứ thắc mắc nào ngờ vực về sức
mạnh kinh tế Trung Quốc, chẳng hạn như số liệu thống kê không đáng tin cậy, lực
lượng lao động tương lai đang bị thu hẹp, v.v., thì thực cảnh kinh tế TQ vẫn tiếp
tục phát triển rộng khắp với tốc độ nhanh chóng hơn, cả trước lẫn sau đại dịch
Covid-19. Nền kinh tế Trung quốc, được đo bằng GDP điều chỉnh theo sức mua
tương đương, đã lớn ngang ngửa với kinh tế Hoa kỳ.
Đây là một sự thực vô cùng kinh ngạc, hàm chứa
một chuyển đổi không hề có kể từ những năm 1880’s, khi kinh tế Hoa kỳ vượt qua
kinh tế Anh quốc. Trong suốt thế kỷ 20, nền kinh tế Mỹ đã to lớn hơn bất kỳ
kinh tế cường quốc nào, ít ra là từ 2-4 lần. Kinh tế Hoa kỳ lớn gấp mười kinh tế
Nhật bản khi Trân Châu Cảng bị tấn công, và lớn hơn gấp ba kinh tế Đức khi
Hitler hấp tấp tuyên chiến.
Tình trạng đặc biệt đó đang kết thúc, và sự
chuyển đổi thần sầu đang diễn ra trong hoạt cảnh thế giới, do sự kết hợp của một
dân số vĩ đại và tình trạng thịnh vượng ngày càng tăng của nước Tầu. Với dân số
1,4 tỷ so với 330 triệu của Mỹ, dân Tầu chỉ cần đạt được một nửa số thu nhập của
dân Mỹ trung bình, cũng khiến tổng thể kinh tế của Trung quốc to lớn gấp đôi của
Hoa kỳ. Viễn tượng này sẽ mang lại cho Bắc kinh một ngân quỹ khổng lồ cho ngân
sách quốc phòng tương lai. Như thế, một vị tổng thống Dân chủ hay Cộng hòa, đều
không thể làm gì nhiều đối với hiểm họa đó.
Từ đó, sự phục hận sẽ là một tập phim khác
trong “Sự Trỗi Dậy và Sụp Đổ của các Siêu Cường quốc.” Những gì Tập Cận Bình cần
làm để tránh mọi sa sẩy, là noi gương Đặng, để nền kinh tế và năng lực quân sự
Trung Quốc phát triển tuần tự, từ thập kỷ này tới thập kỷ khác. Và đó chính là thách
thức lớn nhất mà Hoa kỳ phải đương đầu đối mặt với một đối thù ngang tầm vóc
------------------
NGUỒN :
Paul
Kennedy on whether China’s rise means America’s fall
BY PAUL KENNEDY
Sep 1st 2021
No comments:
Post a Comment