Bảy vấn đề bạn cần biết
về NATO hiện nay
Matthew
Mpoke Bigg - The New York Times
Nguyễn Hải Hoành, biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2023/07/20/bay-van-de-ban-can-biet-ve-nato-hien-nay/
Hôm Thứ Ba (11/7), các nhà lãnh đạo Khối Liên minh Bắc Đại Tây Dương
(NATO) khai mạc hội nghị thượng đỉnh thường niên của họ tại Vilnius, thủ đô
Litva. Trong chương trình nghị sự của hội nghị, phản ứng đối với cuộc chiến
Nga-Ukraine chiếm phần chủ yếu.
Cuộc chiến tranh lớn nhất ở châu Âu kể từ khi NATO được thành lập cách
đây 74 năm đã kích hoạt lại tổ chức này, đưa NATO trở về vai trò một liên minh
tác chiến trong thời kỳ đầu của Chiến tranh Lạnh. Chiến tranh Nga-Ukraine cũng
đặt ra những câu hỏi hóc búa về viện trợ quân sự cho chính phủ Ukraine và việc
Thụy Điển và Ukraine xin gia nhập NATO.
Một trong những vấn đề đó đã được giải quyết vào tối thứ Hai (10/7). Tổng
thư ký NATO Stoltenberg cho biết Thổ Nhĩ Kỳ, vốn luôn phản đối Thụy Điển vào
NATO, sẽ không còn ngăn cản Thụy Điển gia nhập liên minh.
“Điều này có lợi cho tất cả các quốc gia thành viên của chúng tôi,” ông
Stoltenberg nói. “Điều đó có lợi cho Thụy Điển, vì Thụy Điển sẽ là thành
viên chính thức; điều đó có lợi cho Thổ Nhĩ Kỳ, vì Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên của
NATO và sẽ được hưởng lợi từ một NATO mạnh hơn.”
Tuy nhiên, theo dự kiến, các vấn đề khác sẽ chi phối hội nghị thượng đỉnh
kéo dài hai ngày này. Tổng thống Mỹ Joe Biden và lãnh đạo các nước khác sẽ tham
dự hội nghị. Đây là lần đầu tiên Phần Lan dự họp. Phần Lan đã từ bỏ chính sách
trung lập từng được thi hành lâu năm với Nga và năm nay Phần Lan đã gia nhập
NATO với tư cách thành viên thứ 31 của tổ chức này. Sự gia nhập của Phần Lan là
một dấu hiệu nổi bật cho thấy cuộc chiến Nga-Ukraine đã kích thích NATO như thế
nào, và là một yếu tố bất lợi đối với Tổng thống Nga Vladimir Putin, người đã
coi sự mở rộng về phía đông của NATO là một trong những lý do khiến ông xâm lược
Ukraine.
Dưới đây là những thông tin ngắn gọn về NATO và việc vai trò của nó đã
thay đổi như thế nào sau khi Nga xâm lược Ukraine.
NATO
là một tổ chức như thế nào?
NATO là một liên minh phòng thủ tập thể do Mỹ, Canada và 10 quốc gia châu
Âu thành lập vào năm 1949 sau Thế chiến II.
Hiệp ước thành lập NATO có 14 điều mà tất cả các thành viên đều phải tuân
thủ. Nổi tiếng nhất là Điều 5,
tuyên bố rằng cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên được coi là cuộc tấn
công vào tất cả các quốc gia thành viên.
Khi NATO được thành lập, Liên Xô đang củng cố địa vị lãnh đạo của mình ở
Trung Âu và Đông Âu, đồng thời sức mạnh và tham vọng của Liên Xô dường như ngày
một tăng lên. Trước tình hình đó, Điều 5 Hiệp ước đã đặt Tây Âu dưới sự bảo hộ
của Mỹ.
Sau khi Liên Xô sụp đổ vào đầu những năm 1990, NATO bắt đầu có một vai
trò rộng lớn hơn. Quân đội NATO được tổ chức từ quân đội do các quốc gia thành
viên tự nguyện cử đến. Họ đã thực hiện các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình ở Bosnia
vào những năm 1990 và không kích Serbia vào năm 1999 để bảo vệ Kosovo. Hiện nay
quân đội NATO vẫn đóng tại Kosovo.
NATO
có những quốc gia thành viên nào?
Ngoài Mỹ và Canada, các quốc
gia gia nhập NATO năm 1949 là Bỉ, Anh, Đan Mạch, Pháp, Iceland, Ý, Luxembourg, Hà Lan, Na Uy và Bồ Đào
Nha.
Về sau có thêm 19 quốc gia châu Âu khác gia nhập, gồm: Albania, Bulgaria, Croatia, Cộng
hòa Séc, Estonia, Phần Lan, Đức, Hy Lạp, Hungary, Latvia, Litva, Montenegro, Bắc
Macedonia, Ba Lan, Thổ Nhĩ Kỳ, Romania, Slovakia, Slovenia và Tây Ban Nha.
Việc kết nạp Phần Lan đã bổ sung cho NATO một trong những quân đội hùng mạnh nhất ở Tây Âu. Đồng
thời cam kết phòng thủ tập thể của NATO hiện mở rộng tới quốc gia có chung đường
biên giới dài 1.340 km với Nga.
Tại Vilnius, Stoltenberg đã công bố tư cách thành viên NATO của Thụy Điển. Ông cho biết Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã rút lại quan
điểm phản đối Thụy Điển gia nhập NATO và ông Erdogan sẽ đệ trình đơn của Thụy
Điển lên Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ để phê chuẩn trong thời gian sớm nhất.
Ai
lãnh đạo NATO?
Cựu Thủ tướng Na Uy Jens Stoltenberg giữ chức Tổng thư ký NATO từ năm
2014. Dự kiến ông sẽ mãn nhiệm vào tháng 9 năm nay. Nhưng tuần trước,
ông đã tuyên bố đồng ý gia hạn nhiệm kỳ của mình đến tháng 10 năm 2024.
Việc gia hạn nhiệm kỳ của Stoltenberg đã làm cho hội nghị thượng đỉnh lần
này không phải thảo luận vấn đề gây tranh cãi về người thay thế, sau khi một số
ứng cử viên tiềm năng đã xuất hiện vào mấy tuần trước.
Trong số này bao gồm Thủ tướng Estonia Kaja Karas, Thủ tướng Đan Mạch
Mette Frederiksen, Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace và Chủ tịch Ủy ban Châu
Âu Ursula von der Leyen.
Cuộc
chiến Nga-Ukraine đã làm NATO thay đổi như thế nào?
Năm 2019, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron từng tuyên bố NATO đã “chết
não” và bày tỏ nghi ngờ về cam kết của Mỹ với liên minh NATO. Nhưng kể từ sau
cuộc xâm lược ồ ạt của Nga vào Ukraine hồi tháng 2 năm 2022, NATO đã phát hiện
mình có một ý nghĩa mới.
Mặc dù NATO không trực tiếp cung cấp viện trợ quân sự cho Ukraine, nhưng
các thành viên NATO đã cung cấp cho Ukraine các thiết bị trị giá hàng chục tỷ
đô la, và Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất về tổng khối lượng. Tất cả các thành viên
NATO đều họp hàng tháng tại Ramstein, Đức, để thảo luận vấn đề viện trợ quân sự
cho Ukraine. NATO còn giúp điều phối yêu cầu viện trợ nhân đạo của Ukraine.
Một vấn đề mà họ tranh luận là liệu các thành viên NATO có nên cung cấp
cho Ukraine máy bay chiến đấu F-16 hay không. Ukraine cho rằng F-16 sẽ tăng cường
hiệu quả hệ thống phòng không của họ trong dài hạn. Trong tháng này, một chỉ
huy cấp cao của NATO cho biết rằng mặc dù có kế hoạch cung cấp các máy bay chiến
đấu như vậy, nhưng họ khó có thể bắt kịp thời cơ phản công hiện tại của
Ukraine.
Chiến tranh Nga-Ukraine cũng đã trao vị trí trung
tâm mới cho các thành viên phía đông của NATO, nhất là các quốc gia vùng Baltic
và Ba Lan, trong đó Ba Lan đã giành được ảnh hưởng mới đáng kể trong nội bộ
NATO. Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda là một trong những nhà lãnh đạo nước ngoài
đầu tiên đến thăm Kiev sau khi Nga xâm lược Ukraine, cũng là một trong những
người ủng hộ Ukraine mạnh mẽ nhất. Chính phủ Ba Lan còn ra sức ủng hộ Ukraine
gia nhập NATO.
Vì
sao Thổ Nhĩ Kỳ phản đối Thuỵ Điển gia nhập NATO?
Thụy Điển đã phá bỏ chính sách trung lập đối với Nga và cùng Phần Lan nộp
đơn xin gia nhập NATO vào tháng 5 năm 2022. Nhưng Tổng thống Recep Tayyip
Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ, thành viên NATO, đã liên tục không đồng ý cho Thụy Điển
gia nhập, nói rằng Thụy Điển dung túng cho những người Kurd lưu vong và những
người tị nạn có liên quan đến Đảng Công nhân người Kurd (PKK) mà Thổ Nhĩ Kỳ coi
là một tổ chức khủng bố.
Tuần trước, Tổng thống Biden cho biết ông “rất nóng lòng mong chờ” Thụy
Điển gia nhập NATO, mặc dù vào thời điểm đó khả năng ấy rất nhỏ. Trước đó, vào
sáng thứ Hai, ông Erdogan cho biết EU trước tiên nên mở cửa cho Thổ Nhĩ Kỳ gia
nhập khối EU và sau đó Thổ Nhĩ Kỳ sẽ đồng ý để Thụy Điển gia nhập NATO.
Ông Stoltenberg nói, như một phần trong thỏa thuận cho Thụy Điển gia nhập
NATO, Thụy Điển sẽ giúp mở lại đơn xin gia nhập Liên minh châu Âu của Thổ Nhĩ Kỳ,
hai nước sẽ cùng nhau chống khủng bố và NATO sẽ lập một “điều phối viên đặc biệt
chống khủng bố” mới.
Ngoại trừ Hungary, tất cả các thành viên NATO đều ủng hộ đơn xin gia nhập
NATO của Thụy Điển. Hungary cho biết họ đang chờ Thổ Nhĩ Kỳ đồng ý.
Khả
năng Ukraine gia nhập NATO như thế nào?
Gia nhập NATO là mục tiêu trọng tâm trong chính sách đối ngoại của
Ukraine nhiều năm qua và là một phần trong kế hoạch tương lai của Ukraine tranh
thủ gia nhập Liên minh châu Âu và đứng vào hàng ngũ các nước phương Tây. Ngay từ
năm 2008, NATO đã tỏ ý cho biết Ukraine cuối cùng sẽ trở thành thành viên NATO.
Việc Nga xâm lược Ukraine đã tạo động lực lớn hơn, và vào tháng 9 năm ngoái
chính phủ Ukraine đã nộp đơn xin gia nhập NATO.
Mặc dù Ba Lan và các nước Đông Âu khác ủng hộ việc cung cấp cho Ukraine lộ
trình gia nhập NATO nhưng Mỹ, Đức và Pháp lại luôn ngăn cản Ukraine tham gia vì
họ không muốn thực hiện một bước đi có thể dẫn đến sự mở rộng cuộc chiến tranh
với Nga.
Họ nói, nhiệm vụ ưu tiên trước mắt nên là cung cấp viện trợ quân sự cho
Ukraine, còn vấn đề tư cách thành viên NATO của Ukraine thì để lại giải quyết
sau. Trong một cuộc phỏng vấn được CNN phát sóng hôm Chủ nhật, Tổng thống Biden
cho biết Ukraine vẫn chưa làm xong việc chuẩn bị gia nhập NATO, và trong khi
chiến tranh vẫn đang tiếp diễn thì việc bắt đầu thủ tục đăng ký gia nhập NATO
“hãy còn quá sớm”.
Các nước khác
của châu Âu thì sao?
Các quốc gia khác ở châu Âu, bao gồm Ireland và Áo, đã chọn không gia nhập
NATO, thường là do họ tuân theo chính sách trung lập.
Belarus, một quốc gia khác có chung đường biên giới với Nga, cũng không
phải là thành viên NATO. Tổng thống Belarus Aleksandr Lukashenko, một đồng minh
thân cận của Putin, đã cho phép Nga sử dụng Belarus làm nơi tập kết lực lượng
xâm lược Ukraine.
---------------------------------------------
Matthew Mpoke Bigg là nhà
báo đưa tin quốc tế cho New York Times. Trước đây là phóng viên,
biên tập và trưởng văn phòng của Reuters, đưa tin từ Nairobi, Abidjan, Atlanta,
Jakarta và Accra.
Nguồn: Matthew
Mpoke Bigg, “关于现在的北约,你应该知道的七个问题”, New
York Times, 12/07/2023
No comments:
Post a Comment