Bình luận của Ly Lâm
2023.07.07
https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/graducation-exams-07072023114723.html
Năm đó tụi tôi thi tốt nghiệp phổ thông trung
học xong thì gần như bước liền vào kỳ thi đại học.
Học sinh thời đó hầu hết còn ngây thơ, chỉ rất
ít đứa có cha mẹ là trí thức hoặc giàu kinh nghiệm thì mới quan tâm và biết
cách cùng con định hướng nghề nghiệp sau này. Số còn lại, chỉ là lớn lên ai
cũng đi học thì mình đi học, học hết lớp này thì lên lớp khác, hết phổ thông
thì đến đại học, ai cũng như vậy thì mình cũng thế. Còn học đại học gì, có phù
hợp với mình không, có tương lai nghề nghiệp chắc chắn không, thì hầu như chẳng
mấy đứa trẻ tìm hiểu, tự hỏi được.
Gia đình chúng tôi cũng vậy. Hồi ấy đi học miễn
phí, gia đình chỉ tốn tiền sách vở bút mực, còn áo quần mặc đi học cũng có gì mặc
nấy, chưa (bị bắt) mặc đồng phục như sau này. Kinh tế thị trường chỉ mới vừa
manh nha, hầu hết xã hội đều đang còn ở giai đoạn bao cấp. Nhìn qua, kinh tế nhà
ai cũng sàn sàn như nhau, không mấy người vượt trội. Mà nếu vượt trội thì cũng
chẳng dám để cho bên ngoài biết.
Thành thử vào trường, con nhà nghèo con nhà
giàu gì cũng na ná như nhau. Đứa nào gia cảnh khá nhất cũng chỉ hơn bạn ở bộ quần
áo may bằng vải đắt tiền hơn, hay cái đồng hồ điện tử đeo tay. Tôi nhớ năm lớp
chín, có cô bạn cùng lớp cha mẹ làm kinh doanh, nhà rất khá. Hôm ấy cô ấy đi học
mặc chiếc áo trắng vải rất đẹp, may cầu kỳ và chiếc quần xanh đen bằng nhung mịn,
đi cả sandal. Con gái cả lớp mặc dù học giỏi hơn, có bạn xinh hơn cô ấy, nhưng
đứa nào cũng thầm nhìn cô ấy thèm thuồng. Chúng tôi chỉ ăn mặc hết sức bình thường,
sơ mi quần tây truyền thống, mang dép. Thời ấy nhà nào có sandal mang thường là
có người nhà ở nước ngoài gởi về, thuộc loại khá lắm.
Năm cuối cấp, nhà trường cũng bày đặt tổ chức
hướng nghiệp cho học sinh. Sáng chủ nhật, đáng lẽ tụi học trò được ngủ nướng
thêm mấy tiếng cho đã cái tuổi đang lớn thì phải ôm tập tới trường học hướng
nghiệp. Tui nói thiệt là “học” đó, vì bên trên thầy hướng nghiệp đứng ra nói
thao thao bất tuyệt về nghề nghiệp gì gì đó, dưới này cả đám lớp 12 xếp lớp ngồi
trong sân trường mạnh đứa nào thích làm gì thì làm.
Thành phố chúng tôi ven biển, kinh
tế chính lúc đó là xuất khẩu hải sản. Mà thầy hướng nghiệp hôm thì giảng giải
nghề nông, hôm giảng giải mạch điện… Thực sự chẳng phải hướng nghiệp, vì có đứa
nào hiểu mô tê mình đang được nghe cái gì, được tìm hiểu và phân tích sở trường,
thế mạnh của mình. Có khi chính thầy cũng chẳng hiểu rõ hướng nghiệp cho học
sinh là làm những gì, mà chỉ nói theo đúng hướng dẫn của Sở, của Bộ…
Nhưng học trò cũng ngáo như thầy, nên vẫn cứ đội
nắng ngồi dưới sân trường ghi ghi chép chép, để còn làm bài thi môn hướng nghiệp.
Tôi học hành khá dễ dàng, nếu những môn yêu
thích hoặc quyết định dành thời gian cho nó thì điểm tối đa không phải khó cầu.
Một đời học sinh hồi ấy có ba lần thi tốt nghiệp
chuyển cấp, một lần từ cấp một lên cấp hai, một lần từ cấp hai lên cấp ba và lần
quan trọng nhất là lần thi tốt nghiệp cấp ba.
Năm tôi học hết tiểu học thì có quy định mới
là không phải thi chuyển cấp, nên cả khóa chúng tôi đều không phải thi.
Năm thi chuyển cấp từ cấp hai lên cấp ba thì
tôi được tuyển thẳng vào trường vì thành tích thi học sinh giỏi, nên trong khi
các bạn dành mùa hè học và thi với không ít lo lắng thì tôi về quê nội chơi suốt
mấy tháng hè.
Nên chỉ có lần thi tốt nghiệp cấp ba này là
tôi phải trải qua.
Nhưng chung quanh, bạn bè mỗi đứa một tâm trạng.
Đám học giỏi nhất trường dĩ nhiên không coi kỳ
thi tốt nghiệp là gì. Những đứa được cha mẹ hướng dẫn kỹ lưỡng nhất đã học xong
toàn bộ chương trình các môn thi đại học mà chúng chọn vào năm lớp 11. Toàn bộ
năm lớp 12 chỉ là đối phó trên trường, chúng tập trung luyện thi đại học, giải
đề với các thầy cô luyện thi có tiếng nhất. Thi đậu đại học mới là cái đích lớn
lao quyết định nhất, còn kỳ thi tốt nghiệp không phải là cái ải cao với chúng.
Đến ngày thì đi thi thôi.
Học sinh trung học đi lễ cầu cho kỳ thi vào đại học ở Hà Nội hôm
30/6/2015 (minh hoạ). AFP
Nhưng đám học trung bình/trung bình yếu thì lo
xoắn ruột.
Thời đó không có nhiều nghề nghiệp ở thị trường
tự do. Học sinh ra trường đều phải chọn một trong hai cách: học trường nghề, gồm
Cao đẳng hoặc Trung cấp, học khoảng ba năm, tốt nghiệp sớm, có nghề nghiệp, đi
làm ở các cơ quan nhà nước cao thấp lớn nhỏ. Thứ hai là học Đại học, thi khó
hơn, nghề nghiệp và tương lai cũng chẳng rõ có hơn gì đám học cao đẳng trung cấp
ra không nhưng rõ ràng là oách hơn!
Những đứa học giỏi nhất tất nhiên chẳng đứa
nào chọn cao đẳng trung cấp. Cứ phải đại học, bắt buộc phải đại học, tất nhiên
là đại học, cứ như đại học là phổ thông cấp bốn vậy, học xong cấp ba thì tất
nhiên là lên cấp bốn học tiếp thế thôi. Còn học gì, xong cấp bốn thì có cấp năm
không, hay phải ra trường? Mà ra trường là làm gì thì cũng không mấy đứa hiểu
rõ. Nói chung cứ học giỏi thì phải đại học, thế thôi, cứ như thiên kinh địa
nghĩa vậy.
Nhìn lại hồi ấy, cả một xã hội ngố ngố ngây
ngây như thế, cả một đám cha mẹ ngố, thầy cô giáo ngố, học sinh tất nhiên là ngố
nhất.
Nhưng ngố mấy cũng hiểu sự thật là: muốn sống
muốn chết, cứ phải tốt nghiệp phổ thông trung học đã. Có cái bằng tốt nghiệp
thì mới có tư cách thi tiếp, đại học, cao đẳng, trung cấp, hay đi xin việc ở
phường, đều phải vậy. À hồi đó hay có vụ học sinh tốt nghiệp cấp ba xong thì
xin vào làm việc ở phường, đã được gọi là có văn hóa khá cao, được giao nhiều
việc. Người nào chịu khó và cầu tiến, làm vài năm chắc chân thì xin đi học đại
học hệ chuyên tu hay tại chức, thi rất dễ hoặc không cần thi, chỉ cần được cơ
quan cử đi học, trong khi đi học vẫn có lương. Vài năm tốt nghiệp, xem như vinh
quy bái tổ về chỗ làm cũ, nhất định lên chức.
Quay lại chuyện thi tốt nghiệp.
Vì nó là cửa ải sống chết nhất định phải qua,
nên không khí mùa thi tốt nghiệp thực sự căng thẳng.
Trên lớp thầy cô đã dạy rút tiết để hoàn thành
môn học sớm, để tranh thủ thời gian còn lại ôn tập cho học sinh.
Các nhóm học thêm tăng giờ học. Thầy cô đoán đề,
cho học sinh tập giải đề các năm trước và các dạng bài tập thường được ra đề.
Học sinh mặt hốc hác bơ phờ, lo lắng hiện rõ
trong mắt.
Cha mẹ dồn mua thức ăn tẩm bổ cho con, nấu chè
cháo cho chúng ăn khuya lấy sức ngồi học. Hầu như đứa nào cũng được ăn chè đậu
đỏ, còn chuối thì nhất định cắt trong khẩu phần từ lâu (Thành ngữ tiếng Việt có
câu Trượt vỏ chuối-TG).
Cũng không đứa nào dám nhông nhông đi chơi bất
chấp nắng mưa nữa, sợ bị cảm cúm, ho sốt đột ngột trong ngày thi.
Thường ngày khi làm bài thi học kỳ, đứa nọ còn
chỉ điểm hay quăng giấy nháp, đọc đáp án cho đứa kia chép bài. Thi tốt nghiệp
thì không đứa nào dám, dù vẫn có lòng với bạn (ahihi). Bị giám thị bắt cho bạn
copy, hay đi copy bài bạn thì cả đôi bị 0 điểm, thậm chí bị đình chỉ thi. Tương
lai như hũ mắm liền!
Rồi ngày thi tốt nghiệp cũng tới. Đứa nào ngày
thường nhố nhăng bất cần đời bao nhiêu, hôm đó cũng bất giác vô cùng nghiêm
túc.
Cha mẹ tôi không phải lo về chuyện học hành của
con cái, bản thân tôi cũng không bị áp lực thi cử, thi thì cứ tự đạp xe đến trường
thi như mọi ngày đi học. Nhưng chắc không ít cha mẹ hôm đấy đã xin nghỉ làm hoặc
đến trễ để tự mình đưa con đến trường cho thật chắc bụng, tự tay kiểm tra đồ
đoàn bút thước của con lần cuối trước khi nó bước qua cổng trường, và chắp tay
cầu nguyện khi cánh cổng trường đã khép, sân trường vắng tanh, và tiếng trống
báo giờ thi bắt đầu nổi lên thùng thùng.
Bàn thờ nhiều gia đình trong những ngày ấy
khói hương nghi ngút hơn hẳn ngày thường.
Thời bao cấp, khi mọi chuyện đều dựa vào lý lịch,
học giỏi chưa chắc được nhận vào đại học hay có chỗ làm tốt, thì người ta tin
vào số mệnh, hồng phúc của tổ tiên nhiều lắm.
Học sinh vào thi, có đứa phát sốt, ho, đau bụng,
nhức đầu. Áp lực của cả gia đình dòng họ và 12 năm học hành chất hết lên vai một
đứa 18 tuổi.
Những ngày sau, áp lực vẫn chưa giảm cho đến
khi có kết quả thi. Hầu hết đậu, nhưng không ít đứa rớt. Tập thể dục dưới sân,
cả trường vừa vung tay đá chân vừa thầm thì, đưa mắt cho nhau thương cảm, tránh
nói đến điểm và dự tính tương lai trước đứa bạn xui xẻo.
Những đứa đó sẽ phải chờ một năm. Năm sau thi
tốt nghiệp lại với lớp đàn em, tư cách thí sinh tự do.
Những đứa khác tiếp tục ôn luyện dưới áp lực cực
độ suốt một hai tháng nữa cho kỳ thi đại học, cao đẳng, trung cấp.
Trưởng thành nhìn lại, đó là quãng thời gian
kinh khủng, căng thẳng như tên đã lên cung. Tưởng như tương lai sáng tươi hay tối
tăm, làm ông này bà nọ vẻ vang rỡ ràng hay lủi thủi suốt đời làm cu li kiếm ăn
từng bữa đều phụ thuộc vào hai ngày thi tốt nghiệp ấy.
Nhìn lại một lần nữa, mới thấy suy nghĩ đó ấu
trĩ làm sao!
Có đứa bạn tôi, hôm làm lễ tốt nghiệp đại học
xong, bưng ngay chồng giáo trình tiếng Nga ra bỏ vào chậu, mang ra cửa phòng ký
túc xá ngồi đốt từng quyển một. Lửa bốc lên lem lém, nó vừa đốt vừa nguyền rủa
cái môn ngoại ngữ khó nhằn mà chẳng dùng được. Thầy cô đi ngang qua nghĩ gì, nó
chẳng cần biết. Tốt nghiệp rồi, chẳng bao giờ còn phải học hành nữa, tự do muôn
năm!
Có biết đâu rằng sau này trên đường đời, sẽ có
biết bao nhiêu lần chúng ta mơ ước được trở lại cái thời chỉ cần ăn no rồi đi học
đó. Cứ tưởng tốt nghiệp là tự do, nhưng tất cả đều nhầm. Chúng ta chỉ lao vào
cuộc học hành khác, khắc nghiệt đến nỗi mỗi kỳ thi hỏng đều phải trả bằng tiền
bạc, sức khỏe, tuổi trẻ, nước mắt, tình thân, sự hồn nhiên, niềm tin… bằng từng
thứ từng thứ một tạo nên cuộc đời của chúng ta. Có khi bằng máu!
Sau này, cuộc đời không có kỳ thi tốt nghiệp
nào, nhưng mỗi giây mỗi phút chúng ta đều phải ráng sức mà học, nghiến răng mà
học, học lỏm, học lén, năn nỉ người khác dạy mình chỉ một mẩu kiến thức, và ai
làm điều đó một cách vô tư thì ta mang ơn họ suốt đời.
Những bạn học trên sân trường ngày đó của tôi,
có đứa rớt tốt nghiệp, cũng không thi lại để lấy cái bằng cấp ba nữa. Nó về
nhà, làm lụng cùng cha mẹ, rồi lấy chồng sớm là một anh làm nghề lao động chân
tay nghèo. Nhà vợ nghèo, nhà chồng cũng nghèo, nhưng vợ chồng thuận hòa, cả nhà
đều cần kiệm và siêng năng. Nó có con sớm, rồi ở nhà lo chăm con, nấu ăn, chăm
sóc nhà cửa cho cha mẹ và chồng đi làm.
Trong khi những đứa bạn khác đứa thì đi du học,
ở nước ngoài nhiều năm đằng đẵng, đứa đi xa học đại học, tết với hè mới về nghỉ,
gặp nhau vừa quen vừa lạ, nhưng đều còn thanh xuân phơi phới thì nó đã thành mẹ
sề hai con. Lam lũ, già trước tuổi, cuộc sống chỉ loanh quanh với bếp núc và
đám con nheo nhóc. Nó không muốn gặp những đứa bạn đi học đại học vì nhìn lại
mình thấy tủi quá.
Nhưng chẳng ai ngờ, cái tài bếp núc của mẹ chồng
dạy lại cho nó, sau này nhờ thêm vài ngọn gió đông đã khiến vợ chồng nó có lòng
tin mở quán nhậu tại nhà. Khách ban đầu chỉ là người quen, sau do hai mẹ con nó
nấu ăn ngon quá và thật thà dùng nguyên liệu tươi ngon, giá mềm, dần dần một đồn
mười, trở thành quán ăn thuộc loại PHẢI ĐẾN của địa phương.
Cứ thế, quán thành nhà hàng. Nhà hàng mở thêm
chi nhánh 1, 2, 3. Sau vài chục năm lam lũ quần quật, vợ chồng nó thành ông bà
chủ, giàu ngất, mặt mày sáng trưng. Có lẽ rút kinh nghiệm từ đời cha mẹ, có mấy
đứa con nó cho đi du học hết.
Thì không phải cứ đi du học là thành tài năng,
nhưng dù sao đi một ngày đàng học một sàng khôn, bọn trẻ được ra thế giới đã là
có vốn sống và tầm nhìn hơn hẳn.
Lại có đứa cũng xém rớt tốt nghiệp, cũng lấy
chồng sớm, làm nghề buôn bán tự do, rồi ly dị trong khi bạn bè nhiều đứa còn
chưa kịp có người yêu. Chồng sau hóa ra lại hợp với nó trong tính toán làm ăn
quá đỗi. Quay đi quay lại, có hôm đọc báo bạn bè thấy tên nó trong danh sách Hội
doanh nghiệp địa phương rồi. Vợ chồng nó mở công ty vận tải, ban đầu vài xe,
sau một đoàn. Rồi bung ra đầu tư hết mảng nọ đến mảng kia.
Những đứa bạn học giỏi, đi du học hoặc đỗ đại
học danh giá thì cuộc đời trơn tru hơn. Học, rồi học tiếp, ra trường làm đúng
chuyên môn. Rồi đứa làm quản lý ở các doanh nghiệp lớn, đứa mở công ty riêng
làm trong ngành. Hầu hết đều khá giả và hài lòng với công việc và vị trí.
Một số người theo đuổi chuyên môn sâu, giỏi nổi
tiếng trong lĩnh vực. Cũng có đứa du học xong thì ở lại định cư, mở công ty, đi
qua đi về làm ăn.
Có đứa học tèng tèng, không tốp đầu cũng chẳng
tốp đuôi, tốt nghiệp không rớt nhưng đại học cũng không đậu, thi vào cao đẳng,
ra làm đúng nghề mình học. Sau khi kinh tế thị trường nở rộ, nhanh nhạy mở xưởng,
chăm chỉ và làm ăn có uy tín, dần dần thành một salon hạng nhất tại địa phương.
Lại có bạn rớt đại học nhưng cũng không học
trường nghề mà theo mẹ buôn bán. Ban đầu mẹ cho mượn vốn mở một sạp hàng bên cạnh,
dạy làm ăn. Rồi dần dần mình bạn mở ra ba sạp.
Trưởng thành nhìn lại, kỳ thi năm xưa mà chúng
ta hồi hộp, sợ hãi, lo âu đến nỗi có người phát sốt phát rét, đau bụng, nôn ói
khi vào phòng thi, còn cha mẹ phải thắp hương cầu nguyện cho chúng ta làm bài tốt,
thi đậu… hóa ra chỉ là một nấc rất nhỏ trong đường đời.
Nhỏ đến nỗi gần như bản thân nó không có giá
trị gì, chỉ là một tờ giấy cho biết bạn đã hoàn tất việc học hành 12 năm hệ phổ
thông.
Bạn chưa, hoặc không có tấm giấy chứng nhận đó
cũng không sao cả.
Ngày nay, môi trường học tập không còn đóng
khung trong một ngôi trường nữa rồi. Việc học tập đã trở nên rất dễ dàng và ít
tốn kém. Bạn có thể nằm trên giường hay ngồi bên bờ ruộng mà vẫn học một cách
bài bản với đầy đủ giáo trình miễn phí của các cấp học, ngành học phổ thông, với
những giảng viên chính thức và không chính thức đầy kinh nghiệm, hiểu biết và
nhiệt tình ở khắp nơi trên thế giới mà hầu như chỉ tốn tiền internet. Bạn có thể
thực hành với hướng dẫn một kèm một trực tiếp online. Chỉ cần có óc cầu tiến, bạn
sẽ tiến thẳng vào cảnh giới cao nhất của việc học. Đó là tự đào tạo.
Kết hợp học và hành, nghiên cứu, áp dụng và phản
biện, bạn sẽ thành chuyên gia. Bất kể bạn đã từng rớt kỳ thi tốt nghiệp phổ
thông trung học chẳng hạn.
Einstein nói: “Điều quan trọng nhất là không
ngừng đặt câu hỏi”.
Nếu bạn tiếp tục học tập ở bất cứ ai, nơi nào,
điều gì, học những kiến thức bạn chưa biết. Nếu bạn tìm ra, đào sâu, mài sắc những
thế mạnh của mình. Nếu bạn vẫn không ngừng hỏi “tại sao”, “như thế nào” và thừa
nhận “điều tôi biết quá ít ỏi”. Thì đó lại là kỳ thi đầy thử thách nhưng cũng
vô vàn niềm vui lớn lao và sự thỏa mãn hạnh phúc về bản thân, sẽ kéo dài suốt cả
đời bạn.
---------------------------------------------------------------
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
No comments:
Post a Comment