Tháng tư -
Ám ảnh lý lịch
Từ bé tôi
đã mang trên người một bản lý lịch "đep". Ba má tôi tham gia kháng
chiến chống Pháp ở Liên khu 5 rồi ra Bắc tập kết. Với bản lý lịch đó tôi có cuộc
đời khá êm đẹp so với nhiều bạn bè. Với năng lực chuyên môn của mình nhẽ ra tôi
có thể làm quan to, thậm chí rất to và nếu khôn ngoan có thể hạ cánh an toàn,
nhà cao cửa đẹp. Đến giờ tôi vẫn là anh thợ cần cù làm việc là do cá tính của
mình chứ hoàn toàn không phải vì lý lịch.
Nếu như với
tôi bản lý lịch là đôi cánh cho cuộc đời thì đối với nhiều người Việt khác
lý lịch lại là một cái gông, là một nỗi ám sảnh mỗi khi phải nghĩ đến nó. Hồi
những năm 1960 ở Hà Nội tôi luôn cảm thông với những đứa trẻ bị thiệt thòi vì
lý lịch „xấu“. Ví dụ như thằng Hà con ông Kỷ nhà số 8 Lê thánh Tông [1], hay thằng
Min con ông Cần ở số 5 Phan Huy Chú[2], hay thằng Hùng Gã
Đầu Bạc con nhà Cự Hương ở 35 Hàng Đào.
30.4.1975
chiến tranh kết thúc. Tôi trở về miền Nam lại chứng kiến một cuộc cách mạng lý
lịch mới, vẫn với các phân biệt „Ta – Ngụy“. Bản lý lịch thay đổi toàn bộ cuộc
đời của công dân. Kẻ ít học, cơ hội có thể lên làm cán bộ phường, quận. Trí thức
đầy đầu có thể mất nhà cửa, đi kinh tế mới. Nhà có của cải thì con cái khó học
hành lên cao.
Rồi
hàng triệu người Việt bỏ nước ra đi trên những phương tiện thô sơ với vô số cái
chết bi thảm trên biển. Thế giới kinh ngạc trước thảm kịch đó và chỉ biết gọi
các nạn nhân là „Boat Peoples“. Nạn „Thuyền Nhân“ là sản phẩm ra đời từ chủ
nghĩa lý lịch Việt Nam. Hàng trăm ngàn người đã bỏ mạng dưới đáy biển vì không
nhìn thấy tương lai cho con cái.
Chuyện đã
lâu, nhắc lại làm gì nữa. Đúng vậy! Đất nước đã thay đổi. Bản lý lịch đã mất đi
ma lực của nó. Ngày nay những người có gốc gác tư sản đều có thể nắm giữ các vị
trí tốt trong nền kinh tế đa thành phần. Tôi biết có người là con gái sỹ quan
quân lực VNCH được kết nạp vào đảng Cộng sản. Tôi kết bạn với mấy ông thương
binh VNCH giờ bán vé số, được nghe kể về quãng đời cùng cực của họ sau tháng Tư
1975. Gần đây họ được cấp giấy chứng nhận tàn tật. Lúc Covid hoành hành, họ
cũng được trợ cấp 750.000 VND/tháng, tuy ít nhưng cũng như những người nghèo
khác. Khi ra phường họ không còn bị gọi là „Ngụy“ như trước. Đôi khi ai lỡ miệng
thì chỉ là thói quen xấu ăn vào đầu lưỡi con người mấy chục năm qua. Tôi mừng
cho họ và cho sự cởi mở của xã hội.
Hôm rồi
tôi chia vui với một chú em mới được phong chủ nhiệm khoa tại một bệnh viện
công ở Sài Gòn. Chú là một bác sỹ giỏi, có tâm nên tôi rất quý chú. Hồi chú
sang Đức thực tập hai anh em hay tâm sự với nhau. Tất nhiên chú không thích làm
quan vì sống trong cái chăn đầy rận nên biết quá rõ. Nhưng điều làm cho chú ngại
nhất là phải vào Đảng thì mới được làm quan. Bao nhiêu năm nay chú không nhận lời
làm chủ nhiệm khoa vì vậy.
Nhưng sức
ép cứ tăng dần. Nếu anh không nhận làm phụ trách thì người ta sẽ phải đưa người
kém hơn lên và anh phải nuốt bồ hòn bị lãnh đạo bởi người đó. Ra ngoài lập nghiệp
thì không phải ai cũng dám.
Có lẽ thế
nên chú chặc lưỡi, nhận lời. Mà chặc lưỡi bây giờ cũng dễ vì không ai bị ám ảnh
bởi cái lý lịch nữa. Ngay cả con gái Thủ tướng còn lấy con trai cựu quan chức
tình báo chính quyền Sài Gòn thì còn ai phải lo nữa. Đảng viên chỉ còn là hình
thức.
Lý lịch
cũng vậy. Chú em kể: "Dù có khai theo mẫu lý lịch 2C-TCTW-98 [3] hay mẫu
QD126[4] thì cũng không ai quan tâm đến việc cha mẹ làm gì trước 1975 nữa anh
à“.
Tính tò mò
nên tôi tìm hai bản lý lịch kia để xem và rồi giật mình. Cái gì thế này? Tôi
không tin vào mắt mình nữa.
Cả hai
trang web cập nhật cuối 2023 hoặc đầu 2024 vẫn hướng dẫn người viết lý lịch kê
ra xem „cha mẹ mình từng làm gì trước và sau ngày 30.4.1975“ hoặc „có làm việc
trong chế độ cũ, ngụy quân, ngụy quyền không“.
Trong bài
“Kẻ thù từ trong ta” [5] ngày 24.04.2017, cách đây bảy năm tôi viết:
„Trong khi
nhà nuớc Việt Nam đã bắt tay với các kẻ thù cũ là Mỹ hay Trung Quốc, thì câu hỏi:
"Cha mẹ làm gì truớc 30.4.75?" trong bản khai lý lịch chính là kẻ thù
từ trong ta.“
Lứa tuổi
25-40 bây giờ là con của những người 50-60 tuổi. Những ông bố bà mẹ đó năm 1975
kẻ thì đang đỏ hỏn trong nôi, người thì còn thò lò mũi xanh. Đã hai thế hệ người
Việt không liên quan gì đến chế độ VNCH. Mà cho dù có liên quan đến chế độ đó
thì đã sao giữa không khí hừng hực kêu gọi „Hòa giải“.
Đã tưởng từ
đó đến nay việc khoét sâu thêm nỗi đau này đã biến mât, nào ngờ.
Tháng Tư
năm sau cả dân tộc sẽ nhớ đến 50 năm kết thúc chiến tranh, mỗi người theo một
cách.
Trong khi
những người dân như chú em bác sỹ không còn sợ bị cái lý lịch đè nặng lên số phận
nữa thì những người cố duy trì bản lý lịch dường như vẫn bị ám ảnh bởi cái mốc
30.04.1975.
….
[2 ]Gia
đình ông Cần nhà số 5 Phan Huy Chú trong hồi ký Hai Quê Hương
https://books.google.de/books?id=L9-0EAAAQBAJ
[3] https://thuvienphapluat.vn/…/839CB24-hd-mau-so-yeu-ly…
{4] https://ush.edu.vn/…/ly-lich-cua-can-bo-dang-vien-126…
https://www.facebook.com/photo/?fbid=25572870288971036&set=pcb.25572900248968040
https://www.facebook.com/photo/?fbid=25572870335637698&set=pcb.25572900248968040
N.X.T.
No comments:
Post a Comment